اعترافات آقای فرماندار!
تهران یکی از بزرگ‌ترین شهرهای جهان است و مهاجرت فزاینده به این شهر در دهه‌های اخیر ترکیب جمعیت آن را دستخوش تغییرات عمده کرده است. جمعیت بیش از ظرفیت و سکونت افرادی از طبقات و فرهنگ‌های مختلف در این شهر در کنار حاشیه‌نشینی بالا به آسیب‌های اجتماعی تهران دامن زده است.
تهران امروز علاوه بر اینکه با معضلات عدیده‌ای چون ترافیک، آلودگی هوا و… مواجه است، دست‌به‌گریبان آسیب‌هایی چون تکدی‌گری، اعتیاد، طلاق، جرایم خشن و… نیز هست. فرماندار تهران در گفت‌و‌گو با «آرمان» هر چند وضعیت آسیب‌های اجتماعی و امنیت تهران را بسیار بهتر از شهرهای بزرگ جهان توصیف می‌کند، اما به این واقعیت هم اذعان دارد که پایتخت‌نشینان با آسیب‌های مختلفی دست‌به‌گریبانند. عیسی فرهادی می‌گوید: «هم‌اکنون به‌دلایل مختلف تهران شهری برای زندگی مناسب نیست. در این شرایط باید تلاش شود با جلوگیری از حاشیه‌نشینی تهران را به شهری برای زندگی تبدیل کرد.»
تهران یکی از پر جمعیت‌ترین شهرهای جهان است که با مشکلات ویژه‌ای اعم از ترافیک، آلودگی و آسیب‌های اجتماعی مواجه است. ترکیب جمعیتی این شهر و مهاجرت‌های گسترده به آن می‌تواند زمینه‌ساز بروز آسیب‌های اجتماعی باشد. مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی کلانتهران چیست؟
تهران مرکز سیاسی، اقتصادی، مواصلاتی و… کشور است. بسیاری از نمایندگی‌های شرکت‌ها در این شهر قرار دارد. این درحالی است که در بسیاری از شهرهای دنیا سه شهر پایتخت فرهنگی، اقتصادی و سیاسی هستند، اما در کشور ما تهران در ابعاد مختلف پایتخت است. در این شهر حدود 400هزار شرکت، اداره، صنف و تشکیلات مختلف وجود دارد. در ضمن تمامی شرکت‌های موجود در دیگر شهرها نیز از طریق تهران مدیریت می‌شوند. از سوی دیگر در تهران شاهد مهاجرت‌های بی‌رویه و رشد فزاینده جمعیت هستیم. تهران بالغ بر 10میلیون‌نفر جمعیت دارد و روزانه نیز چهار‌میلیون‌نفر در این شهر رفت‌و‌آمد می‌کنند. اغلب این افراد با اهداف اقتصادی و تجاری به این شهر سفر می‌کنند، طبیعتا بسیاری از آسیب‌های موجود در سطح کشور نیز در تهران شکل می‌گیرد. برای‌مثال طلاق، تکدی‌گری، استعمال مواد مخدر و… در تهران مشاهده می‌شود، چون این‌کلانشهر به‌شکل گسترده و با حجم انبوهی از جمعیت مواجه است. در این شرایط برخی از افراد بر این باورند که در میان این شلوغی میتوانند آسیب‌ها و اهداف شوم خود را محقق کنند.
با این تفاسیر مهاجرت‌های بی‌رویه به سمت تهران آسیب‌های فراوانی را به‌دنبال دارد. از جمله آسیب‌های مشهود در تهران می‌توان به تکدی‌گری، معتادان متجاهر، مهاجرت‌های بی‌رویه بیکاران و حاشیه‌نشینی اشاره کرد. در ضمن در ارزیابی تهران نباید فقط به تهران توجه داشت، بلکه استان تهران و استان البرز نیز همچون حلقه‌های زنجیر به این شهر متصلند. تهران در مقایسه بسیاری از کلانشهرهای دنیا دچار آسیب‌ها و نرخ بزه اندکی است. یکی از دلایل مهاجرت آسیب‌ها به سمت تهران نیز همین مساله است.
