اردوغان با نقشه جنگ و صلح خود با سوریه به دنبال چیست؟

نشریه اسپکتیتور در گزارشی با اشاره به نوعِ رویکرد اردوغان رئیس جمهور ترکیه به مساله سوریه می نویسد: «اردوغان از بهبود روابط با سوریه، منافع سیاسی زیادی را هدفگذاری کرده است. این رویکرد موجب خواهد شد تا منتقدان وی در عرصه سیاست داخلی ترکیه که رویکردهای او در قبال سوریه را غیرمنطقی ارزیابی می کنند، ساکت شوند. در عین حال، بحران مهاجران و پناهجویان سوری نیز با بازگشت آن ها به سرزمینشان حل خواهد شد و در نهایت اینکه تقویت ارتش سوریه در جوار خطوط مرزی آن با ترکیه سبب خواهد شدکه تهدید جریان های کرد نظیر “پ ک ک” علیه ترکیه هم به نحو قابل توجهی کاهش یابد.

بازتاب– «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا به تازگی در دیدار با همتای خود از کشور ترکیه «مولود چاووش اوغلو» گفت: “موضوعاتی در سطح جهانی وجود دارند که هم ترکیه و هم آمریکا، در مواجهه با آن ها از منفعتی مشترک برخوردار هستند. ما باید بر حوزه های مشارکت و همکاری در چهارچوب روابط دوجانبه و مسائل منطقه ای تمرکز کنیم”.

در پسِ این موضع کلامی زیبا و توخالی، شکاف های جدی و عمیقی میان آمریکا و ترکیه نهفته است. در اواخر ماه دسامبر سال گذشته میلادی، وزرای دفاع سوریه و ترکیه در جریان دیداری که در یک دهه اخیر بی سابقه بود، در مسکو پایتخت روسیه با یکدیگر دیدار کردند. در این راستا، زمزمه هایی دال بر انجام یک ملاقات دیگر میان دو طرف که در نوع خود می تواند مقدمه ای بر دیدار روسای جمهور دو کشور، رجب طیب اردوغان و بشار اسد نیز باشد، مطرح می شود. بهبود روابط میان ترکیه و سوریه یکی از مهمترین تحولات از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه تا به امروز به حساب می آید.

باید توجه داشت که مشکلات گسترده اردوغان در صحنه سیاست داخلی ترکیه، یکی از اصلی ترین دلایل وی جهت تجدید نظر در روابط با دولت بشار اسد در سوریه است. حتی با توجه به اینکه اردوغان تا حد زیادی قدرت در ترکیه را در دستان خود متمرکز کرده، مخالفان و منتقدانش را به حاشیه رانده، و به طور کلی ماهیت دموکراسی در ترکیه را تضعیف کرده، موقعیت وی در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال 2023 ترکیه، به شدت شکننده و ضعیف است.

اکنون اقتصاد ترکیه وضعیت خوبی ندارد و بنا بر برخی آمارها، نرخ تورم 135 درصدی را تجربه می کند. در عین حال، میزان خصومت ورزی و خشونت ها علیه مهاجران و پناهجویان سوری در خاک ترکیه نیز رو به افزایش است. پیشتر، شهروندان سوری در خاک ترکیه به شدت مورد استقبال بودند با این همه، تحرکات سیاسی گروه‌های حامی بشار اسد در خاک ترکیه موجب شده تا اردوغان با برخی موانع و محدودیت ها جهت تقابلِ همه جانبه با نظام سیاسی سوریه مواجه باشد.

در نتیجه، اردوغان سیاست گردش به سمت سوریه را جهت بهبود موقعیت داخلی خود انتخاب کرده است. در این راستا وی عمده خشم خود را بر جریان ها و اعضای سوریِ حزب کارگران کردستان موسوم به پ ک ک معطوف کرده که جدای از ترکیه، آمریکا و اتحادیه اروپا نیز، آن را به مثابه یک سازمان تروریستی مورد شناسایی قرار داده اند. شاخه سوری پ ک ک که همان حزب اتحاد دموکراتیک سوریه باشد، پیوندهای نزدیکی را با آمریکا دارد و حمایت های مالی فراوانی را از آن دریافت می کند.

پیوندهای نزدیک میان نیروهای آمریکایی و نیروهای کرد سوری موجب نشده تا اردوغان از اراده خود جهت برخورد نظامی با شاخه سوری پ ک ک که آن را به مثابه تهدیدی علیه امنیت ملی ترکیه ارزیابی می کند، کوتاه بیاید. سال 2016، ترکیه عملیات گسترده نظامی را جهت جلوگیری از استقرار و تعمیق نفوذ حزب اتحادیه دموکراتیک سوریه و یگان های مدافع خلق سوریه در شمال شرق این کشور به راه انداخت.

عملیاتی که از مرز عراق آغاز و تا شهر عفرین در غرب سوریه ادامه پیدا می کرد. البته که این حمله نظامی با اشغال چیزی در حدود 3400 کیلومترمربع از خاک سوریه نیز همراه شد. در این میان نکته قابل تامل این است که همچنان نیروهای کُرد بخش های قابل توجهی را از شمال شرق سوریه در کنترل خود دارند و از حمایت‌های عینی آمریکا از خود نیز سود می برند.

