اروپایی‌ها تعهدی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا داده‌اند؟!
مسئولین دولت به طور مداوم تکرار می‌کنند که اروپایی‌ها به تعهدات خود ذیل برجام عمل نکرده‌اند و تاکنون به تعهداتی که به دنبال خروج آمریکا از برجام داده‌اند نیز پایبند نبوده‌اند.
مسئولین دولت به طور مداوم تکرار می‌کنند که اروپایی‌ها به تعهدات خود ذیل برجام عمل نکرده‌اند و تاکنون به تعهداتی که به دنبال خروج آمریکا از برجام داده‌اند نیز پایبند نبوده‌اند. این در حالی است که اروپایی‌ها می‌گویند هم‌چنان به تعهدات خود ذیل برجام عمل می‌کنند!
داستان تعهدات اروپایی‌ها در برجام برای بسیاری از مسئولین و مردم تلخ بوده است. دولت ایران به دنبال خروج آمریکا از برجام در تاریخ ۱۸ اردیبهشت‌ماه ۹۷، تصمیم گرفت که برجام را با اعضای باقیمانده در آن ادامه بدهد. ادامه برجام مشروط به این شد اینکه اروپایی‌ها آثار خروج آمریکا از برجام را جبران کنند. از اواخر اردیبهشت‌ماه ۹۷ مذاکرات با طرف‌های اروپایی آغاز شد، اما بعد از گذشت یک سال اقدام جدی از سوی اروپا دیده نشد. در طول این یکسال اروپایی‌ها مدام وعده می‌دادند و زمانی که موعد عمل به وعده‌ها می‌رسید، اتفاقی صورت نمی‌گرفت. در نهایت دولت تصمیم گرفت که برای تحت فشار قرار دادن اروپا، کاهش تدریجی تعهدات خود در برجام را آغاز کند. از نظر دولتمردان شاید یک پایان تلخ بهتر از تلخی بی‌پایان باشد.
به گزارش مهر،دولتمردان اعلام کردند این کاهش تعهدات در چارچوب برجام صورت می‌گیرد و در واقع، مقابله‌به‌مثلی در برابر بدعهدی طرف اروپایی است. به عنوان مثال وزیر امور خارجه در نشستی خبری با حضور خبرنگاران داخلی و خارجی که در ۱۴ مردادماه ۹۸ برگزار شد، در مورد تعهدات اروپایی‌ها بعد از برجام گفته بود: «اروپایی‌ها باید شرایطی را فراهم کنند که شرکت‌هایشان در ایران کار کنند. تعهدات اروپایی‌ها حتی موکول به اجرای تعهدات آمریکا نیست و عادی سازی روابط اقتصادی ایران با کشورهای اروپایی یکی از تعهدات اروپا در برجام است. بعد از خروج آمریکا از برجام ۱۱ تعهد دادند و این تعهدات سه بار در سطح وزرا تکرار و در سطح مدیران سیاسی چند بار مطرح شد. اینها شامل فروش نفت ایران، همکاری در صنعت و … است و اینها را هنوز شروع نکرده‌اند و اینها تعهدات اروپا بعد از خروج آمریکا از برجام است».
مسئولین دیلپماسی کشور اعلام می‌کنند که اروپایی‌ها بعد از خروج آمریکا از برجام، ۱۱ تعهد در عرصه‌های مختلف از جمله فروش نفت، روابط بانکی، صنعت و … ارائه داه اند. این در حالی است که طرف‌های اروپایی ادعا می‌کنند که تعهدات آنها صرفا منحصر به برجام بوده است و آنها هم‌اکنون نیز نسبت به تعهدات خود پایبند هستند. به عنوان مثال اتحادیه اروپا در جلسه نشست شورای امنیت سازمان ملل طی یک بیانیه با موضوع چالش‌های صلح و ثبات در خاورمیانه، در مورد تعهدات اروپا در برجام اظهار داشته است: «ما تعهدات خود ذیل توافق (هسته‌ای) را یادآوری می‌کنیم. که شامل برداشتن تحریم‌ها به نفع مردم ایران است… ما نسبت به حفظ و اجرای کامل برجام متعهد باقی می‌مانیم».
با توجه به تفاوت اظهارات مقامات ایرانی و اروپایی، لازم به نظر می‌رسد که اسناد رسمی و گفتگوهای رسمی در این رابطه بررسی گردد؛ این اسناد شامل بیانیه‌های رسمی سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا می‌باشد.