هم‌اکنون حادترین آسیب‌های تهدید‌کننده تهران چه مسائلی است؟
تهران با آسیب‌های چندگانه مواجه است. برای‌مثال همین که این شهر روی گسل زلزله قرار گرفته، بلندمرتبه‌سازی‌های متعدد و… می‌تواند در آینده نزدیک این شهر را با آسیب‌های فراوان مواجه کند. هم‌اکنون 52درصد از عملیات فاضلاب تهران انجام شده و مابقی آن باید در اولین فرصت مورد توجه قرار گیرد. دیگر آسیب‌ها همچون آلودگی هوا، ترافیک و… نیز از مسائل این شهرند که در بلندمدت می‌توان برای حل آنها اقدامات مناسبی انجام داد. در سال جاری از شدت آلودگی هوا کاسته شده است، اما این آسیب همچنان به‌دلایل مختلف وجود دارد. باید با همراهی مردم شدت آسیب‌های تهدید‌کننده در این کلانشهر را کاهش داد. برای مثال اگر مردم در آسیب‌های مختلف همچون تکدی‌گری، طرح ترافیک، عدم‌استفاده از اتوبوس‌های فرسوده و… مسئولان را یاری‌کنند، به‌نسبت از شدت آسیب‌های موجود کاسته می‌شود. هم‌اکنون در تهران سه‌میلیون موتورسیکلت وجود دارد که باعث بروز آلودگی‌های فراوان شده است. مردم میتوانند با خریداری موتورهای برقی میزان آلودگی هوای تهران را کاهش دهند. امروزه فقط با مشارکت مردم می‌توان میزان آلودگی هوا تهران را کاهش داد.
وضعیت کارتن‌خوابی، معتادان متجاهر و همچنین کودکان کار و خیابان در تهران همواره خبرساز بوده است. آیا در این زمینه‌ها تهران به مرز بحران رسیده است؟
ما به‌دنبال جمع‌آوری کودکان کار و خیابان نیستیم. کودک کار، کودکی است که در باغ به پدرش کمک می‌کند، اما اینکه یک کودک به بهانه‌های ویژه در چهارراه‌ها تردد داشته باشد، در تعریف کودکان خیابانی گنجانده می‌شود. هم‌اکنون به دو دلیل در زمینه جذب و ساماندهی این کودکان اقدام می‌شود؛ نخست اینکه تکدی‌گری اقدام نامیمون و قبیح اجتماعی است. نکته دوم اینکه در صورت عدم ساماندهی آنها این‌گونه اقدامات به فرهنگ تبدیل می‌شود و تنبل‌پروری در کشور ترویج می‌یابد. هم‌اکنون 36 کودک از یک طایفه خاص برای تکدی‌گری به تهران آمده‌اند. آنها بر این باورند که کسب درآمد در تهران مناسب است.
اگر پیگیری‌های مستمر انجام نشود، بیشک تعداد این افراد با افزایش قابل‌توجه روبه‌رو می‌شود. بنابراین تنها راه مقابله با تکدی‌گری شناسایی نیازمندان و معرفی آنها به سازمان‌های حمایتگر است. در ضمن برخی از افراد به تکدی‌گری عادت کرده‌اند و مردم میتوانند با کمک‌نکردن به آنها جلو ترویج این فرهنگ قبیح را بگیرند. برخی از متکدیان در تهران 600هزار تومان درآمد روزانه دارند. اغلب آنها با عوامفریبی و تحریک احساسات مردم به دریافت کمک می‌پردازند. مردم باید بدانند که نیازمندان واقعی تحت حمایت‌های سازمان‌های حمایتگر قرار می‌گیرند و دیگر دلیلی برای تکدی‌گری بر سر چهارراه‌ها وجود ندارد.
در طرح جمع‌آوری کودکان کار و خیابان که اخیرا اجرا شده، به چه اطلاعات جدیدی درباره کودکان خیابانی دست یافتید؟
اغلب کودکان کار و خیابان از طریق والدین و سرپرستان خود برای تکدی‌گری اجیر می‌شوند. 600کودک در طرح اخیر ساماندهی شدند که فقط 30درصد آنها ایرانی هستند. اگر تعداد کودکان کار و خیابان ایرانی صددرصد تخمین زده شود، 10درصد آنها تهرانی هستند. مردم با کمک‌رسانی به متکدیان باعث مهاجرت آنها به سمت تهران شده‌اند.
کودکان تهرانی به چه دلیل به تکدی‌گری می‌پرداختند؟
بخشی از آنها به‌دلیل مسائلی که عرض کردم؛ یعنی برخی از طوایف تنها شغلشان تکدی‌گری است. بخشی از آنها نیز به‌دلیل وجود درآمد مناسب در تکدی‌گری به این شغل عادت کرده‌اند. البته همین افراد نیز مهاجرند، اما چند سال از مهاجرت آنها به پایتخت می‌گذرد.
