اما و اگرهای ثبت ملی «توچال»

با پیشنهاد اولیه مسجد جامعی برای ثبت «توچال» در فهرست میراث طبیعی کشور، ثبتِ «منظر فرهنگی و طبیعی توچال» گزینه‌ی بهتری برای ملی شدن این محوطه مطرح می‌شود، عنوانی که توچال را بهتر به عنوان هویت فرهنگی تهران نشان می‌دهد و اهمیت زیست محیطی‌اش را بیشتر از قبل نشان می‌دهد.

احمد مسجد جامعی – عضو شورای شهر تهران – ۱۲ مهر امسال و در هفته تهرانگری بعد از حضور در محوطه‌ی فرهنگی طبیعی توچال پیشنهاد ثبتِ «توچال» را در فهرست میراث طبیعی تهران مطرح کرد، او علت این پیشنهاد را فراموشی که؛ گریبان میراث طبیعی تهران را گرفته عنوان کرد؛ «توچال در معرض آسیب قرار دارد. ساخت‌وسازهای انجام شده دراین منطقه دید آن را کور کرده و متاسفانه تابلوهای شهری نیز در مبادی ورودی این کوه به شدت افزایش داشته است به گونه‌ای که در وهله اول به جای این که کوه را ببینم، تابلوهای تبلیغاتی چشم‌مان را می‌گیرد.

با ثبت میراث طبیعی توچال چارچوبی برای این کوه در نظر گرفته و از تصرفات و تغییرات در آن کاسته می‌شود. کوهنوردان نیز نگران آسیب‌های نگاه‌های اقتصادی صرف مسوولان به توچال هستند اما با تهیه سند میراث طبیعی توچال می‌توانیم آن را حفظ کنیم.توچال چهار هزار متر ارتفاع دارد. در دنیا نادر است که شهری در کنارش کوه‌های با ارتفاع ۴۰۰۰ متر باشد و به همین دلیل معتقدیم که باید این کوه ثبت شود.»

با این پیشنهاد؛ اعضای شورای شهر تهران در جلسه‌ی یک‌شنبه سوم آذر به یک فوریت طرح ثبت توچال به عنوان میراث طبیعی پایتخت رأی مثبت دادند.
اقدامِ شورای شهر تهران برای رأی گیری به عنوان موافقان ثبت ملی توچال در فهرست میراث طبیعی، را می‌توان اقدامی دانست که تا کنون برای ثبت ملی تاریخی یا طبیعی هیچ کدام از آثار و محوطه‌های تاریخی و طبیعی انجام نشده بود.

«منظر فرهنگی و طبیعی توچال» را اگر ارزشمند باشد، ثبت می‌کنیم

علی قمی اویلی – رییس گروه میراث طبیعی اداره کل ثبت آثار تاریخی و طبیعی – در گفت‌وگو با ایسنا، نخست نسبت به این نکته تاکید می‌کند که «هر دستگاه می‌تواند پیشنهاد دهنده ثبت یک محوطه یا یک اثر باشد و حتی می‌توانند پیشنهاد بدهد که یک اثر در فهرست میراث ملی ثبت شود، با توجه به این‌که محوطه‌ی طبیعی توچال نیز جزو شهر محسوب می‌شود، به نظر می‌رسد این رأی‌گیری برای اعلام موافقت شهرداری و شورای شهر تهران برای ثبت ملی این محوطه بوده است.»

وی با اشاره به جلسه‌ای که با حضور نماینده شهرداری‌های استان تهران در ساختمان شورای شهر برگزار شده و وی نیز به نمایندگی از دفتر ثبت آثار تاریخی در آن حضور داشته، اظهار می‌کند: شنیدم که نخستین پیشنهاد برای ثبت ملی «توچال» در فهرست میراث طبیعی در روز «میراث طبیعی در هفته تهران» توسط‌ آقای مسجد جامعی پیشنهاد شد.

او همچنین به برگزاری جلسه‌ی دیگری در دفتر آرش حسینی میلانی – سخنگوی کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران – از اعضای شورای شهر اشاره می‌کند و می‌گوید: در این جلسه بحث ثبتِ ملی «منظر فرهنگی و طبیعی توچال» در فهرست میراث طبیعی مطرح شد که پیشنهاد دادم می‌توان این محوطه را عنوان یک اثر فرهنگی طبیعی ثبت کرد، نیاز به واردشدن به مستثنیات (چیزی به جز المان‌های طبیعی) در این محوطه نیست، چون قرار به ثبت بنا یا ساخت‌وسازهای اطراف آن نیست، این را می‌توان راهکار اجرایی کار مدنظر قرار داد.

وی توچال را محوطه‌ای می‌داند که به عنوان هویت فرهنگی تهران مطرح است و ادامه می‌دهد:‌ علاوه بر این‌که ویژگی‌های شاخص و المان‌های طبیعی و عناصر رویشی خاصی در این محوطه وجود دارند، از نظر زیست محیطی نیز این محوطه اهمیت زیادی دارد، بنابراین ثبت آن برای حفاظت از مجموعه توچال در صورتی که ارزشمند باشد، بعد از انجام بررسی‌های مورد نیاز و در صورت تایید ارزش آن، انجام می‌دهیم.

او کوه‌هایی مانند دماوند، سبلان، الوند، تفتان را از نمونه کوه‌های شاخصی در کشور می‌داند که لندمارک‌های (نشانه‌های سرزمینی) خاصی دارند و از نظر بحث زمین‌شناختی و ژئومورفولوژی و از نظر تنوع زیستیِ زیست بوم‌های طبیعی کشور، اهمیت دارند که می‌توان آن‌ها را در طبقه‌بندی‌های فهرست میراث طبیعی و فرهنگی ثبت کرد.