بررسی متن بیانیه‌های رسمی مذاکرات
تاکنون بیش از شش بیانیه در مورد مذاکرات با طرف‌های اروپایی صادر شده است. بررسی متن بیانیه‌ها نشان می‌دهد که این بیانیه‌ها معماری مشابهی دارند. متن بیانیه‌ها شامل موارد زیر است:
۱. تشریح جایگاه و اهمیت برجام برای ثبات و امنیت
۲. توضیح در مورد جلسه برگزار شده که اعضای آن چه کسانی بودند و موضوع جلسه چه بوده است
۳. توضیح در مورد پایبندی ایران به برجام با استناد به گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، یادآوری تعهدات ایران ذیل برجام و اشاره به همکاری‌های هسته‌ای صورت گرفته در این رابطه
۴. تشریح تعهدات اتحادیه اروپا و دیگر اعضای باقیمانده در برجام
۵. تاکید بر ادامه تلاش‌ها و اقدامات برای حفظ برجام
شاید مهم‌ترین بیانیه در مذاکرات برجام اروپایی، بیانیه مربوط به نشست کمیسیون مشترک برجام در تاریخ ۱۵ تیرماه ۹۷ بوده است. چرا که این نشست، اولین نشست رسمی مذاکرات برجامی بعد از خروج آمریکا از برجام است. این بیانیه شامل ۱۰ بند است و طبق بند ۱ فلسفه تشکیل جلسه کمیسیون مشترک برجام درخواست ایران بوده است و در این جلسه بر روی ادامه اجرای برجام و بررسی مسائل حل نشده ناشی از خروج آمریکا از برجام و اعلام اعمال دوباره تحریم‌ها بحث شد.
در بندهای ۲ تا ۴، در مورد مسئولیت کمیسیون مشترک برجام نسبت به ادامه اجرای برجام و حاضران در جلسه و اهمیت برجام و پایبندی ایران نسبت به تعهداتش ذیل توافق هسته‌ای صحبت شده است.
در بند ۵، تعهدات ایران در برجام شمرده شده است؛ از جمله مدرن‌سازی راکتور آب سنگین اراک، تغییر ماهیت فردو و همکاری‌ها در زمینه هسته‌ای غیرنظامی بر اساس ضمیمه سوم برجام.
در بندهای ۶ تا ۸ تعهدات اعضای باقیمانده در برجام آورده شده که جلوتر توضیح داده خواهد شد. در بند ۹ و ۱۰ یادآوری شده است که اقدامات اعضای باقیمانده با هدف حفظ برجام است که به نفع امنیت همه می‌باشد و هم‌چنین پیشرفت کارها در سطوح مختلف ارزیابی و بررسی شود. در پایان نیز اعضا بر اراده‌ی خود مبنی بر توسعه موثر و اجرای عملی راه‌حل‌ها در رابطه با موارد بندهای ۶ تا ۸ تاکید کردند.
اما در بند ۶ اعضا «تصدیق کردند» که در ازای اجرای تعهدات هسته‌ای برجام توسط ایران، برداشتن تحریم‌ها شامل عواید اقتصادی ناشی از آن بخش ضروری برجام است. در بند ۶ تعهدی از سوی اروپا داده نشده است و صرفا تصدیق شده است.
در بند ۷ اشاره شده است که اعضا در رابطه با تلاش‌های اخیر خود با هدف تهیه‌ی راه‌حل‌های عملی جهت حفظ عادی‌سازی روابط اقتصادی و تجاری با ایران بحث کردند و اینکه از کار زیاد صورت گرفته تا کنون (تاریخ جلسه)، یعنی گفتگوهای فنی و به خط کردن منابع در دسترس توسط همه اعضا «استقبال» نموده‌اند. این بند هم حاوی تعهدی به ایران نیست.
بند ۸ اما بند مهمی است و هسته اصلی بیانیه است. در این بیانه اعضا نسب به «پیگیری» اهدافی که در ادامه تشریح شده است بر روی تعهد خود در فضای سازنده و با حسن نیت تاکید کردند. اینکه آیا این «پیگیری» باید منجر به «نتیجه» بشود، تعهدی ارائه نشده است و صرفا اعضای برجام متعهد شدند که یک سری کارها را پیگیری نمایند. این کارها شامل موارد زیر می‌شود:
۱. حفظ و ارتقای روابط اقتصادی با ایران
۲. حفظ و نگهداری کانال‌های مالی موثر با ایران
۳. ادامه‌ی صادرات نفت، میعانات گازی، محصولات پتروشیمی.
۴. حفظ حمایت موثر و واضح از بازیگران اقتصادی تجارت کننده با ایران، به ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط که ستون فقرات بسیاری از اقتصادها هستند
۵. حفاظت از بازیگران اقتصادی برای سرمایه‌گذاری آنها و دیگر فعالیت‌های مالی و بازرگانی در ایران و در رابطه با ایران
۶. در کنار هم قرار دادن بخش‌های دولتی و خصوصی صادرات، از طریق ارتقای شوراهای تجاری
۷. حمایت عملی برای تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران
۸. حفاظت از شرکت‌ها از آثار فراسرزمینی تحریم‌های آمریکا.
