اقتصاد روسیه رونق گرفت؛ آیا پوتین تحریم ها را شکست داد؟
بی‌بی‌سی در این گزارش به بررسی موفقیت روسیه در مواجهه با تحریم‌های بین‌المللی پرداخته است. طبق پیش‌بینی‌ها، اقتصاد این کشور در سال 2024 با رشد 3/2 درصدی همراه خواهد شد که بالاتر از کشورهای توسعه‌یافته است.
حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022، نه‌تنها خشم بین‌المللی را به همراه داشت، بلکه باعث ایجاد موجی از تحریم‌ها علیه مسکو شد که هدف آن‌ها تضعیف توانایی کرملین در تأمین منابع مالی مورد نیاز برای ادامه جنگ با همسایه خود بود.
تحریم‌های بی‌سابقه علیه مسکو
به نوشته بی‌بی‌سی، دارایی‌های روسیه در خارج از این کشور مسدود شدند، ارتباط اقتصاد آن با سیستم مالی بین‌المللی قطع شد و صادرات حامل‌های انرژی این کشور مورد هدف قرار گرفت. در آن زمان، مقامات و کارشناسان غربی این تحریم‌ها را «فلج‌کننده»، «ناتوان‌کننده» و «بی‌سابقه» خواندند. با این اوصاف، شرایط کاملا مشخص به نظر می‌آمد: مطمئنا هیچ راهی وجود ندارد که اقتصاد روسیه در برابر این فشارها دوام بیاورد. در واقع این موضوع مطرح بود: روسیه که با چشم‌انداز فروپاشی اقتصادی روبه‌روست، مجبور می‌شود کوتاه بیاید و نیروهای خود را از اوکراین خارج کند.
اما با گذشت 27 ماه، آتش جنگ اوکراین همچنان روشن است. اقتصاد روسیه نه‌تنها فاصله بسیار زیادی با زمین‌گیر شدن دارد، بلکه این کشور توانسته به رشد اقتصادی برسد. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده که اقتصاد روسیه در سال جاری میلادی به رشد 3/2 درصدی دست خواهد یافت؛ آماری که بالاتر از رشد اقتصادی کشورهای پیشرفته جهان است.
تأثیر تحریم‌ها
تحریم‌های «ناتوان‌کننده» نتوانست باعث کمبود محصولات در فروشگاه‌های روسیه شود و قفسه سوپرمارکت‌های این کشور مملو از محصولات هستند. از سوی دیگر، این درست است که رشد قیمت‌ها به عنوان یک مشکل در روسیه قلمداد می‌شود و خروج شرکت‌های غربی از بازار روسیه به دنبال جنگ اوکراین باعث شده برخی محصولات در این کشور یافت نشود، اما بخشی از محصولات این شرکت‌ها از مسیرهای مختلف، راه خود را به داخل روسیه باز می‌کنند.
مدیران عامل اروپایی و آمریکایی، دیگر در رویدادهای سالانه اقتصادی روسیه شرکت نمی‌کنند، اما سازمان‌دهندگان مجمع بین‌المللی اقتصاد سنت پترزبورگ در سال 2024 که زمانی از آن به عنوان «داوس روسیه» نام برده می‌شد، مدعی شده‌اند که در رویداد امسال بیش از 130 کشور و منطقه حضور پیدا می‌کنند.
اقتصاد روسیه به جای فروپاشی زیر فشار تحریم‌های غربی، بازارهای جدید در شرق و جنوب جهانی ایجاد کرده است.
همه این اتفاقات باعث می‌شود مقامات روسیه بتوانند اعلام کنند تلاش‌ها برای محدود کردن این کشور از لحاظ سیاسی و اقتصادی، ناموفق بود.
یوگنی نادورشین، اقتصاددان ارشد در PF Capital می‌گوید: «به نظر می‌رسد اقتصاد روسیه توانسته است خود را با شرایط خارجی بسیار نامطلوب سازگار کند. بی‌تردید تحریم‌ها سازوکار عملیاتی در داخل اقتصاد این کشور را شکسته، اما موارد زیادی در این خصوص بازسازی شده است. اقتصاد روسیه در حال وفق پیدا کردن با این شرایط است.»
تحریم‌ها ناموفق بودند؟
الینا ریباکووا، عضو ارشد موسسه اقتصاد بین‌الملل پترسون اعلام کرد: «این اتفاق مانند خاموش کردن یک کلید و ناپدید شدن روسیه نیست. کاری که تحریم‌ها انجام می‌دهند این است که یک کشور را به‌طور موفق از توازن خارج کنند تا زمانی که کشور هدف با این شرایط تطبیق پیدا کند، تا زمانی که را‌‌ه‌های جایگزینی برای صادرات پیدا کند یا نفت خود را بفروشد. ما دقیقا در مرحله‌ای هستیم که روسیه توانسته یک راه‌حل برای این وضعیت پیدا کند.»
