افـق تجـارت ۲۰ میلیارد دلاری با عراق
سفر نخست‌وزیر عراق به ایران در آغازین روزهای سال ۹۸ در شرایطی انجام می‌شود که پیشتر روسای‌جمهور دو کشور سفر‌های دیپلماتیک سطح بالا را در سال ۹۷ از تهران و بغداد به عمل آوردند و حجم تبادلات اقتصادی و رایزنی‌های سیاسی را از زمان اعمال تحریمهای آمریکا علیه ایران افزایش دادند.
یک منبع سیاسی عراقی نیز از طرح نخست‌وزیر این کشور برای نزدیک کردن دیدگاه‌های میان تهران و ریاض در جریان سفر به ایران خبر داده است. عبدالمهدی پس از تهران راهی ریاض می‌شود. در جریان دیدار دیروز روحانی خواستار افزایش سطح مبادلات تجاری ایران و عراق به افق ۲۰ میلیارد دلاری مورد نظر تهران و بغداد در سال‌های آینده شد.
نشست خبری مشترک
در این چارچوب، حسن روحانی رئیس جمهوری ایران روز شنبه به‌طور رسمی از «عادل عبدالمهدی» نخست‌وزیر عراق در مجموعه تاریخی – فرهنگی سعدآباد استقبال کرد. ارتقای همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از جمله محور‌های مذاکرات حسن روحانی و نخست‌وزیر عراق عنوان شده است.
رئیس‌جمهوری ایران در نشست خبری مشترک با نخست‌وزیر عراق، به مباحث مهم مطرح شده در دیدار با نخست‌وزیر عراق اشاره کرد و گفت: یکی از مباحث مهم امروز ما، تاکید بر تسریع در اجرایی شدن همه توافقاتی بود که بین دو کشور در سفر من به بغداد (دوشنبه ۲۰ اسفند ۹۷) حاصل شده بود. رئیس‌جمهور رایگان شدن ویزای دو کشور را اولین توافق دو کشور که اجرایی و عملیاتی شده است، نام برد و گفت: با رایگان شدن ویزای دو کشور امیدواریم روابط دو ملت و دو کشور روز به روز بهتر و دو ملت به یکدیگر نزدیک‌تر شوند. روحانی همچنین توافق برای لایروبی اروند رود را دیگر توافق مهم دو کشور در سفر اخیر خود به عراق عنوان کرد و گفت: این موضوع امروز هم در گفت‌وگو‌ها مورد تاکید دو طرف بود و امیدوارم تا پایان ماه مبارک رمضان، مسائل فنی این توافق حل شده و بعد از پایان رمضان شاهد آغاز عملیات لایروبی اروندرود باشیم.
رئیس‌جمهور اتصال راهآهن دو کشور را از دیگر توافقات مهم ایران و عراق برشمرد و اظهار کرد: امیدواریم اتصال راهآهن ایران و عراق در آینده در مسیر‌های مختلف رخ دهد، اما فعلا اتصال راهآهن شلمچه به بصره مورد تاکید دو طرف است که امیدواریم عملیات فنی و توافق‌‌های فنی آن انجام و بعد از ماه مبارک رمضان شاهد اجرایی شدن آن باشیم. روحانی همچنین به موضوع صادرات برق و اتصال شبکه برق و گاز ایران به عراق و همچنین اتصال شبکه نفت در آینده اشاره کرد و گفت: ما برای برقراری این اتصالات آماد‌ه‌ایم و معتقدیم که این موضوع نه‌تنها برای دو کشور بلکه برای سایر کشور‌های منطقه در آینده نیز می‌تواند تسری پیدا کند. رئیس‌جمهور افزود: در روابط پولی، مالی و بانکی دو کشور در ماه‌‌های گذشته قدم‌‌های خوبی برداشته شده است و امیدواریم در سفر رئیس بانک مرکزی ایران به بغداد شاهد تکمیل این روابط و توسعه روابط بانکی و مالی دو کشور باشیم. روحانی روابط تجاری ایران و عراق را بسیار خوب توصیف کرد و گفت: برنامه ما برای آینده دستیابی به حجم تجارت ۲۰ میلیارد دلاری بین دو کشور است که امیدواریم در ماه‌‌های آینده به این نقطه برسیم. رئیس‌جمهور همچنین به توافق دو کشور برای تاسیس شهرک‌‌های صنعتی مشترک در مرز‌های دو کشور اشاره کرد و گفت: امروز توافق شد که یک شهرک در منطقه جنوب و یک شهرک در منطقه غرب و اقلیم در دستور کار قرار گیرد.
