امتیازگیری از ترامپ در چابهار

چابهار از تحریم‌های آمریکایی معاف شد؛ خبر کوتاه بود و روشن. آمریکا روز سه‌شنبه با اعطای برخی معافیت‌ها به هند برای توسعه بندر راهبردی چابهار در ایران و همچنین احداث ریل‌ آهن بای اتصال این بندر به افغانستان موافقت کرد.
به گزارش بازتاب شرق نوشت: شاید از روزهای دور هم پیش‌بینی می‌شد که آمریکا بنا ندارد کشورهای منطقه را از مزیت چابهار محروم کند؛ حتی اگر ایران نیز از این منطقه سود ببرد. پیش‌بینی‌پذیر‌بودن این رخداد را می‌توان از سفر نیکی هیلی، نماینده پیشین آمریکا در سازمان ملل، به هندوستان جست‌وجو کرد. این مقام آمریکایی اعلام کرده بود با سرمایه‌گذاری هند در پروژه بندر چابهار ایران مخالفتی ندارد و حتی وعده داده بود برای این کار با هند همکاری خواهد داشت. یک روزنامه هندی در این زمینه نوشته: حذف بندر چابهار از فهرست تحریم‌های آمریکا علیه ایران پس از تلاش‌های فشرده و فشارهای مستمر دهلی‌نو و کابل بر واشنگتن، به دلیل اهمیت راهبردی آن برای اقتصاد هند و افغانستان حاصل شده است. به نوشته این روزنامه، این دیدارها در بالاترین رده‌های سیاسی بین افغانستان و آمریکا انجام شده و اجیت دووال، مشاور امنیت ملی هند، نیز مسئله چابهار را با جان بولتون، همتای آمریکایی خود و همچنین مایک پمپئو، وزیر امور خارجه این کشور، مطرح کرده است. این روزنامه نوشته: هند در مذاکرات خود با مقامات آمریکایی تأکید کرده بندر چابهار سرمایه‌گذاری راهبردی دهلی‌نو در منطقه بوده و این بندر دروازه دسترسی به آسیای مرکزی است که هم‌اکنون از حوزه نفوذ مستقیم هند خارج است. بندر چابهار برای هند تنها یک سرمایه‌گذاری مالی نیست، بلکه یک مسیر جایگزین راهبردی برای رسیدن به افغانستان بدون نیاز به پاکستان است. جالب آنکه این روزنامه هندی تأکید کرده نیاز به توسعه چابهار برای هند ضروری‌تر شده است؛ زیرا ایران نشان داده علاقه‌مند به دعوت از سایر کشورها مانند چین برای سرمایه‌گذاری در این بندر است و حضور چین در بندر چابهار به قیمت محدودشدن نفوذ هند در منطقه خواهد بود. دولت هند متعهد به سرمایه‌گذاری 500 میلیون‌دلاری برای توسعه چابهار و همچنین سرمایه‌گذاری 1.5میلیارددلاری برای ساخت مجموعه‌ای از جاده‌ها و راه‌آهن شده است. بندر چابهار هزینه‌های حمل‌ونقل و زمان برای صادرات کالاهای هند را به یک‌سوم کاهش می‌دهد. این در حالی است که چین هم در بندر گوادر پاکستان، وارد سرمایه‌گذاری عظیمی شده است و با اجاره ۹۹ساله این بندر، فعالیت تسلیحاتی خود را گسترش می‌دهد. این نکته تا جایی حائز اهمیت است که به گفته کارشناسان منطقه‌ای، علاوه ‌بر رقابت منطقه‌ای آمریکا در این حوزه با چین و البته هند با چین، آمریکا تمایلی ندارد کشورهای آسیای مرکزی را به دلیل اهمیت استراتژیک چابهار برای آنها از نظر دسترسی به یکی از مهم‌ترین کریدورهای منطقه‌ از نظر دسترسی به آب‌های آزاد، دلخور کند.
