حادثه بیروت؛ اقدام تروریستی یا انفجار اتفاقی آمونیوم نیترات؟

گمانه زنی های متعددی در مورد علل انفجار هولناک روز سه شنبه لبنان و فاجعه ناگوار ناشی از آن از سوی ناظران، کارشناسان و تحلیل گران سیاسی و نظامی مطرح شده است و این گمانه زنی ها هر لحظه ابعاد و مسائل جدیدی به خود می گیرد.
با اینکه در مورد علت یا عوامل احتمالی این حادثه نمی توان با قاطعیت و قطعیت تحلیل و نتیجه گیری کرد. اما روایت هایی وجود دارد که راویان آن ها براساس فرض هایی آن ها را مطرح کرده اند.

روایت غالب!

به گزارش گروه بین الملل بازتاب، روایت غالب این است که انفجار حدود 2700 تن نیترات آمونیوم علت حادثه بود. نخست وزیر لبنان گفت: درباره این مواد خطرناک حقایقی است که خواهیم گفت.
بر اساس اعلام رسانه های لبنانی، دو انفجار در بندر بیروت رخ داد که اولی ناشی از منفجر شدن مقایر زیادی از مواد آتش‌زا بوده و دومی که بسیار شدیدتری بوده مربوط به انفجار مخازن نیترات آمونیوم می باشد که ۲۷۵۰ تن در مخازن بندر بیروت ذخیره شده بود.

عباس ابراهیم، مدیرکل امنیت کل لبنان اعلام کرد: به نظر می‌رسد که این انفجار در مخزن مواد به شدت منفجره که از سال‌ها قبل مصادره شده بودند، رخ داده است.

بنا بر گزارش‌ها، این محموله از یک کشتی که در سال ۲۰۱۳ میلادی در بندر بیروت مستقر شده تخلیه و سپس در یکی از انبارها ذخیره شده بوده است.

چه چیزی باعث انفجار نیترات آمونیوم می شود؟

شرایط خاصی باید اتفاق بیافتد که این ماده پایدار بدون سوخت جانبی یا دیگر کاتالیزور خارجی خود به خود منفجر شود.

نیترات آمونیوم یک ماده انرژی زا است که با تجزیه قابلیت اشتعال زایی پیدا می کند. اگر مقدار زیادی نیترات امونیوم روی هم جمع شده باشند، می توانند امکان تولید و گسترش آتش را بدون نیاز به عامل محرک خارجی نظیر بنزین یا گازوئیل فراهم آورند.

وقتی آتش شعله ور شد، نیترات آمونیوم در اثر واکنش‌های شیمیایی اکسیژن آزاد می کند، امری که به نوبه خود باعث شعله ورتر شدن آتش می شود. در همان حال که ماده شیمیایی گرم می شود، گاز داغ در هوا منتشر می شود و در صورتی که مکان بسته باشد این گازها روی هم جمع شده و باعث یک انفجار یکپارچه خواهند شد.

در ده‌های اخیر گروه‌های تروریستی بارها با استفاده از بمب‌های کود شیمیایی حملاتی را ترتیب داده اند. از جمله معروف‌ترین آن‌ها می توان به انفجار اوکلاهاما سیتی در سال ۱۹۹۵ اشاره کرد که منجر به مرگ ۱۶۸ تن شد.

انفجار تروریستی سال ۹۶ در منچستر با ۲۰۰ زخمی و انفجار خودروی بمب گذاری شده در لندن در همان سال نیز از جمله انفجارهای مبتنی بر بمب‌های کود شیمیایی بود.

روایت قابل توجه؛ بمب

روایت دیگری که شواهد متقنی در مورد آن وجود ندارد اما مورد توجه قرار گرفته است که این انفجار ناشی از خرابکاری و اقدام تروریسی بوده است.
به عنوان مثال ترامپ ضمن همدردی با مردم لبنان، از این واقعه به عنوان یک حمله وحشتناک یاد کرد. این در حالیست که مقامات لبنانی این انفجار را حمله اعلام نکرده اند.

رئیس جمهور آمریکا در پاسخ به این سؤال که آیا اطمینان دارد که این انفجار یک حمله بوده و یک حادثه نبوده است، گفت: براساس آنچه مقامات نظامی آمریکا به او گفته اند به نظر می رسد که یک انفجار باشد.

وی گفت: ما با بعضی از ژنرال های بزرگمان ملاقات کرده ایم و آنها فقط احساس می کنند که این حادثه بر اثر یک انفجار بوده است. آنها بهتر از من می دانند. اما آنها هم دارند بررسی می کنند که آیا این حمله بوده است. به نظر من این انفجار نوعی بمب بوده است.