روحانی در ادامه سخنان خود با تاکید اهمیت موضوع امنیت برای دو کشور گفت: در مذاکرات در مورد تقویت امنیت مرز‌های دو کشور، بر مبارزه با تروریسم، مواد مخدر و قاچاق تاکید شد و وزیران کشور ایران و عراق امروز در این زمینه گفت‌وگو خواهند کرد تا با همکاری یکدیگر جلوی مداخلات احتمالی از منطقه شمال و غرب گرفته شود. رئیس‌جمهور با بیان اینکه ایران و عراق در مسائل منطقه‌ای نظرات مشترک دارند، گفت: امروز درخصوص موضوعات و مسائل مهم منطقه گفت‌وگو کردیم. ایران و عراق در مورد اینکه قدس پایتخت دائمی فلسطین است و جولان بخش جدایی‌ناپذیر سوریه خواهد بود و همچنین ضرورت پایان یافتن سریع جنگیمن و اینکه جنگ یمن فقط راه‌حل سیاسی دارد، توافق نظر دارند.
تاکید نخست‌وزیر عراق بر روابط همسایگی
عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق نیز با ابراز خوشحالی از سفر به ایران و قدردانی از دولت و ملت ایران به‌خاطر استقبال از هیات عراقی گفت: ایران کشور مسلمان، همسایه و دوست ماست که فرهنگ و تمدنی به قدمت تاریخ دارد و فکر نمی‌کنم بتوانیم دو کشوری مانند ایران و عراق با این قدمت تاریخی در جهان پیدا کنیم.
نخست‌وزیر عراق با اشاره به سخنان رئیس‌جمهور ایران، گفت: جناب آقای روحانی به همه توافقات و مسائلی که در گفت‌وگو‌های مشترک به آن پرداختیم اشاره کردند و من هم اعلام می‌کنم که با همه مواردی که ایشان اعلام کردند، هم‌نظر هستم و حرف من هم همین است. نخست‌وزیر عراق اتصال راهآهن ایران به عراق و لایروبی اروند رود را برای این کشور بسیار حائز اهمیت دانست و گفت: باید در راستای توسعه همکاری‌‌ها در بخش‌‌های مختلف از جمله انرژی، برنامه‌ریزی در زمینه سیاست‌‌های مشترک آبی، ایجاد مناطق مشترک تجاری، تبادلات علمی و فناوری، مبارزه با تروریسم و قاچاق موادمخدر تلاش کنیم. نخست‌وزیر عراق تاکید کرد: ما در گذشته گفته‌ایم و امروز هم تاکید می‌کنم در خوشی و ناخوشی در کنار دولت و ملت ایران هستیم. عبدالمهدی با اشاره به حادثه سیل در برخی شهر‌های ایران، ضمن ابراز همدردی با آسیب‌دیدگان این سیل گفت: ما نیز در عراق با مشکل سیل مواجه بودیم، دو کشور در خشکسالی‌‌های قبلی نیز درگیر بودند و امروز هم از سیل آسیب دید‌ه‌اند. باید طوری برنامه‌ریزی کنیم که در مقابل مشکلات و سختی‌‌ها آسیب نبینیم.
نخست‌وزیر عراق با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با تروریسم به ما بسیار کمک کرده است، گفت: امروز شاهد صلح و ثبات بیشتر در عراق هستیم. موفقیت‌‌های زیادی کسب کرده‌ایم، از پایتخت‌‌های مختلف شخصیت‌‌های گوناگون به عراق سفر می‌کنند و شاهد بروز یک تحول کیفی در عراق هستیم که به نفع کشور‌های منطقه است. جایگاه و امنیت امروز را مدیون حمایت‌‌های ایران هستیم. عبدالمهدی با بیان اینکه ما به‌دنبال توسعه روابط دو کشور هستیم، گفت: تلاش می‌کنیم روابط ما بیش از پیش گسترش یابد. روابط تهران – بغداد می‌تواند الگویی برای روابط ما با دیگر کشور‌های منطقه باشد. نخست‌وزیر عراق تصریح کرد: قانون اساسی عراق ممنوع کرده که از خاک عراق علیه کشوری تهدید ایجاد شود. همه ما برای برقراری صلح و ثبات و امنیت در دو کشور و منطقه تلاش می‌کنیم و اگر اختلافی هم وجود داشته باشد، سعی می‌کنیم از راههای مسالمت‌آمیز آن را رفع کنیم. عبدالمهدی در پایان تاکید کرد: همه تلاش خود را به‌کار خواهیم بست که توافق‌‌هایی که بین دو کشور حاصل شده، اجرایی و عملیاتی شود.