در بین کودکان ساماندهی‌شده در طرحی که اخیرا اجرا شده چند‌درصد آنها معتاد بودند؟
مادران و کودکان معتاد نیز در این طرح ساماندهی شدند. هم‌اکنون 10هزار نفر در کمپ‌ها نگهداری می‌شود که تعداد اندکی از آنها کودک هستند.
برای مثال می‌توان گفت که در این طرح 50 کودک معتاد ساماندهی شدند؟
خیر. تعداد آنها کمتر از این رقم است.
تهران با پدیده حاشیه‌نشینی و مناطق آسیب‌خیز مواجه است. اخباری که از برخی محلات تهران به گوش می‌رسد، نگران‌کننده است. وجود تعداد قابل‌توجهی معتاد، بروز انواع بزه‌ها همچون کودک‌آزاری و حتی کودک‌فروشی در مناطقی همچون هرندی زنگ خطر را به صدا در آورده است. آیا کودکان در تهران خرید و فروش می‌شوند؟ دلیل آن چیست و چه باید کرد؟
بیشک مساله‌ای تحت‌عنوان خرید و فروش کودک در کشور ما وجود ندارد. در برخی موارد مشاهده می‌شود که کودک از طریق فامیل خود برای تکدی‌گری گمارده می‌شود. تاکنون خرید و فروش کودک با اهداف ویژه در تهران گزارش نشده است. اگر هم چنین مساله‌ای وجود دارد، به شکل مخفی است. در این اقدام اغلب کودکان از طریق اقوام با هدف تکدی‌گری اجیر می‌شوند. تعداد متکدیان تهران 12هزار نفر است و بررسی‌ها نشان می‌دهد اغلب آنها از یک طایفه مشخص هستند. برای کاهش تعداد متکدیان در تهران باید از مردم خواست که هیچ‌کمکی به آنها نکنند. در ضمن باید تاکید کرد که امنیت محله شوش و هرندی در مقایسه با گذشته ارتقا یافته است.
وضعیت حاشیه تهران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تهران به دلایل مختلف شهری مناسب برای زندگی نیست. در این شرایط باید تلاش شود با جلوگیری از حاشیه‌نشینی تهران را به شهری برای زندگی تبدیل کرد. در اطراف تهران شهرهای اقماری مشاهده می‌شود که بعضا معادل برخی از استان‌ها جمعیت دارند. اغلب ساکنان این شهرک‌ها از وسایل حمل‌و‌نقل فرسوده برای تردد استفاده می‌کنند. این نوع تردد باعث ایجاد ترافیک و تولید آلودگی هوا می‌شود. بنابراین با کاهش این دو معضل شرایط زندگی در تهران بهبود می‌یابد. در ضمن دولت در حال رسیدگی به وضعیت روستاهای کشور است. طبیعتا با ارتقای اشتغال در روستاها از شدت مهاجرت به تهران نیز کاسته می‌شود. دیگر تهران مکان مناسبی برای مهاجرت نیست، چون در آینده نزدیک این شهر در زمینه آب شرب، ترافیک، سکونت، زلزله و… با مشکلات فراوان مواجه می‌شود. با این تفاسیر دلیلی برای مهاجرت افراد به این کلانشهر وجود ندارد.
گفتید بر اساس بازدیدهای فرمانداری از محله هرندی وضعیت این محله نسبت به گذشته بهبود یافته است. اگر آسیبی در آن محدوده یا دیگر مناطق تهران مشاهده شود، چگونه مدیریت می‌شود؟
با مشاهده معتادان متجاهر باید با نیروی انتظامی تماس گرفته شود. برای ساماندهی کارتن‌خواب‌ها هم باید با شهرداری تماس گرفته شود. کودکان کار و خیابان نیز به متولی خود سازمان بهزیستی سپرده می‌شوند. برای اسکان کارتن‌خواب‌ها 20 مدد سرا در تهران وجود دارد.