مسکو مسیر صادرات نفت خود را از اروپا به سوی چین و هند روانه کرده است. در دسامبر 2022، گروه هفت به همراه رهبران اتحادیه اروپا یک سقف قیمتی معرفی کردند که طبق آن، هر بشکه نفت روسیه نباید بیشتر از 60 دلار به فروش برسد. هدف از این اقدام، محدود کردن درآمد روسیه از صادرات نفت بود. اما کارشناسان غربی گفته‌اند که روسیه توانسته این محدودیت را به‌راحتی دور بزند.
معضل غرب
داستان سقف قیمت، یک معضل را برای آمریکا و متحدانش برجسته می‌کند. از آنجایی که روسیه یکی از بزرگ‌ترین بازیگران در بازار جهانی انرژی است، کشورهای غربی تلاش کرده‌اند صادرات نفت این کشور همچنان جریان داشته باشد تا از افزایش هزینه‌های انرژی جلوگیری شود. نتیجه این سیاست این بود که روسیه همچنان در حال کسب درآمد است.
الینا ریباکووا نتیجه‌گیری می‌کند که: «ما به نوعی از تحریم مناسب نفت روسیه خودداری کردیم. این سقف قیمت تلاشی برای داشتن کیک و خوردن آن است. اولویت‌ها، اجازه ورود نفت روسیه به بازار و کاهش درآمد روسیه است. وقتی این دو اولویت با هم در تضاد باشند، متأسفانه اولی برنده می‌شود. این به روسیه اجازه می‌دهد تا درآمدهای زیادی کسب کند و به جنگ ادامه دهد.»
اهمیت چین برای روسیه
روسیه به بزرگ‌ترین تأمین‌کننده نفت چین تبدیل شده است. اما اهمیت پکن برای مسکو، فراتر از حامل‌های انرژی می‌رود. چین یک راه نجات برای اقتصاد روسیه تلقی می‌شود. ارزش تجارت میان دو کشور در سال گذشته میلادی به رکورد 240 میلیارد دلار رسید.
کافی است در خیابان‌های مسکو یا سنت پترزبورگ قدم بزنید تا پی ببرید اهمیت چین برای روسیه‌ی تحت تحریم تا چه اندازه است. فروشگاه‌های لوازم الکترونیکی این کشور مملو از موبایل‌ها و تبلت‌های چینی شده است. معامله‌گران اتومبیل‌های چینی اکنون بر بازار خودروی روسیه تسلط دارند.
دلیل رشد اقتصادی روسیه
اما آنچه که در واقع باعث رشد اقتصادی روسیه شده است به هزینه‌های نظامی این کشور برمی‌گردد. از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین، کارخانه‌های اسلحه‌سازی این کشور به‌طور بی‌وقفه در حال فعالیت بوده‌اند و روس‌های بیشتر و بیشتری در بخش دفاعی این کشور مشغول به کار شده‌اند.
این اتفاق باعث افزایش دستمزدها در صنعت نظامی-صنعتی شده است. اما زمانی که عمده درآمدها به بخش نظامی اختصاص پیدا کند، پول کمتری برای بخش‌های دیگر باقی می‌ماند.
یکی از کارشناسان به بی‌بی‌سی اعلام کرده: «در واقع این کار در بلندمدت به معنای نابودی اقتصاد است. هیچ پولی برای توسعه در آینده اختصاص پیدا نمی‌کند.»
این کارشناس همچنین می‌گوید: «در سال 2020، بحث‌های زیادی پیرامون برنامه‌ای موسوم به «پروژه ملی» در روسیه مطرح بود. این پروژه یک طرح 400 میلیارد دلاری بود که هدف آن بهبود زیرساخت‌ها، حمل‌ونقل و بخش ارتباطات روسیه بود. در عوض، اکنون تمام آن پول به بخش نظامی روسیه و حمایت از ثبات در اقتصاد این کشور اختصاص داده شده است.»
تحریم‌های شدیدتر آمریکا؟
با گذشت بیش از دو سال از جنگ، اقتصاد روسیه به فشارهای جنگ و تحریم‌ها وفق پیدا کرده است. اما آمریکا اکنون بانک‌های خارجی را که به معاملات با مسکو کمک می‌کنند، به تحریم‌های ثانویه تهدید کرده و این موضوع در حال ایجاد دسته‌ای از مشکلات جدید برای روسیه شده است.
اکنون ورود محصولات به داخل روسیه، آهسته‌تر شده است. دسترسی به قطعات یدکی دشوارتر شده است و به شکل روزانه گزارش‌هایی از بانک‌های چین، ترکیه و امارات به گوش می‌رسد که از انجام معاملات روسیه خودداری می‌کنند؛ چه پول از روسیه برای خرید کالا باشد یا پولی که برای پرداخت نفت یا سایر واردات، به روسیه باز می‌گردد. اگر روسیه این مشکل را حل نکند، تا فرا رسیدن پاییز با بحران مالی روبه‌رو خواهد شد.
همین موضوع است که باعث شده نتیجه‌گیری در این مورد که روسیه توانسته تحریم‌ها را شکست دهد، نادرست است. این کشور تاکنون راه‌هایی برای مقابله با تحریم‌ها، دور زدن آن‌ها و کاهش تهدیدات تحریم‌ها پیدا کرده است، اما فشار تحریم‌ها بر اقتصاد روسیه از بین نرفته است.