علی رغم این روایت چالش برانگیز، دولت لبنان هرگونه گمانه زنی ها درباره انفجار دیروز بندر بیروت را فعلا رد کرد و از رسانه های لبنان درخواست نموده فقط بیانیه‌های دولت این کشور را انتشار دهند.

روایت کارشناسان

استوارت واکر، استادیار شیمی و محقق مواد انفجاری در دانشگاه فلاندرز بلژیک، با اشاره به احتمال وجود نیترات آمونیوم در انفجار بیروت می‌گوید: «نیترات آمونیوم به عنوان یک قلم محصول خطرناک طبقه بندی می‌شود. این ماده اشتعال زا نیست، اما در پروسه آتش سوزی با تولید اکسیژن می‌تواند وقوع انفجار را تسهیل کند.»

وی با اشاره به دود برخاسته از انفجار بیروت اضافه می‌کند: «تصاویر ویدئویی از حادثه در ابتدا یک دود سفید و خاکستری را نشان می‌دهند. سپس در انفجار دوم با یک ابر دودی قهوه‌ای و قرمز مواجه هستیم که با یک قارچ ابری محصور شده است. این بدین معنی است که رنگ سفید اولیه در واقع دود سمی حاصل از گاز‌های نیترات آمونیوم است و دود قرمز و قهوه‌ای اکسید نیتروژن به همراه آب را نشان می‌دهد.»

در همین حال دن کازتا، مدیر بخش ضدتروریسم در موسسه امنیتی استرانگ پوینت، درباره قارچ شکل گرفته از انفجار و احتمال اتمی بودن آن می‌گوید: «با استفاده از اطلاعات فعلی نمی‌توان درباره اتمی بودن یا نبودن انفجار اظهارنظر قطعی کرد، اما معمولا کوچکترین انفجار‌های اتمی با بزرگترین انفجار‌های حاصل از مهمات متعارف برابری می‌کنند.»

وی در ادامه می‌گوید در حالت عادی قارچ حاصل از انفجار اتمی با سرعت تقریبی ۳۵۰ متر بر ثانیه گسترش می‌یابد، امری که درباره انفجار بیروت صادق نیست. از طرف دیگر جرقه حاصل از انفجار اتمی به قدری خیره کننده است که در یک لحظه دوربین‌ها را کور می‌کند. چیزی که در انفجار اخیر دیده نشده است.

کریس هانتر، منخصص مواد منفجره و کارشناس پرونده انفجار منجر به قتل رفیق حریری در دادگاه لاهه، با اشاره به ابر انفجار می‌گوید: «رنگ‌های سفید، صورتی و سرخ دود برخاسته از صحنه، احتمال انفجار مهمات و باروت را کم می‌کند. انفجار‌ها معمولا دو نوع دود تولید می‌کنند، یا سفید و یا سیاه. اگر سیاه باشد ما به دنبال منبع مواد منفجره‌ای می‌گردیم که عمدتا در عملیات نظامی یا ماشین‌های بمب گذاری شده تروریستی استفاده می‌شوند. در مقابل اگر دود سفید باشد، این چیزی است که معمولا آن را مواد منفجره با شدت کم می‌نامیم.».

اما آیا امکان دارد که مواد منفجره دیگری منشا انفجار بیروت باشند؟

کریس هانتر می‌گوید باید تفاوت قائل شد بین مواد قابل انفجار و مواد منفجره. موادی وجود دارند که اگر محرک درستی در مجاورت آن‌ها قرار بگیرد پتانسیل این را دارند که در شرایطی خاص منفجر شوند. برای مثال سیلندر‌های اکسیژن در بیمارستان‌ها و یا کپسول‌های گاز خانگی برای انفجار طراحی نشده اند و ما هر روزه از آن‌ها استفاده می‌کنیم، اما در بعضی شرایط می‌توانند باعث انفجار شوند. ترکیب سوختن آن‌ها با اشیاء و لوازم خانگی یا مواد موجود در سیلو‌ها می‌تواند رنگ‌های متقاوتی تولید کند.

در سوی مقابل مواد منفجره با قصد و هدف استفاده در انفجار ساخته شده اند و حتی اگر از نوع با شدت پایین نیز باشند می‌توانند منجر به انفجار بزرگ شوند. برای مثال اگر این مواد، همچون باروت یا مواد آتش بازی، در یک کانتینر سربسته شروع به سوختن کنند، رفته رفته گاز آزاد کرده و با بالا رفتن فشار در محفظه بسته، در نهایت انباشت گاز سبب وقوع انفجاری مهیب می‌شود.
کارشناسان می‌گویند باید برای رسیدن به نتیجه قطعی منتظر انتشار داده‌های بیشتر و آزمایشات از محل حادثه ماند.