اروپا به تعهدات برجامی خود عمل نکرده است

برخی مقامات آمریکایی معتقد هستند که تعلل اروپا در ایجاد مکانیسم مالی با ایران موسوم به SPV محقق نشده و منافع حداقلی ایران از برجام تأمین نشده است.

فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، چند هفته پیش اعلام کرده بود که قبل از پایان سال ۲۰۱۸، سازوکار ویژه اتحادیه اروپا برای تسهیل دادوستد با ایران اجرایی خواهد شد.

دسامبر تمام شد و سال نو فرا رسید، اما سازوکار ویژه اروپا برای جبران خسارت‌های خروج یکجانبه آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. از زمان اعلام آن طی جلسه‌ای در نیوریوک در اواخر سپتامبر ۲۰۱۸، SPV فراز ونشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشت. موانع متعددی، از تهدیدات آمریکا گرفته تا عدم تمایل کشورهای اروپایی به میزبانی از آن، سر راه SPV قرار گرفته و اجرایی شدن آن را به تاخیر انداخته است.

از سوی دیگر، مقامات ایران به طور فزاینده از بی‌عملی اتحادیه اروپا انتقاد می‌کنند. محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، به اروپا گفته که نمی‌تواند بدون خیس شدن شنا کند. یعنی اروپا برای جبران خسارت خروج کاخ سفید از برجام، باید هزینه بپردازد.

بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز دیروز ضمن انتقاد از تأخیر اتحادیه اروپا در اجرای ساز و کار مالی موسوم به SPV پس از خروج آمریکا از برجام، تصریح کرد: اتحادیه اروپا در ایجاد ساز و کار مالی با حسن نظر ورود کرد و اراده سیاسی مثبتی نیز از خود نشان داد، اما در طول زمان و طی مذاکرات ماه های گذشته این احساس کم کم جدی تر می شود که کشورهای اروپایی با یک سری ناتوانی های جدی در اجرای SPV مواجهند.

وی سیطره دلار و همچنین در هم تنیدگی اقتصاد اروپا و آمریکا را از دلایل اصلی تأخیر در اجرای SPV خواند و افزود: اتحادیه اروپا و حتی سه کشور اروپایی طرف ایران در برجام نیز در اسارت و گروگان اقتصاد آمریکا هستند، لذا لازم است که در جهت استقلال خود و برای ادامه حیات مستقلانه تصمیم بگیرند.

مهر در گفتگو با مقامات کنونی و پیشین ایالات متحده امریکا به بررسی مکانیسم مالی اروپا با ایران موسوم به SPV پرداخته که در ادامه آمده است.

پروفسور «فرانک فن هیپل»؛ حوزه تحقیقاتی «فن هیپل» معاون اسبق امنیت ملی کاخ سفید در زمینه علوم و فناوری شامل مواردی چون کنترل تسلیحات اتمی و منع اشاعه هسته‌ای، انرژی و توازن سیاست‌گذاری در عرصه های تکنولوژی است. وی، پیش از پیوستن به دانشگاه «پرینستون»، به مدت ۱۰ سال مشغول تحقیق در زمینه فیزیک نظری ذرات بنیادی بود و به طور خاص به نگارش آثاری با موضوع پایه و اساس فنی منع اشاعه هسته‌ای و راهکارهای خلع سلاح، آینده انرژی اتمی و بهینه‌سازی اقتصاد سوخت خودرو علاقه دارد. هیپل در سال ۱۹۹۳ به پاس تحقیقات ارزشمندش، موفق به دریافت فلوشیپ موسسه «مک آرتور» شد. وی که دارای مدرک دکتری از دانشگاه آکسفورد است، در حال حاضر عضو هیئت مدیره پنل بین المللی درباره مواد شکافت پذیر است.

پروفسور «پل پیلار» رئیس سابق بخش تحلیل عملیات سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا). پیلار از اساتید دانشگاه «جرج تاون» است و تاکنون مسئولیت های متعددی را بر عهده داشته که از جمله آنها می توان به ریاست واحد تحلیل عملیات های سیا در شرق نزدیک، خلیج فارس و جنوب آسیا اشاره کرد. پیلار سابقه حضور در شورای اطلاعات ملی آمریکا را به عنوان یکی از اعضای اصلی آن نیز دارد.