اردوغان بر َآن بود تا حمله سراسری دیگری را عملیاتی کند تا بن بست ایجاد شده در ارتباط با کردها را نابود کند با این حال، اراده وی جهت بهبود روابط دولتش با دولت سوریه، تا حد زیادی این دستورکار را معلق کرده است. در این زمینه به طور خاص روسیه از تمایل خود جهت میانجی گری میان ترکیه و سوریه و بازگشت نیروهای نظامی سوریه به خط مرزی دو کشور سوریه و ترکیه خبر داده است. تردیدی نیست که این مساله در صورت تحقق، حامل مزایای قابل توجهی برای دولت ترکیه و شخص اردوغان در رابطه با اقدامات خرابکارانه احتمالی گروه هایی نظیر پ ک ک نیز است.

اردوغان از بهبود روابط با سوریه، منافع سیاسی زیادی را هدفگذاری کرده است. این مساله موجب خواهد شد تا منتقدان وی در عرصه سیاست داخلی ترکیه که رویکردهای او در قبال سوریه را غیرمنطقی ارزیابی می کنند، ساکت شوند. در عین حال، بحران مهاجران و پناهجویان سوری نیز با بازگشت آن ها به سرزمینشان حل خواهد شد و در نهایت اینکه همانطور که پیشتر هم گفته شد، تقویت ارتش سوریه در جوار خطوط مرزی آن با ترکیه سبب خواهد شد که تهدید جریان های کُرد نظیر پ ک ک علیه ترکیه هم به نحو قابل توجهی کاهش یابد.

با در نظر گرفتن همین مسائل بود که اردوغان در ماه آگوست سال 2022 ایده دیدار با رئیس جمهور سوریه را مطرح کرد با این حال این ایده به سرعت از سوی طرف سوری رد شد. در جریان پاییز گذشته نیز دولت اردوغان تلاش های زیادی را برای برگزاری یک دیدار میان روسای جمهوری دو کشور انجام داد.

بشار اسد به این دلیل تاکنون از دیدار با اردوغان طفره رفته زیرا نمی خواهد با تقویت موقعیت اردوغان در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ترکیه به او که وی را متجاوز به خاک سوریه می داند، پاداش دهد. با این حال، به نظر می رسد که اسد با فشارهای روسیه در نهایت موافقت کرده که در سطح وزرای کابینه دولتش، دیدارهایی با مقام های ترکیه ای انجام گیرد.

در این راستا زمزمه هایی دال بر ملاقات ها و رایزنی های مرتب وزرای خارجه سه کشور ترکیه، سوریه و روسیه هم مطرح شده است. اینطور به نظر می رسد که اسد نیز دیگر چندان مقاومتی را جهت دیدار با اردوغان ندارد با این حال اردوغان می خواهد دیدار مذکور تا جای ممکن به دوره زمانی قبل از انتخابات ریاست جمهوری ترکیه نزدیک باشد تا او بتواند بهره برداری هایش را از آن انجام دهد.

با این همه، حتی اگر اردوغان و اسد هم دیدار کنند، مواردی که در رابط دو طرف ایجاد انشقاق و شکاف می‌کند، همچنان از قدرت زیادی برخوردار هستند. ترکیه هنوز تمایلی را از خود برای عقب نشینی از مناطق اشغال شده از خاک سوریه نشان نداده است. مساله ای که از نظر اسد نکته ای منفی است و می تواند او را از جریان گفتگوها با ترکیه به کلی خارج سازد. آمریکا نیز خواهان حفظ موضع موجود در خاک سوریه است.

در اوایل ماه ژانویه سال جاری میلادی، وزرات خارجه آمریکا شدیدترین هشدار خود در مورد آنچه عادی سازی موقعیت نظام سوریه به ریاست جمهوری بشار اسد عنوان کرده، طرح کرده است. این وزارتخانه می گوید: “ما روابط با دولت اسد را عادی سازی نمی کنیم و از پیگیری این روند از سوی دیگر کشورها نیز به هیچ عنوان حمایت نمی‌کنیم.”

با این همه، اگر اردوغان و اسد روابط ترکیه و سوریه را به حالت عادی خود بازگردانند، این مساله به طور خاص نگرانی هایی را در مورد گروه هایی که مخالف دولت سوریه هستند و در شمال شرق این کشور حضور دارند ایجاد کرده است. در عین حال، آمریکا نیز نگرانی های خاص خود را در مورد حضور منطقه ای اش دارد و البته که اتحادیه اروپا نیز نگران آن است که مبادا جریان حرکت مهاجران به کشورهای این قاره بیش از گذشته تشدید شود. باید پذیرفت که هنوز راه زیادی برای پایان بخشیدن به جنگ داخلی سوریه و تبعات و پیامدهای منطقه ای آن وجود دارد.