اخراج دست‌کم ۱۷ دانشجوی ایرانی از آمریکا در ۶ ماه
رسانه‌های معتبر دنیا می‌گویند ماجرا مرموز و رازآلود است؛ مسئولان انجمن‌های حقوق‌بشری هم از رفتار غیرانسانی سخن به میان می‌آورند، اما در سمتی دیگر، سیاست‌های «غیرقانونی» دولت ترامپ با دانشجویان ایرانی طرفدارانی هم دارد.
برخورد غیرعادی با دانشجویان ایرانی در فرودگاه‌های آمریکایی، بازجویی از آن‌ها و همچنین اخراج آن‌ها اگرچه عمری دست‌کم به اندازه دولت «دونالد ترامپ» دارد، اما در ماه‌های گذشته بیش از هر دوره‌ای خبرساز شده و ده‌ها نام ایرانی را به خبرها کشانده است؛ از «محمد شهاب دهقانی‌حسین‌آبادی» تا «ریحانه امامی» و ده‌ها نام دیگر.
به گزارش شرق، اگرچه در شبکه‌های اجتماعی بحث داغ کاربران، بیشتر به «آقازادگی و ژن خوب» تعدادی از این دانشجویان مربوط می‌شد، اما برای رسانه‌ها و انجمن‌های حقوق‌بشری «بی‌قانونی» محل بحث شد. ماجرا البته بیش از آنکه در رسانه‌های ایرانی خبرساز شود، سر از معتبرترین خبرگزاری‌های دنیا درآورد و نیویورک‌تایمز، نیوزویک و در تازه‌ترین مورد هم سی‌ان‌ان در گزارش‌هایی مفصل به ابعاد آن پرداختند.
سی‌ان‌ان: نگرانی دانشگاه‌های آمریکایی از بازگرداندن دانشجویان ایرانی
گزارش تازه «کاتریت شوییچت» در خبرگزاری آمریکایی سی‌ان‌ان از «افزایش تعداد دانشجویان ایرانی بازگردانده‌شده از فرودگاه‌های آمریکایی و نگرانی دانشگاه‌های آمریکایی» می‌گوید و با اشاره به وضعیت تعدادی از این دانشجویان ایرانی به بررسی واکنش‌های آمریکایی‌ها می‌پردازد.
در بخش‌هایی از این گزارش آمده است: «از ماساچوست تا میشیگان گزارش‌هایی در مورد بازداشت و اخراج دانشجویان ایرانی در فرودگاه‌های ایالات متحده منتشر شده است. از جمله یک مهندس ایرانی ۲۷ساله که قصد داشت دکترای خود را در دانشگاه ایالتی میشیگان دریافت کند، روز دوشنبه از فرودگاه دیترویت اخراج شد. یک هفته پیش از آن نیز یک دانشجوی ۲۴ساله دانشگاه نورت‌ایسترن در حالی دیپورت شد که معترضان اخراج او از ایالات متحده، پلاکارد‌هایی مبنی بر جلوگیری از خروجش در دست داشتند».
در ادامه از تأثیر این رفتار‌ها بر دانشجویان می‌نویسد: «بدون تردید چنین رویداد‌هایی برای دانشجویان، ویرانگر است و برای مدافعان حقوق مهاجرت، این امر یک الگوی نگران‌کننده در تنش فزاینده میان واشنگتن و تهران است و برای دانشگاه‌های آمریکایی که امیدوار به جذب دانشجویان نخبه دنیا هستند، نگرانی‌های گسترده‌ای ایجاد کرده است».
«تری هارتل» معاون ارشد شورای آموزش آمریکایی می‌گوید: دانشگاه‌ها بیشتر نگران آن چیزی هستند که در فرودگاه‌ها رخ می‌دهد؛ زیرا این رویداد‌ها بسیار غیرقابل پیش‌بینی و در ظاهر تصادفی است. اداره گمرک و حفاظت از مرز‌های آمریکا نیز در این خصوص می‌گوید بازرسی‌های این کشور عوامل دیگری را در نظر می‌گیرد و می‌تواند جزئیاتی را که در غربالگری‌های پیشین در روادید لحاظ شده فاش کند، اما سازمان‌های حقوقی و گروه‌های وکلای مهاجرت می‌گویند وضعیتی که به تازگی رخ داده، فراتر از حد معمول است.
