هدف ترامپ از هیاهو و تهدید ایران چیست؟ آیا او می‌خواهد برجام را پاره کند؟/عکس العمل ایران باید چه باشد؟
همانطور که شنیده‌اید ترامپ موضع منفی درباره‌ی برجام دارد. این که تصمیم نهایی او در مورد برجام چیست، هنوز دقیق مشخص نیست اما او گفت تصمیم خود را گرفته و بزودی آن را اعلام می‌کند . البته هنوز حتی وزیر امورخارجه آمریکا از این تصمیم آگاه نیست! حتی تیلرسون گفت که در جریان دیدار اخیر ترامپ و ترزا می (نخست وزیر بریتانیا)، او حتی حاضر نشده تصمیم خود را با خانم می که رهبر یکی از نزدیکترین کشورهای متحد آمریکاست، در میان بگذارد. لذا تا حدود یک ماه دیگر که او تصمیم خود را اعلام می‌کند، بعید است کسی با قطعیت تصمیم وی را متوجه شود. گفته می‌شود ترامپ عمدا اینگونه رفتار می‌کند تا یک کنجکاوی جهانی ایجاد کند تا هنگام اعلام تصمیم، رسانه‌ها به شدت تصمیم او را پوشش دهند. ظاهرا او این عادت را شیوه‌ی مجری‌گری تلویزیونی دارد؛ ترامپ قبل از ریاست جمهوری، مجری یک برنامه پر بیننده (برای تقریب به ذهن، برنامه ای شبیه ماه عسل) هم بوده و از مورد توجه رسانه بودن لذت می‌برد.
به گزارش بازتاب ،با وجود مبهم بودن تصمیم وی، شبکه ان‌بی‌سی به نقل از منابع امنیتی گزارش کرده است که ترامپ به احتمال بیشتر قصد دارد در موعد یک ماه دیگر پایبندی ایران به برجام را رد کند . در چنین صورتی، کنگره‌ی آمریکا ظرف ۶۰ روز باید تصمیم بگیرد که تحریم‌های تعلیق شده‌ی ایران را دوباره بازگرداند یا نه؟ اما هدف ترامپ چیست؟ آیا می‌خواهد برجام را پاره کند؟
به نظر می‌رسد با وجود هیاهو، ترامپ دنبال پاره کردن برجام نیست. بلکه ترامپ دنبال این است که برجام را گسترش دهد. منابع شبکه ان‌بی‌سی می‌گویند قصد ترامپ این است که بعد از فرستادن پرونده‌ی برجام به کنگره، در بازه‌ی شصت روزه، کشورهای اروپایی را تحت فشار بگذارد که همراه با آمریکا به ایران فشار بیاورند تا دور جدید مذاکرات با ایران برای کسب امتیازاتی آغاز شود. اما چرا کشورهای اروپایی باید راضی شوند؟
با وجود این که دلار آمریکا هنوز از چرخه‌ی اقتصادی ایران حذف نشده است، ایران و آمریکا مبادلات اقتصادی محدودی دارند. لذا تحریم ایران به تنهایی از سوی آمریکا و عدم شرکت حوزه‌ی یورو، تاثیری کمی بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت. آن چه تحریم‌های بازه‌ی ۹۰-۹۲ را کمرشکن کرد، تحریم‌های ثانویه‌ی آمریکا بود. یعنی آمریکا با همراهی کشورهای اروپایی و روسیه و چین و محور عربی، هر کشور و شرکت و شخص که نفت ایران را می‌خرید یا با ایران مبادله‌ی تجاری می‌کرد، تحریم می‌نمود و کشورهای طرف معامله‌ی ایران مجبور بودند هر شش ماه از میزان خرید نفت خود از ایران بکاهند (در غیر این صورت ممنوع‌المعامله می‌شدند و باید جریمه‌های سنگین می‌پرداختند).
از سویی تحریم‌های بانکی هم با همراهی حوزه‌ی یورو ممکن بود (سوئیفت یک شرکت اروپایی است). حالا اگر کشورهای اروپایی ببینند تا ۶۰ روز دیگر دوباره امکان دارد آمریکا شرکت‌های اروپایی را تحریم کند، مجبور می‌شوند که بین رابطه‌ی اقتصادی بین ایران و آمریکا انتخاب کنند و در چنین شرایطی انتخاب آنها مشخص است. البته سوال این است که آیا آمریکا بدون همراهی اروپا و چین، می‌تواند دنیا را تحریم کند؟ آیا ممکن نیست اروپا هم تصمیم مشابه بگیرد؟ آیا ترامپ دنبال جنگ تجاری با متحدان خود آمریکا است؟ پاسخ این سوال‌ها از اکنون معلوم نیست اما قصد ترامپ مشخص است. منابع امنیتی گفته‌اند که یک احتمال دیگر این است که ترامپ دوباره برجام را تایید کند اما برای اروپا شرط بگذارد که تا مهلت سه ماهه‌ی بعدی، موضعش را با آمریکا یکی کند.
خواسته‌های ترامپ چیست؟
ظاهرا ترامپ می‌خواهد در سه حوزه با ایران مذاکره کند:
الف. محدود کردن برنامه‌ی موشکی ایران:
برای مثال شبیه سانتریفیوژها، روی برد موشک‌های ایران محدودیت گذاشته شود. تجربه‌ی کره شمالی، آمریکا را نگران کرد که ممکن است ایران هم به موشک‌های قاره‌پیما دسترسی پیدا کند. این نگرانی اروپا هم هست و ماکرون صراحتا چنین حرفی زده است.