نقش مستقل عراق در تحریمها
پیشتر و در جریان سفر رئیس‌جمهوری ایران به عراق در اواخر اسفند، برهم صالح در گفت‌وگو با گروهی از خبرنگاران ایرانی که در آستانه سفر رئیس‌جمهور ایران به بغداد انجام شد، تصریح کرد که ایرانی‌‌ها در روزهای سخت به یاری ملت عراق شتافتند و اکنون عراق نیز تلاش می‌کند از رنج ایرانی‌‌ها در دوران تحریم بکاهد. صالح درخصوص وضعیت بدهی‌‌های عراق به جمهوری اسلامی ایران با توجه به تحریمهای دولت آمریکا علیه تهران نیز گفت: عراق بخشی از منظومه تحریمهای یک‌جانبه آمریکا علیه ایران نخواهد بود. شکی نیست که ما از این تحریمها متاثر خواهیم شد، اما قطعا جزئی از آن نخواهیم بود.
رئیس‌جمهوری عراق ۲۶ آبان ۱۳۹۷ نیز در جریان دیدار از ایران، با مقامات جمهوری اسلامی درباره مسائل مختلف از جمله تحریمهای آمریکا دیدار و گفت وگو کرد. رئیس‌جمهوری آمریکا ۶ دی ماه ۹۷ در جمع نظامیان آمریکایی مستقر در پایگاه «عین الاسد» در غرب عراق گفت: «نیرو‌های ایالات‌متحده به نحوی قدرتمندانه، حساب‌شده و بابرنامه از سوریه خارج خواهند شد. کاملا حساب‌شده، کاملا بابرنامه. همزمان، به حضور ایالات‌متحده در عراق ادامه می‌دهیم تا از احیای داعش جلوگیری کرده و از منافع ایالات‌متحده حفاظت کنیم. تا همچنین هرگونه شکل‌گیری احتمالی دوباره داعش را زیر نظر داشته باشیم و همین‌طور تا ایران را هم زیر نظر داشته باشیم. حواسمان خواهد بود.» این سخنان با واکنش‌های گسترده مقامات عراقی مواجه شد.
طرح «عبدالمهدی» برای ایران و عربستان
همزمان با این تحولات، یک منبع سیاسی عراقی از طرح نخست‌وزیر این کشور برای نزدیک کردن دیدگاه‌های تهران و ریاض در جریان سفر به ایران خبر داد. به گزارش مهر به نقل از روسیا الیوم، یک منبع سیاسی عراقی نزدیک به «عادل عبدالمهدی» نخست‌وزیر این کشور تاکید کرد که عبدالمهدی قرار است در جریان سفر به ایران طرحی را برای نزدیک کردن دیدگاه‌‌ها میان ایران و عربستان ارائه دهد. وی در ادامه افزود: نخست‌وزیر عراق در این سفر درباره روابط میان بغداد و تهران و راههای تقویت آن و اجرای یادداشت‌‌های همکاری امضا شده میان دو کشور رایزنی می‌کند. این منبع عراقی تصریح کرد: طرح مذکور از زمان سفر عادل عبدالمهدی به مصر طی ماه گذشته آغاز شده و در جریان سفر نخست‌وزیر عراق به عربستان طی روزهای آینده منسجم‌تر می‌شود.
سفر هیات بزرگ اقتصادی عربستان به عراق
سفر نخست‌وزیر عراق به تهران در شرایطی انجام می‌شود که طی روزهای گذشته، هیاتی از مقامات عربستانی به همراه جمع بزرگی از تجار و فعالان اقتصادی سعودی به بغداد سفر کردند و در این سفر، علاوه بر کمک ۵/ ۱ میلیارد دلاری پادشاه سعودی برای احداث یک ورزشگاه در عراق، طرح ۱۸۶ فرصت سرمایه‌گذاری و تاسیس منطقه آزاد تجاری از سوی عربستان به عراق ارائه شد؛ از همین رو سفر عبدالمهدی به تهران بلافاصله بعد از سفر هیات سعودی به بغداد، می‌تواند حضور نخست‌وزیر عراق در تهران را بیش از پیش پر اهمیت سازد. عربستان سعودی در سال ۲۰۱۵ و پس از ۲۵ سال قطع رابطه با عراق، سفارت خود را در بغداد بازگشایی کرد.
رویترز می‌گوید، عربستان در تلاش است با سرمایه‌گذاری در عراق با نفوذ رو به گسترش جمهوری اسلامی ایران در این کشور مقابله کند. در مقابل عراق به‌دنبال نفع اقتصادی از روابط نزدیک با عربستان است. ماجد بن عبدالله القصبی گفته است، عربستان سعودی روز پنج‌شنبه کنسولگری خود در بغداد را جهت صدور ویزا برای شهروندان عراقی بازگشایی می‌کند و سه کنسولگری دیگر نیز در عراق ایجاد خواهد شد. وزیر تجارت و سرمایه‌گذاری عربستان سعودی اضافه کرده است: ۱۳ توافق‌نامه بین دو کشور آماده امضا است و گذرگاه مرزی «عرعر» طی شش ماه تکمیل خواهد شد. عراق درحال‌حاضر حدود ۳۰ درصد از برق مورد نیازش را از ایران وارد می‌کند و با توجه به بازگشت تحریمهای آمریکا علیه ایران، بغداد برای تداوم خرید برق از ایران و دریافت معافیت ازواشنگتن با مشکل مواجه است.