قمی همچنین با اشاره به کوهنوردی مقطعی برخی از شخصیت‌های کشوری در این محوطه‌ی تاریخی و طبیعی ادامه می‌دهد: بحث ما هویت فرهنگی – شهری محوطه‌ی مورد نظر برای ثبت ملی است نه هویت دستگاهی.

اگر توچال جزو مناطق چهارگانه محیط زیست باشد…

و اما یک نکته‌ی دیگر را در ثبت منظر فرهنگی طبیعی توچال دارای اهمیت می‌داند؛ «اگر توچال جزو یکی از مناطق چهارگانه محیط زیست قرار گرفته باشد، یعنی در منطقه حفاظت شده محیط زیست است . میراث فرهنگی بر اساس قانون نمی‌تواند آن را ثبت ملی کند که این بررسی بعد از تهیه پرونده و ارائه به میراث فرهنگی استان تهران باید بررسی و نتیجه‌ی ان اعلام شود.»

با جدی شدن ثبت یک اثر یا محوطه، باید از ضوابط بعد از ثبت نیز مطلع باشند

وی با بیان این‌که بسیاری از آثار تاریخی یا طبیعی که در اختیار دیگر دستگاه‌های کشور هستند، مانند یک درخت کهنسال در محوطه‌ی یک امامزاده یا در محدوده میدان شهر یا باغ شهری یا دستگاه دولتی قرار دارد، ادامه می‌دهد: قطعا برای ثبت ملی آن‌ها در فهرست میراث طبیعی یا حتی حفاظت از آن نیاز به ثبت ملی آن داریم، چون بحث حفاظت از ژنوم‌ها و ژن پلاس‌های میراث طبیعی کشور مطرح می‌شود و فهرست کردن آن‌ها به عنوان میراث طبیعی ایران باید انجام شود.

او با بیان این‌که میراث فرهنگی پیشنهاد آخر را می‌دهد و کاری به این‌که طرحِ ثبت ملی چطور دست این وزارتخانه می‌رسد، ندارد؛ اظهار می‌کند: به عنوان مثال در شرایطی که درخت گردوی کهنسال مورد نظر برای ثبت در فهرست میراث طبیعی ملی، در روستایی باشد که مشاع است و معمولا همه استفاده عام از ان می‌کنند به دهیار که نماینده مردم روستاست، اعلام می‌کنیم تا با استعلام، همه را در جریان ثبت ملی بگذارد و همه بدانند که با ثبت ملی این درخت کهنسال؛ نمی‌توان آن را به دنبال یک برنامه توسعه‌ای در منطقه قطع کنند.

رییس گروه میراث طبیعی دفتر اداره کل ثبت آثار تاریخی و طبیعی، تاکید می‌کند: زمانی‌که یک دستگاه پیشنهاد ثبت می‌دهد باید بسیاری از تبعات بعدی را نیز بداند که اگر آن اثر ثبت شود با یکسری ضوابط حفاظتی مواجه می‌شوند و هر نوع طرحی را نمی‌توانند در عرصه‌ی حفاظتی مطرح کنند، بلکه برای انجام هر کاری باید تعیین و تدقیق عرصه و ملاحظات آن را باید انجام دهند.

قمی با بیان این‌که هنوز هیچ پرونده‌ای برای محوطه‌ی فرهنگی – طبیعی توچال آماده نشده است، اظهار می‌کند: هر دستگاه، شخص یا NGO که پرونده ثبت ملی محوطه را اماده کند، با ارسال آن به اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، آن پرونده در شورای فنی مطرح و در کمیته‌ها بررسی شده و سپس به دفتر ثبت آثار تاریخی وطبیعی در معاونت میراث فرهنگی وزارتخانه فرستاده می‌شود و در نهایت در صورت تایید در شورای ثبت ملی میراث طبیعی کشور به عنوان آثار ملی ایران ثبت ملی می‌شود و در نهایت حکم ثبتی و ابلاغ آن توسط وزیر ابلاغ می‌شود.

او همچنین با تاکید بر این‌که همه‌ی آثار براساس یک فرمت و استانداردهای خاصِ تصویب شده در وزارتخانه ثبت ملی می‌شوند، تنوع زیستی، هویت فرهنگی،‌ گونه‌های آندمیک خاص و تعامل انسان با طبیعت را از نمونه فرمت‌ها و معیارهایی می‌داند که براساس آن‌ها مطالعه‌ی طرح برای ثبت ملی انجام می‌شود و می‌گوید: معیارهای زیادی برای هر ثبت ملی وجود دارد، اما در هر پرونده بر اساس ویژگی‌های اعلام شده، کار انجام می‌شود.

مدیر گروه میراث طبیعی؛ مطالعات رویش‌های گیاهی، تاریخچه، ابعاد فرهنگی، زمین شناسی و اقلیمی را از بررسی‌ها و مطالعاتی می‌داند که تا قبل از تهیه‌ی پرونده باید روی آن‌ها مطالعه انجام شود و ادامه می‌دهد: تاکنون حدود ۷۰۰ اثر طبیعی ثبت شده و دو اثر طبیعی جنگل‌های هیرکانی و بیابان لوت در فهرست میراث طبیعی یونسکو به ثبت رسیده‌اند.