‌ مخالفت آمریکا با چابهار، مساوی با مخالفت با آسیای مرکزی است
پیش‌تر عباس ملکی، معاون سابق وزارت امور خارجه اعلام کرده بود ایران به‌خوبی می‌تواند از این ابزار به ‌نفع روابط اقتصادی درهم‌ فشرده‌شده خود بهره بگیرد. او با بیان اینکه چابهار محل برخورد دو کریدور بزرگ جهانی است، می‌گوید: کریدور شمال-جنوب که در آن روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، ایران، عمان و هند حضور دارند و کریدور شرق به غرب که به جاده ابریشم معروف است، در این نقطه به هم برخورد می‌کنند. بنابراین هرگونه مخالفت آمریکا با چابهار، به معنای مخالفت با همه این کشورهاست. ملکی با بیان اینکه چابهار نقشی کلیدی در امنیت و ثبات افغانستان دارد، ادامه می‌دهد: مسیر کراچی، خیبر و ورود به افغانستان که در گذشته کامیون‌ها از آن استفاده می‌کردند، بسیار زمان‌بر و از سویی به‌ واسطه حضور داعش و طالبان، بسیار پرخطر است؛ درحالی‌که با آماده‌شدن چابهار و استفاده از این بندر، افغانستان می‌تواند به‌راحتی از آن استفاده کند. از طرفی دولت آمریکا مایل نیست دوباره در افغانستان، دولت به دست طالبان یا داعش که حدود ۶۰ درصد نواحی مختلف افغانستان را در دست دارند، بیفتد.
‌‌ رقابت آمریکا با چین در چابهار
معاون سابق وزارت امور خارجه معتقد است: توجه خاص به چابهار را می‌توان هم از دید رقابت جدی بین آمریکا و چین نگاه کرد و هم از زاویه رقابت بین هند و چین. بندر گوادر پاکستان دسترسی چینی‌ها را به اقیانوس هند بدون گذر از تنگه مالاکا فراهم می‌کند و خاصیت ویژه دیگری ندارد؛ درحالی‌که بندر چابهار، اروپا را به آسیا و دریای خزر را به اقیانوس هند و دریای سیاه، عمان و خلیج‌فارس متصل می‌کند.
‌ فرصت معافیت چابهار را نسوزانیم
ایرج تاج‌الدین، رئیس پیشین دبیرخانه توسعه سواحل مکران، کمی به بهره‌برداری از این فرصت مشکوک است و می‌گوید: مسئولان ایران در فرصت‌سوزی بسیار تخصص دارند. از‌آنجا‌‌که برنامه‌ و چشم‌اندازی برای توسعه چابهار نداریم، بعید می‌دانم بتوانیم از این فرصت معافیت نیز به‌خوبی بهره‌مند شویم. تاج‌الدین با اشاره به اینکه کشورهای هم‌جوار منطقه مکران مانند عمان و پاکستان به‌سرعت در حال توسعه هستند، می‌‌افزاید: فرصت‌های منطقه مکران و چابهار چه در حوزه ترانزیت و چه گردشگری، فرصت‌های بالقوه‌ای است که ایران برنامه‌ای برای توسعه آن ندارد و این فرصت‌ها اکنون تبدیل به فرصت برای کشورهای هم‌جوار می‌شود. رئیس پیشین دبیرخانه توسعه سواحل مکران با بیان اینکه هندی‌ها فقط روی توسعه بندر چابهار تمرکز کرده‌اند، می‌گوید: بندر چابهار هرچقدر هم توسعه پیدا کند، تا زمانی‌ که زیرساخت‌های ترانزیتی منطقه مهیا نشود، این بندر کارایی نخواهد داشت. اکنون ظرفیت بندر چابهار از 2.5میلیون تُن به 8.5 میلیون تن رسیده است. بندر، بندر کانتینری است و بناست در آینده به 25میلیون تن برسد؛ اما موضوع آن است که بندری که در پس‌کرانه آن فرودگاه، راه‌آهن و جاده‌ای که آن بار را منتقل کند، ندارد، چگونه می‌تواند تبدیل به فرصت شود؟
‌ 3 اولویت مهم چابهار