«ریچارد نفیو» عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته ای آمریکا و کارشناس امور تحریم ها و امنیت بین الملل و عدم اشاعه تسلیحات در وزارت خارجه آمریکا و محقق دانشگاه کلمبیا آمریکا انجام داده است که متن این گفتگو در زیر آمده است. از نفیو به عنوان طراح اصلی تحریمهای ایران در دولت «باراک اوباما» رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده آمریکا یاد می شود.

*با توجه به اینکه آمریکا مخالف مکانیسم مالی بین اروپا و ایران است و کشورهای اروپایی را جهت جلوگیری از اجرای کانال مالی تحت عنوان SPV با ایران تحت فشار قرار می دهد، آیا شما فکر می کنید مکانیسم مالی (SPV) بین ایران و اروپا اجرایی شود؟

فرانک فن هیپل: خروج ایران از برجام اقدامی یک موضوع منفی خواهد بود. درست است که اقدام ترامپ در خروج از برجام و نقش آن یک اشتباه فاحش بود ولی خروج ایران از برجام نیز اشتباه خواهد بود. مثلی هست که می گوید: پاسخ اشتباه به یک اقدام اشتباه منتج به نتیجه درست نمی شود.

اقدام «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا در خروج از برجام یک اشتباه وحشتناک بود. برجام تمام مسائل و مشکلات ایران و امریکا و یا خاورمیانه را قرار نبود حل و فصل کند اما از بدتر شدن اوضاع جلوگیری کرده بود. برجام در واقع اولین گام برای حل و فصل سایر مسائل بود. حال با خروج امریکا از آن این فرصت برای حل و فصل سایر مسائل از بین رفت.

خروج ایران از برجام همان چیزی است که مثلث ترامپ، نتانیاهو و محمد بن سلمان می خواهند. در واقع هدف آنها این است که جنگی بین امریکا و ایران رخ دهد تا آنها بتوانند منافع خود را دنبال کنند.

من می دانم ایران از اعمال تحریمهای مجدد امریکا که توسط ترامپ اعمال شد تحت فشار قرار گرفته است و از منافع برجام بهره مند نشده است اما امیدوارم طرفهای دیگر برجام بتوانند توافق هسته ای را حفظ کنند و بتوانند تعهدات خود در قبال آنرا اجرایی کنند.

پل پیلار: احتمالا مکانیسم مالی بین ایران و اتحادیه اروپا شکل خواهد گرفت که نام شرکت با هدف خاص (SPV) را داشته و این مکانیسم به کار گرفته خواهد شد. اما هنوز مشخص نیست که تاثیر آن در ارتقای تجارت بین ایران و اروپا چقدر می تواند باشد.

(SPV) ابزار لازم برای انجام تعهدات مالی را بدون نیاز به تکیه بر سیستم بانکی ایالات متحده آمریکا فراهم می کند. اما شرکت های بخش خصوصی که سهام در بازار ایالات متحده آمریکا دارند هنوز هم مایل نیستند که در تجارت یا سرمایه گذاری با ایران شرکت کنند. دلیل این امر نیز ترس از جریمه ها و مجازات هایی است که توسط دولت ایالات متحده امریکا به آنها تحمیل می شود.

ریچارد نفیو: من فکر می کنم که کانالی شبیه SPV جهت تسهیل تجارت بین اروپا و ایران در نهایت ایجاد خواهد شد. اما من فکر نمی کنم این کانال همان کانال SPV باشد که در ماه سپتامبر اعلام شد و زمینه های وسیع تجارت بین ایران و اروپا را پوشش دهد.

من فکر می کنم که پیامدهای تحریم ها برای اکثر بانک ها و شرکت های ایرانی بسیار شدید خواهد بود و در نتیجه اروپا به مکانسیم مالی با ایران به طور دقیق نگاه خواهد کرد و آن را به کانالی قابل کنترل تر، مانند تجارت مرتبط با فعالیتهای بشردوستانه، تبدیل خواهد کرد.

*بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اخیرا اظهار داشت که کشورهای اروپایی به علت فشار ایالات متحده امریکا قادر به اجرای SPV نیستند، از سوی دیگر، شکست اجرای SPV و شکست مکانیسم مالی بین ایران و اتحادیه اروپا ممکن است منجر به نتایج نامناسب در روابط بین ایران و اتحادیه اروپا شود. به نظر شما، اگر مکانیسم مالی ایران و اتحادیه اروپا با شکست مواجه شود، سرنوشت توافق هسته ای ایران (برجام) چه خواهد بود؟

فن هیپل: می توان امیدوار بود که اگر برجام برقرار بماند و همه طرفها تعهدات خود را انجام دهند در آینده امریکا نیز به آن ملحق شود و زمینه برای حضور مجدد آمریکا تسهیل شود.

