اردوغان یا قلیچدار اوغلو؛ آینده سیاسی ترکیه چه می شود؟
“نیویورک تایمز” در گزارشی با اشاره به برگزاری دور اول انتخابات ریاست جمهوری ترکیه و راه یافتن اردوغان و قلیچدار اوغلو به دور دوم انتخابات، سعی کرده به این سوال پاسخ دهد که آینده سیاسی و اقتصادی ترکیه پس از برگزاری انتخابات مذکور چگونه خواهد بود و رئیس جمهور شدن هر کدام از این دو نفر، چقدر به بهبود اوضاع این کشور کمک می کند؟
بازتاب– جریان اپوزیسیون در ترکیه هیچگاه به امیدواریِ امروز نبوده است. علی رغم وجود مشکلات فراوان در دو دهه اخیر، هیچوقت تا این حد شاهد آن نبوده ایم که مولفه ها و مسائل مختلفی علیه رجب طیب اردوغان رئیس جمهور مستقر این کشور و البته حزب متبوع وی یعنی عدالت و توسعه مطرح شده باشد. طیفی که به مدت بیش از 20 سال است قدرت را در ترکیه در دست دارند.
اقتصاد ترکیه از سال 2018 که ارزش لیرِ این کشور به نحو قابل توجهی کاهش یافت و برنامه های به هم ریخته دولت نیز نتوانست وضعیت را سامان دهد، مدام سقوط آزاد را تجربه کرده است. از آن زمان تا به امروز، فقر در ترکیه تشدید شده است. مساله ای که حتی در پایگاه حمایتی حزب عدالت و توسعه نیز قابل مشاهده بوده و بسیاری اردوغان را به در پیش گرفتن سیاست های اقتدارگرایانه و استبدادی هم متهم ساخته و می سازند. زلزله ویرانگر اخیر ترکیه که در ماه فوریه نیز رخ داد، موجب مرگ بیش از 50 هزار نفر از اتباع کشور ترکیه شد و البته که انتقادهای گسترده ای را نیز علیه اردوغان و دولت وی برانگیخت.
جالب است که در سال 1999 هم ترکیه شاهد یک زلزله ویرانگرِ دیگر بود. زلزله ای که کمک کرد تا حزب عدالت و توسعه به قدرت برسد. در آن زمان، به محض اینکه وقوع فاجعه طبیعی در ترکیه، ورشکستگی و ضعفِ احزاب جریان اصلی در ترکیه را نشان داد، حزب رجب طیب اردوغان خود را در قامت تنها گزینه خوب و لایق به افکار عمومیِ کشور ترکیه نشان داد. اکنون آن هاله کارآمدی که اردوغان و حزبش را نزد افکار عمومی ترکیه احاطه کرده بود، تا حد زیادی آسیب دیده است. دور اول انتخابات ریاست جمهوری ترکیه نیز نشان داد که احتمال خروج اردوغان از کرسی ریاست جمهوری ترکیه، گزینه چندان غیرمحتملی نیست.
شاید این سناریو برای خیلی ها خوشحال‌کننده باشد با این حال، نباید در این زمینه نپخته نیز عمل کرد. اگر جریان اپوزیسین ترکیه و نامزد اصلی آن یعنی کمال قلیچدار اوغلو هم پیروزی نهایی انتخابات ریاست جمهوری در ترکیه شوند، مشکلات ساختاری که سال هاست ترکیه با آن ها دست به گریبان است، برای آن ها نیز برقرار خواهد بود.
باید بدانیم که حتی اگر اردوغان از صحنه قدرت سیاسی ترکیه خارج شود، چشم اندازهای سیاسی که او در بیش از 20 سال حضور خود در قدرت ایجاد کرده، محو نخواهند شد. درست به همین دلیل نیز مخالفان اردوغان باید از خوشحالی های بی دلیل خودداری کنند. شاید اردوغان از صحنه قدرت ترکیه کنار رود اما این کشور همچنان با بحران ها و مشکلات جدی رو به رو خواهد بود.
یکی از پرکابرد‌ترین واژگانی که جریان اپوزیسیون ترکیه به کار می برد، واژه “ترمیم و احیا” است. شش حزبی که ائتلاف مخالف با اردوغان را شکل می دهند در مورد همه چیز توافق ندارند با این حال، نشانه های قوی در مورد اینکه آن ها می خواهند چه چیزی را احیا و یا ترمیم کنند، وجود دارد. 2 مورد از احزاب اپوزیسیون ترکیه توسطِ اعضای عالی رتبه سابق حزب عدالت و توسعه رهبری می شوند. یکی از آن ها، “علی باباجان” است که سیاست‌های اقتصادی پیشین و اولیه حزبی عدالت و توسعه را تدوین کرده است.