تهران با معضلات متعددی همچون نرخ بالای طلاق و نرخ پایین ازدواج مواجه است. این موارد چه ارتباطی با آسیب‌های اجتماعی دارد؟
طلاق به‌دلایل مختلف بروز می‌کند. در یک سال اخیر نرخ طلاق در تهران ثابت شده است. از سوی دیگر در این مدت شاخص ازدواج افزایش یافته است. در مجموع در کشور ایران میزان طلاق غیرقابل‌قبول است. از دلایل افزایش میزان طلاق در کشور می‌توان به توسعه ارتباطات مجازی، افزایش سن ازدواج، فاصله‌گرفتن از ازدواج‌های قومی و قبیله‌ای و… اشاره کرد. در کشور ما میزان طلاق افزایش یافته است. میزان این آمار در تهران نسبتا بیش از دیگر شهرهاست. وقتی کانون خانواده متلاشی می‌شود، باید منتظر بروز انواع آسیب‌ها همچون دوستان ناباب، اعتیاد، کودک کار و خیابان و… بود. در کشورهای پیشرفته برای حفظ کانون خانواده و افزایش نرخ زادوولد تلاش می‌شود، درحالی که در کشور ما با افزایش سن ازدواج، کاهش نرخ زادوولد و افزایش نرخ طلاق روبه‌رو هستیم. به‌نظر بنده طلاق منشأ بروز آسیب‌هاست. به بیان دیگر بخش قابل‌توجهی از آسیب‌های موجود در تهران به‌دلیل طلاق بروز کرده است.
در شرایطی که تهران تقریبا کمترین میزان ازدواج را دارد، آیا این امر خطری برای جمعیت محسوب نمی‌شود؟ وضعیت آینده جمعیت ایران و تهران را چطور ارزیابی می‌کنید؟
میزان زاد و ولد و مرگ‌ومیر در تهران نشان‌دهنده آن است که جمعیت این شهر در آینده با کاهش مواجه و در دو دهه آینده این دو آمار با یکدیگر برابر می‌شود. نکته دیگر اینکه جمعیت به سمت میانسالی و پیری حرکت می‌کند. در دو دهه آینده با این میزان جمعیت از تعداد نیروی کار کشور کاسته می‌شود و همین امر خطرات متعددی را به دنبال می‌آورد. کشور ایران یک‌درصد جمعیت و شش تا هفت‌درصد منابع جهان را در اختیار دارد. اگرچه تاکنون امکان استفاده از این منابع وجود ندارد، اما باید نرخ جمعیت جوان کشور حفظ شود.
چندی پیش یکی از مسئولان پلیس اعلام کرده بود جرایم در تهران پیچیده‌تر از سایر شهرهاست. از طرف دیگر سخنگوی قوه‌قضائیه نیز اخیرا نسبت به افزایش جرایم خشن هشدار داد. شکل و شمایل جرایم در تهران چگونه است و آیا می‌توان گفت جرایم خشن در تهران افزایش یافته است؟
میزان امنیت در تهران در مقایسه با برخی از شهرهای کشورهای آمریکایی و اروپایی از وضعیت مطلوب برخوردار است، اما جرایمی همچون قتل خانوادگی که توسط خود افراد رخ می‌دهد، مشاهده می‌شود. همچنین درگیری در بین دوستان و خودکشی نیز مشاهده می‌شود. میزان خودکشی در کشور ما اندک است. وقوع برخی جرایم در تهران به‌دلیل جمعیت کلان چندان دور از انتظار نیست. بخشی از پیچیدگی بروز جرایم نیز به‌دلیل استفاده و هدایت از طریق شبکه‌های مجازی به وقوع می‌پیوندد؛ همچون خودکشی دو دختر دانش‌آموز در اصفهان. باید تاکید کرد که تعداد چنین جرایم خشن در تهران محدود است. معمولا در تهران عمده جرایم شامل سرقت‌های خرد و کیف‌قاپی از سوی افراد معتاد و متکدیان است. در کل جرایم خشن چندانی در تهران وجود ندارد.
امروزه میزان جرایم خشن در تهران در مقایسه با گذشته افزایش یافته است…
بله. امروز در مقایسه با 10 سال گذشته بر میزان جرایم در تهران افزوده شده است. ما با ظهور شبکه‌های مجازی، افزایش جمعیت تهران، افزایش جمعیت در شهرستان‌های اطراف تهران روبه‌رو هستیم. رشد جرایم هم متناسب با آهنگ رشد جمعیت و آهنگ رشد تهران همخوانی دارد. با این همه، سال گذشته 12درصد از انواع جرایم در تهران کاهش یافت.