پل پیلار: سرنوشت برجام احتمالا تاحدودی بستگی به میزان فعالیت اقتصادی بین ایران و بخش خصوصی اروپایی دارد. دولت ایران همچنان به تعهدات خود در چارچوب برجام متعهد بوده احتمالا با امید تغییر سیاسی در ایالات متحده آمریکا که امکان تعهد دوباره امریکا به برجام در سال ۲۰۲۰ را ایجاد می کند.

اما صبر ایران به هیچ وجه نامحدود نیست. اگر منافع اقتصادی قابل مقایسه ای با آنچه ایرانیان امید داشتند- زمانی که برجام را امضا کردند- محقق نشد، برای هر رهبر ایران به طور فزاینده ای دشوار خواهد بود که به مخاطبان سیاسی داخلی خود ادامه پایبندی به برجام را شرح دهد. باز هم، این فقط یک موضوع SPV نیست، بلکه تصویر کلی مربوط به تجارت و سرمایه گذاری است.

ریچارد نفیو: من همچنان بر این باور هستم که وضعیت ایران بسیار دشوار خواهد شد اگر به اجرای مفاد برجام ادامه دهد در حالی که هیچ کمک و امتیاز مالی یا اقتصادی دریافت نکند.

من فکر می کنم که فشار تحریم هایی که بر ایران در سال ۲۰۱۹ اعمال خواهد شد- احتمالا همراه با شکست SPV- باعث خواهد شد رهبران ایران به طور جدی از برجام خارج شده یا اهمیت چندانی برای آن قائل نشوند.

معتقدم تصمیم دولت ترامپ برای خروج از برجام قابل تاسف و خطرناک بود.

*ایران همچنین اعلام کرده است که فقط برمکانسیم مالی با اتحادیه اروپا تمرکز ندارد. تهران معتقد است که علاوه بر اروپا، قادر به ادامه تجارت با کشورهای دیگر، از جمله روسیه، چین و هند خواهد بود. آیا همکاری اقتصادی و مالی ایران با کشورهای غیر اروپایی اهداف تهران از برجام را محقق می سازد؟

فن هیپل: چین، روسیه و هند و در مجموع اروپا همه خواهان روابط عادی و نرمال با ایران هستند. همچنین حامیان برجام در ایالات متحده امریکا خواهان روابط عادی با ایران هستند.

پل پیلار: داستان اقتصادی فقط در مورد اروپا نیست و تجارت با قدرت های دیگر بخش مهمی از اهداف تهران است. اما واقعیت این است که قدرت های دیگر هرگز نمی توانند از لحاظ اقتصادی جایگزین ایالات متحده و اروپا شوند.

علاوه بر این، حتی تصمیمات قدرت های دیگر در مورد تجارت با ایران نیز ممکن است توسط وضعیت روابطشان با ایالات متحده امریکا تحت تاثیر قرار گیرد. به عنوان مثال، برای چین حل و فصل اختلافات تجاری خود با ایالات متحده آمریکا مهمتر از هر فعالیتی است که با ایران دارد. چین ممکن است فرصت های اقتصادی در ایران را کاهش دهد؛ اگر بتواند به توافق تجاری کلی با واشنگتن دست یابد.

ریچارد نفیو: من به شدت در این مورد تردید دارم. مجموعه تجارت هایی که ایران با هند و چین و بویژه روسیه انجام می دهد، با آنچه در اروپا انجام شده و برنامه ریزی شده برابر نیست. من فکر می کنم که اهداف ایران از تجارت با اروپا بسیار قوی و گسترده بود از جمله انواع پروژه های سرمایه گذاری و همچنین تجارت.

برای هر کشوری سخت خواهد بود تا در زمینه تجارت جایگزین اروپا برای ایران شود. گفته می شود که بخشی از هدف ایران حل مسئله هسته ای یک بار و برای همه بود. ایران هنوز هم می تواند این کار را انجام دهد اگر با وجود فشار اعمال تحریم ها مفاد برجام را رعایت کند.

ممکن است به طور کلی توجیه ادامه برجام و رعایت مفاد آن از لحاظ سیاسی برای رئیس جمهور روحانی و دولت ایران دشوار باشد.