دیگری، “احمد داووداوغلو” است که تا حد زیادی به دلیل رویکردهای خود در حوزه سیاست خارجی شناخته می‌شود. با استفاده از کمک های این دو نفر، حزب عدالت و توسعه در دهه 2000 میلادی، سیاست های حامی بازار آزاد در ترکیه را تعمیق و نهادینه کرد و در عین حال جهت گیری ها و گرایش های دیگری را نیز به سمت غرب مهندسی کرد.
با این همه، بازگشت به این رویکردها در دهه 2020 میلادی، دیگر به سادگی امکان ندارد. از منظر اقتصادی، رویکرد جهانی نسبت به اقتصادِ بازار آزاد، تکیه بر سرمایه گذاری های مستقیم خارجی، نرخ های بهره بالا و آزادسازی تجاری، که حزب عدالت و توسعه در دهه نخست حضور خود در قدرت به آن ها نگاه مثبت داشت، دیگر چندان دوستانه نیست. از منظر ژئوپلیتیک، موضع اتحادیه اروپا در مورد الحاق ترکیه به اتحادیه مذکور تغییر کرده است و حتی می توان گفت که کم و بیش این پیشنهاد از دستورکار خارج شده است و در سطح کلان تر نیز، ترکیه دیگر نمی تواند روی هژمونی نظامی و دیپلماتیک آمریکا، همچون گذشته حساب کرده و به آن تکیه کند.
البته که دولت ترکیه از قبل نیز تمامی این مسائل را می دانست. دوری کردن از سیاست های دوستدار بازارِ “علی باباجان” به نحو موثری با انقباضِ بازارهای جهانی در دهه قبل، اجرا شد. در حوزه روابط بین الملل، یکی از دلایل اصلی استعفای داوود اوغلو به عنوان نخست وزیر ترکیه در سال 2016 این بود که حزب حاکم ترکیه دیگر پیروی از سیاست های نزدیک به غرب را مفید نمی دید. همزمان با رشد نفوذ و قدرت روسیه و چین در منطقه، حزب عدالت و توسعه تصمیم گرفت تا به دو کشور مذکور بدون اینکه متحدان غربی خود را به طور کامل رها کند، نزدیک شود.
در سال های اخیر، حزب عدالت و توسعه از چشم انداز عملی به شماری از ابزارها جهت مدیریت اقتصاد ترکیه دست زده است. البته که سیاست ها و اقدامات آن در این حوزه همگی به خوبی پیش نرفتند. با این حال، علی‌رغمِ اشتباهات حزب عدالت و توسعه، آنچه که به این حزب اجازه می داد همچنان در قدرت بماند، پایگاه گسترده و مستحکمی از حمایت مردمی بود. این پایگاه مردمی نیز در طی پنج دهه کار و فعالیت ایجاد شد که در پی تعامل چهره به چهره و پیوندهای غیررسمی با مردم ترکیه، رنگ واقعیت به خود گرفته است.
به بیان ساده تر، حزب عدالت و توسعه با گسترش فعالیت های مردمی خود توانست محبوبیت مردمی گسترده ای را برای خود کسب کند. در ترکیه کمتر دیده شده ک یک حزب نظیر حزب عدالت و توسعه چنین پیوندهای گسترده و عمیقی را با مردم این کشور برقرار کند. با این همه، جریان اپوزیسیون ترکیه، نتوانست در سالهای اخیر آلترناتیو و گزینه های جایگزینی را نیز برای سیاست های دولت اردوغان ارائه کند. وعده های اخیر سیاسی و اقتصادی قلیچدار اوغلو در جریان انتخابات ریاست جمهوری ترکیه هم از این قدرت برخوردار نیستند که در نهایت وی را به پیروزی در صحنه انتخابات برسانند. جریان اپوزیسیون ترکیه هنوز مشخص نکرده که وقتی می خواهد سیاست های مثلا اقتصادی اردوغان و حزب متبوعش را کنار بگذارد، چه چیزهایی را می خواهد جایگزین آن ها کند؟
با این همه، حتی اگر حزب عدالت و توصعه در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه شکست هم بخورد، به گوشه انزوا نخواهد رفت و اقدامات زیادی را علیه رقیب پیروز خود انجام خواهد داد. در یک منطقه که به شدت نظامی شده است (منطقه خاورمیانه)، اینکه ترکیه بخواهد سیاست های ملی گرایانه را دنبال کند، می تواند تبعات بدی را برای آن به همراه داشته باشد. ترکیه امروز به احیا و ترمیم نیاز ندارد، آنچه این کشور نیاز دارد آغاز یک راه جدید در عرصه حکمرانی خود است. نباید تصور کنیم که تداوم حکومت اردوغان و یا قدرت‌گیری قلیچدار اوغلو، قرار است اتفاقات بزرگی را در ترکیه ایجاد کند. این کشور همچنان با وجود هر دو فرد مذکور نیز با مشکلات و چالش های جدی مواجه است.