ب. دائمی کردن محدودیت‌های برجام یا حداقل طولانی‌تر کردن آنها:
بیشتر محدودیت‌های برجام سال ۲۰۲۵ پایان می‌یابد و ایران دوباره خواهد توانست برنامه‌ی هسته‌ای خود را گسترش دهد. نتانیاهو به شدت با این بخش برجام مخالف بوده و دنبال دائمی کردن این محدودیت‌هاست.
ج. فعالیت‌های فرامرزی ایران:
ترامپ از شکست سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه که تنها به قدرت گرفتن ایران منجر شده، خشمگین است. او می‌خواهد هژمونی رو به گسترش ایران را مهار کند. این بخش از نگرانی‌های عربستان و متحدان خاورمیانه‌ای امریکاست.
لذا ترامپ امیدوار است یک محور عربی-عبری-غربی حول خواسته‌های فوق تشکیل داده و مذاکرات برجام ۲ را آغاز کند.
عکس العمل ایران باید چه باشد؟
الف. ایجاد شکاف و تلاش در جهت شکل نگرفتن محور مورد علاقه‌ی ترامپ:
امکان شکستن این اتحاد ممکن است، چون اروپا با ترامپ اختلاف دارد. روسیه و چین هم هر دو با آمریکا تنش فزاینده دارند. این دیگر هنر دیپلماتیک است که چطور باید صف‌شکنی کرد.
اگر این موضوع مانند بازه ۸۸-۹۰ جدی گرفته نشود و دیپلماسی منفعل داشته باشیم، ممکن است دوباره با سرنوشت مشابه روبرو شویم. حل اختلاف‌های منطقه‌ای با کشورهای خاورمیانه یا حداقل کاستن اصطکاک، گسترش روابط اقتصادی با کشورها و شرکت‌های اروپایی تا حدود هشت سال دیگر که بندهای اصلی برجام منقضی می‌شود، عقد قراردادهای طولانی مدت نفتی با چین (مقصود قراردادهای به ضرر کشور نیست اما بالاخره باید به شکلی جذابیت اقتصادی در قراردادها ایجاد کرد. مثلا قرارداد اخیر با یک شرکت بریتانیایی برای احداث یک نیروگاه خورشیدی بزرگ، نمونه‌ی خوبی به نظر می‌رسد. این که چطور باید چنین قراردادهایی ایجاد شود تخصصی‌ست و بستگی به نظر کارشناسان هر زمینه دارد) چند راهکار ابتدایی است اما با تفکر بیشتر باید دنبال راه‌های بهتر بود.
ب. کره شمالی برگ طلایی ایران!
هر چه کره شمالی بهتر مقاومت کند و آمریکا و غرب را درمانده کند، برجام در بین غربی‌ها طرفداران بیشتر خواهد داشت. قبلا بحث شد کشور چگونه می‌تواند در این زمینه عمل کند. منظور این نیست که باقی ماندن برجام حتما به نفع کشور است، بلکه دودستگی در بین سیاستمداران و کشورهای غربی (یعنی حامیان برجام و مخالفان برجام) باعث انفعال و عدم اتحاد آنها می‌شود.
ج. تلاش در جهت حذف کامل یا حداقل کردن مراودات کشور با دلار و در صورت امکان استفاده از یورو و تنوع دادن به تجارت خارجی:
ارتباط با اقتصادهای نوظهور مانند برزیل، هند، سنگاپور، و مالزی فرصت‌هایی برای مقاوم کردن کشور است. در هر صورت در آینده‌ی طولانی مدت، هر چه تاثیر غرب در اقتصاد ایران کمتر باشد، بهتر است. چون اروپایی‌ها هم نمی‌توانند متحد کشور باشند و ایران ضربه‌های زیادی از اروپا هم خورده است. امروزه بر خلاف بیست سال پیش می‌توان دید که بسیاری از تکنولوژی‌های جدید در اقتصادهای نوظهور شرق آسیا هم وجود دارد.
د. ارائه‌ی راهکار توسط مخالفان برجام در ایران:
گذر زمان نشان داده که وعده‌های دولت در مورد برجام به تحقق نرسیده و بسیاری از پیشبینی‌های مخالفان برجام در ایران به تحقق رسیده است. احتمال بالا اگر نظرسنجی شود، حمایت از برجام در بین مردم بسیار کمتر از ابتدای اعلام برجام است. شکست و حتی تضعیف برجام، موقعیت روحانی و حامیان سیاسی وی را تضعیف می‌کند و بهترین فرصت برای مخالفان برجام است تا با ارائه‌ی راهکار ایجابی، کشور را از برجام خلاص کنند. این گروه باید دنبال ارائه‌ی راهکار عملی و اقناعی برای تحقق ایده‌آل‌هایی مانند اقتصاد مقاومتی باشند و خروج از برجام توسط ترامپ بهترین فرصت برای این گروه است. اگر چنین راهکاری ارائه شود، رفتار ترامپ منجر به خلاص شدن کشور از محدودیت‌های برجام خواهد شد.