همواره وقتی طرحی در تهران اجرا می‌شود، اعتراضاتی اتفاق می‌افتد که مهم‌ترین آنها این است که طرح‌ها جزیره‌ای هستند. برای مثال جمع‌آوری معتادان متجاهر یا کودکان کار و خیابان. همکاری فرمانداری با دیگر نهاد‌ها در تهران چگونه است؟
فرمانداری نماینده عالی حاکمیت با هدف هماهنگی با دستگاه‌هاست. این هماهنگی در بخش‌های مختلف انجام می‌شود. نقش فرمانداری در زمینه سلامت، ساماندهی کودکان کار و خیابان، معتادان متجاهر، کاهش آلودگی هوا و در سایر حوزه‌ها هماهنگ‌کننده است. در برخی مناطق همچون محله هرندی با ایجاد ناامنی برای افراد بزهکار و آسیب‌دیده اقدامات لازم انجام شده است. از سوی دیگر برای مدیریت آسیب‌ها نمی‌توان کار جزیره‌ای انجام داد، بلکه تمامی دستگاه‌ها باید برای مدیریت این قضیه وارد عمل شوند. از سوی دیگر می‌توان در زمینه فرهنگسازی به‌ویژه از سوی رسانه ملی این مطالب را به‌شکل مناسب به گوش مردم رساند.
ما در تهران با پدیده‌هایی همچون پارک‌خوابی و حتی گورخوابی خانوادگی مواجهیم. مختصات این آسیب‌ها چگونه است و چه باید کرد؟
در گذشته با چنین آسیب‌هایی در تهران مواجه بودیم، اما هم‌اکنون چنین مساله‌ای مشاهده نمی‌شود. در مساله پارک‌خوابی برای افراد مددسرا تجهیز شده است. افراد میتوانند در مددسرا اقامت داشته باشند. افرادی که به هر دلیل سرپناهی ندارند، میتوانند در این مراکز اسکان یابند. سال‌های گذشته مقوله گورخوابی در شهرستان‌ها مشاهده می‌شد. هم‌اکنون گورخوابی در تهران و دیگر شهرستان‌ها وجود ندارد. این مساله به این معنا نیست که هر فردی بدون داشتن سرپناه به مددسرا مراجعه کند، بلکه مددسراها برای اسکان موقتی تشکیل شده است. 99درصد کارتن‌خواب‌های تهران، تهرانی نیستند. در سال گذشته حتی یک فوتی در خیابان‌های تهران گزارش نشده است. در برخی از روزهای فصل سرما اتوبوس‌هایی برای افراد تهیه شده که در آن اتوبوس‌ها امکاناتی همچون سیستم گرمایشی، جای خواب و تغذیه مناسب وجود دارد. سال گذشته هماهنگی‌های لازم برای اسکان همراهان بیماران در نمازخانه‌های بیمارستان‌ها و مساجد انجام شد.
تهران به رغم زرق و برقش یکی از محروم‌ترین استان‌های ایران است. این مساله را چطور ارزیابی می‌کنید؟
تهران از لحاظ شاخص‌های اداری محروم‌ترین شهر کشور است. در پایتخت کمترین اعتبارات صرف می‌شود. این در حالی است که تهران برای بسیاری از افراد شهر پرزرق‌وبرقی است. در این شهر سرانه ورزشی، سرانه درمانی و سرانه آموزشی اندک است. در حال حاضر بالای 600 مدرسه در این شهر باید تخریب و مورد بازسازی قرار گیرد، اما به‌دلیل نبود فضای مناسب مجبور به استفاده از این فضاها هستیم. تهران 52درصد مالیات کشور را تامین می‌کند، اما از یک‌درصد تملک دارایی‌ها نیز استفاده نمی‌کند.
فاصله طبقاتی در تهران بیش از سایر شهرها به چشم می‌خورد. دلیل آن چیست؟
فاصله طبقاتی در بین ساکنان تهران چندان مشاهده نمی‌شود یا این فاصله اندک است. فاصله طبقاتی در بین افرادی که به این شهر مهاجرت کرده‌اند، مشاهده می‌شود. این مساله را باید بر اساس مهاجرت مورد بررسی قرار داد. برای مثال وقتی یک فرد در تهران یک شغل راه‌اندازی می‌کند، افراد فامیل خود را به تهران دعوت می‌کند؛ در این شرایط اداره تهران دشوار می‌شود. باید بر اساس واقعیت‌ها تهران را مورد ارزیابی قرار داد.