این مواردی که نسبت به پیگیری آنها تعهد داده شده است، ۸ مورد است و نه ۱۱ مورد (به گفته دولتمردان ایران). اما مسئله مهم این است که اروپایی‌ها نسبت به «پیگیری» موارد بالا تعهد داده‌اند و نه محقق کردن آنها. به عنوان مثال اروپا بایستی متعهد می‌شد که به میزان ۸۰۰ هزار بشکه در روز به خرید و واردات نفت ایران ادامه بدهد. یا اینکه متعهد شود ارتباط شبکه بانکی اروپا با ایران را حفظ کند، نه اینکه برای حفظ کانال‌های بانکی «پیگیری» نماید. صرف «پیگیری» به معنای انجام آن کار نیست. و در اینجا تعهد اروپایی‌ها مخدوش است.
تعهدات مبهم و مخدوش اروپایی‌ها
در بیانیه دیگر نیز اروپایی‌ها از ادبیات مشابه استفاده کرده‌اند. در بعضی از جاها اروپایی‌ها بر اراده خود جهت پیگیری اقداماتی تاکید کرده‌اند. در بعضی دیگر از بیانیه‌ها طرف اروپایی بر «تلاش‌های» خود متعهد شده است. به عنوان مثالی در رابطه با این ادبیات، در بند ۹ بیانیه مشترک وزاری برجام در تاریخ ۲ مهرماه ۱۳۹۸، که شاید جدی‌ترین بند در بیانیه باشد اظهار شده است: «اعضا بر تعهد ادامه‌دار آنها نسبت به اهداف اشاره شده در بیانیه جلسه وزاری کمیسیون مشترک در تاریخ ۶ جولای ۲۰۱۸ (۱۵ تیرماه ۱۳۹۷) باز تاکید کردند، به ویژه پیگیری اقدامات موثر و جدی جهت تامین کانال‌های پرداخت با ایران و ادامه صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات پتروشیمی و پتروشیمیایی ایران». در این بند نسبت به «پیگیری اقدامات موثر و جدی» تعهد ارائه شده است، نه ایجاد کانال پرداخت و ادامه صادرات نفت ایران. همانطور که بیانیه جلسه وزرای کمیسیون مشترک در تاریخ ۱۵ تیرماه ۱۳۹۷ نیز بررسی شد، در این بیانیه نیز تعهد صریحی از سوی اروپایی‌ها ارائه نشده است.
آیا اروپا تعهدات خود ذیل برجام را زیر پا گذاشته است؟
بررسی متن دیگر بیانیه‌ها نشان نمی‌دهد که اروپا تعهد صریحی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا و یا خنثی نمودن آنها داده باشد. به ویژه در آن ۱۱ عرصه‌ای که دولتمردان تاکید دارند که طرف‌های اروپایی متعهد شده‌اند.
مسئله دیگری که باقی می‌ماند، تعهدات اروپایی‌ها ذیل برجام است. آیا اروپایی در حال عمل به تعهدات خود ذیل برجام هستند؟
در پاسخ به این سوال متن برجام باید به دقت بررسی شود. آنچه که مربوط به «تعهدات اروپا» در برجام است در ضمیمه ۲ توافق آورده شده است. در بخش A این ضمیمه، اتحادیه اروپا و کشورهای عضو اتحادیه، بایستی تمام مفاد مربوط به قوانین شورای اتحادیه اروپا که اجرا کننده تحریم‌ها و محدودیت‌های مرتبط با هسته‌ای است را لغو نمایند. این تحریم‌ها و محدودیت‌های در عرصه‌های فروش نفت، ارز، تجارت طلا و فلزات گرانبها، خودروسازی، بیمه، ارتباط بانکی و مالی و … است. در بند ۳ بخش A، به عنوان اثر برداشتن تحریم‌ها آمده است که فعالیت‌ها و خدمات مرتبط با عرصه‌های مورد اشاره مجاز خواهد بود. بنابراین طبق متن برجام، تعهد اتحادیه اروپا این بود که بخشی از قوانین تحریمی خود را لغو نماید، که اینکار را انجام داده و تحریم‌ها را باز نگردانده است.
اروپا در حال بازی با ایران بوده است
اما در رابطه با ۱۱ تعهدی که دولتمردان بر روی آن تاکید دارند و هم‌چنین ادبیات اروپایی‌ها در بیانیه‌های رسمی، شایان ذکر است که اتحادیه اروپا یا قصد نداشته است مقابل تحریم‌های آمریکا بایستد و یا اینکه می‌دانسته نمی‌تواند مقابل تحریم‌های آمریکا بایستد. به هر جهت اقدام اروپا بازی با ایران بوده است. به ویژه اگر در ملاقات‌ها و ارتباطات غیررسمی تعهد صریحی از سوی طرف اروپایی به مسئولین دولت داده شده باشد. به همین جهت لازم است برنامه کاهش تعهدات ایران به طور محکم و جدی ادامه پیدا کند.