نتایج اقتصادی سفر عبدالمهدی به تهران
سفر نخست‌وزیر عراق به تهران درحالی آغاز شد که عراق در سال ۹۷ به یکی از مهم‌ترین شرکای اقتصادی ایران تبدیل شد؛ سفری که با توجه به هیات همراه عبدالمهدی و مذاکرات قبلی سران دو کشور می‌تواند نوید آینده خوب اقتصادی دو کشور باشد. به گزارش خبرگزاری تسنیم، نگاهی به تجارت دو کشور طی یک دهه گذشته نشان می‌دهد میزان صادرات انواع کالا‌های ایرانی به عراق از ۲ میلیارد و ۷۶۲ میلیون دلار در سال ۱۳۸۷ به ۵ میلیارد و ۱۵۰ میلیون دلار در سال ۹۰، ۵ میلیارد و ۹۴۹ میلیون دلار در سال ۹۲ و ۶ میلیارد و ۴۲۴ میلیون دلار در سال ۹۶ رسیده است. این یعنی تا سال ۹۶، ایران پس از ترکیه و چین که به ترتیب ۹ و ۴/ ۸ میلیارد دلار صادرات کالا به عراق داشتند، در رتبه سوم کشور‌های حاضر در بازار عراق قرار داشت. اما با آغاز تحریمها در سال ۹۷، این معادله تغییر کرد و ایران توانست طی ۱۱ ماه ابتدایی سال گذشته، رکورد ۹ میلیارد دلاری صادرات به عراق را ثبت کند و تبدیل به اولین کشور حاضر در بازار عراق شود. سفر عادل عبدالمهدی به ایران به دنبال سفر اخیر رئیس‌جمهوری ایران به عراق صورت گرفته و با توجه به سهم بزرگی که مذاکرات اقتصادی در دیدار گذشته مسوولان ارشد دو کشور در بغداد داشت، می‌توان پیش‌بینی کرد که در سفر نخست‌وزیر عراق به تهران نیز همان سطح از مذاکرات ادامه یابد.
نگاه کارشناس
در همین ارتباط سیامک کاکایی پژوهشگر ارشد مسائل عراق درخصوص اهداف سفر نخست‌وزیر عراق به تهران و اینکه بغداد چه موضعی می‌تواند در مقابل تحریمهای آمریکا علیه ایران اتخاذ کند، گفت: «در بحث تحریمها عراق به‌عنوان کشوری که به‌تازگی از مشکلات اقتصادی و تروریسم رهایی یافته است، در تلاش است تا خود را از این وضعیت جدا کند. در مرحله بعد خود عراقی‌ها ارتباط با ایران را اجتناب‌ناپذیر می‌دانند و در تلاشند تا در مسیر توسعه و بازسازی، از ظرفیت‌هایی چون انرژی، نفت و مبادلات اقتصادی استفاده کنند. بنابراین این اراده وجود دارد که عراقی‌ها بتوانند به تجارت با ایران ادامه دهند و بحثی درباره چگونگی استفاده از ارزهای ملی در این‌خصوص قابل معنا است. کاکایی افزود: «در عین حال عراقی‌ها تلاش می‌کنند ضمن ایجاد روابط با آمریکا، حفظ رابطه با ایران را نیز تقویت کنند. این مساله هم به نیاز عراقی‌ها به این تعاملات در موضوع بازسازی برمی‌گردد و هم در بحث اجتماعی به پیچیدگی و تنیدگی‌هایی که بین دو ملت وجود دارد.» او درخصوص موضوع میانجیگری عراق بین ایران و عربستان نیز گفت: «عربستان به‌دنبال حضور پرنفوذ اقتصادی در عراق است تا بتواند ضمن خنثی کردن نفوذ اقتصادی ایران، زمینه را برای افزایش نفوذ سیاسی خود و کاهش نفوذ سیاسی ایران صورت دهد. در چنین فضایی شایعاتی درخصوص میانجیگری عراق بین ایران و عربستان مطرح شده که پیشتر نیز بحث‌هایی در ارتباط با رایزنی رهبران عراقی با ایران و عربستان مطرح شده بود که راه به جایی نبرد. با توجه به نوع وضعیت خاصی که در روابط ایران و عربستان وجود دارد، نمی‌توان خوش‌بین بود که عراق بتواند نقش تاثیرگذاری در این بین ایفا کند.»