او با بیان اینکه باید سه اولویت را برای توسعه مکران و به‌ویژه چابهار مدنظر داشته باشیم، می‌گوید: اگر می‌خواهیم از این فرصت استفاده کنیم، ایجاد راه‌های مواصلاتی و توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای، ایجاد فرودگاه کارگو در چابهار و اتصال بندر چابهار به بندر گوادر از مهم‌ترین برنامه‌هایی است که ایران باید مدنظر قرار دهد. اگر چنین کنیم، می‌توانیم بار گوادر را برای آسیای میانه و شمال از طریق ایران ترانزیت کنیم که فرصت بسیار مناسبی است و نیازهای منطقه نیز تأمین خواهد شد. رئیس پیشین دبیرخانه توسعه سواحل مکران البته یک نقد جدی برای توسعه این منطقه برمی‌شمرد. به گفته تاج‌الدین هنوز هم نتوانسته‌ایم براساس ماده 68 قانون احکام دائمی، سازمان توسعه سواحل مکران را راه‌اندازی کنیم که اگر این سازمان ایجاد می‌شد، مشکلات بر سر راه توسعه این منطقه نیز برطرف می‌شد؛ اما اکنون مشخص نیست متولی توسعه این منطقه دقیقا کجاست.
‌ چابهار خارج از محدوده تحریم
امیرحسین اسماعیلی، مجری پیشین طرح توسعه بندر شهید بهشتی چابهار نیز با اشاره به اینکه چابهار از نظر موقعیت استراتژیکی برای کشورهای منطقه بسیار دارای اهمیت است، می‌گوید: بندر چابهار به لحاظ آنکه خارج از خلیج فارس و تنگه هرمز قرار گرفته است، از نظر مکانی دارای اهمیت بالایی است و می‌توانیم محور شرق کشور را از طریق بندر چابهار به کریدورهای حمل‌ونقل دریایی متصل کنیم و به‌ تبع آن، هزینه پایین حمل‌ونقل را داشته باشیم. علاوه‌بر‌آن کشورهای همسایه که به آب‌های آزاد دسترسی ندارند، می‌توانند از طریق بندر چابهار به کریدورهای بین‌المللی متصل شوند. این کارشناس امور بندری در ادامه می‌افزاید: با توجه به اختلافات افغانستان و پاکستان، بهترین راه‌حل انتقال بار افغانستان، از محور شرق ایران و اتصال راه‌آهن چابهار به زاهدان، زاهدان به مشهد و از مشهد به هرات است. به گفته او، معافیت این بندر استراتژیک از تحریم‌های آمریکایی به سرمایه‌گذاری در این منطقه کمک می‌کند و ذی‌نفعان منطقه‌ای با درنظرگرفتن برنامه‌های بلندمدت به بازگشت سرمایه‌ خود پس از سرمایه‌گذاری در این منطقه امیدوار می‌شوند. او در پاسخ به این نقد که اکنون زیرساخت‌ها در پس‌کرانه برای بهره‌گیری از این فرصت فراهم نیست، می‌گوید: زیرساخت‌ها یکباره فراهم نخواهد شد. توسعه محور شرق که بخش عظیم آن در استان سیستان‌وبلوچستان قرار گرفته، زمان‌بر است؛ اما اگر سرمایه‌گذار مطمئن باشد که می‌تواند از در چابهار بدون دغدغه تحریم‌ها استفاده کند، قطعا برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های دیگر مانند راه‌آهن نیز وارد عمل خواهد شد. به گفته او وقتی این نقطه خارج از محدوده تحریم اعلام می‌شود، به این خاطر است که نیاز کشورهای دیگر را تأمین می‌کند و لزوما به ایران نگاهی ندارد. چابهار از لحاظ استراتژیک در نقطه‌ای قرار گرفته است که دنیا نیازمند آن است؛ بنابراین معافیت بندر چابهار از تحریم‌ها، یک نقطه قوت است و پتانسیل خوبی برای توسعه این منطقه ایجاد خواهد کرد.