در بخشی از این گزارش همچنین با «علی رهنما» مشاور قانون‌گذاری اتحادیه امور عمومی ایرانیان آمریکایی صحبت شده که بر این باور است وضعیت کنونی کاملا متفاوت از گذشته بوده و اخراج این تعداد از دانشجویان عادی نیست. این توضیحات در حالی است که اداره گمرک و حفاظت مرزی آمریکا آماری در مورد تعداد دانشجویان ایرانی اخراج‌شده از این کشور منتشر نکرده و مدعی شده نمی‌تواند به دلیل محدودیت‌های حریم خصوصی، جزئیات مربوط به موارد شخصی افراد اخراج‌شده را برملا کند.
به گفته رهنما – که با بیشتر دانشجویان ایرانی صحبت کرده – دست‌کم ۱۷ دانشجوی ایرانی از ماه آگوست (مرداد) ۲۰۱۹ از ایالات متحده اخراج شده‌اند. این آمار نسبت‌به سال‌های گذشته افزایش قابل توجهی را نشان می‌دهد. یکی از نکات موردبحث در روز‌های گذشته، مشخص‌نبودن دلیل اصلی این اقدام است که در گزارش سی‌ان‌ان هم به آن پرداخته شده است. «کارول رز» مدیر اجرائی اتحادیه آزادی‌های مدنی آمریکا نیز با بیان اینکه دلایل این امر همچنان مبهم است، می‌گوید: ما نمی‌دانیم این تصمیم دفتر اداره گمرک آمریکاست یا تصمیم دولت ترامپ، زیرا همه این کار‌ها به صورت پنهانی انجام می‌شود.
محمد شهاب
«محمدشهاب دهقانی‌حسین‌آبادی» ۲۴ساله از جمله افرادی بود که بلافاصله پس از ورود به آمریکا و با وجود دستور قاضی فدرال (برای تشکیل دادگاه رسیدگی به پرونده‌اش) اخراج شد. «کری دویل» وکیل دهقانی به سی‌ان‌ان گفته است: «ما نمی‌دانیم چه اتفاقی رخ داده یا اساسا چرا این اتفاق افتاده است. اگر اداره گمرک و حفاظت از مرز‌های ایالات متحده معتقد باشد که مجبور به گوش‌دادن به دادگاه فدرال نیست، این بسیار نگران‌کننده است».
در ادامه این گزارش آمده است: مقام‌های اداره گمرک در پاسخ به پرسش چرایی بی‌توجهی به دادگاه فدرال، اعلام کردند که هنگام اخراج این دانشجوی ۲۴ساله ایرانی در پرواز دوحه، از این دستور مطلع نبودند. وکلای دهقانی در دادگاه ادعا کرده بودند که روادید او به‌دلیل بررسی‌های اضافی که در مورد ایرانیان در دستور کار قرار گرفته، ابطال شده است، آن هم درحالی‌که یک مقام وزارت امنیت آمریکا، به سی‌ان‌ان گفت: داستان چیز دیگری است. این مقام گفت: دهقانی به این دلیل از ورود به آمریکا منع شده که به اعتقاد مقام‌های اداره گمرک و حفاظت از مرز‌های ایالات متحده، پدرش با یک شرکت حمل‌ونقل تحریم‌شده از سوی آمریکا در ارتباط بوده است؛ اما دویل چنین ادعایی را بسیار بعید می‌داند، زیرا وزارت امور خارجه بیش از یک سال پیش از صدور ویزای دانشجویی دهقانی، همه زوایا را بررسی کرده بود».
دلیل نگرانی دانشگاه‌های آمریکا چیست؟
این‌طور که «تری هارتل»، معاون ارشد شورای آموزش آمریکایی، به سی‌ان‌ان گفته دلیل نگرانی دانشگاه‌های آمریکا احتمال کاهش دانشجویان این دانشگاه‌ها بر اثر چنین برخورد‌هایی است. او در پاسخ به این پرسش تأکید می‌کند که تعداد دانشجویان بین‌المللی، پس از افزایش یک دهه‌ای رو به کاهش بوده و ما فکر می‌کنیم دلیل این امر این است که آمریکا دیگر مانند گذشته پذیرای دانشجویان خارجی نیست.
براساس آخرین آمار دولت آمریکا، بیش از یک میلیون دانشجوی بین‌المللی در ایالات متحده وجود دارد که افزون بر ۱۲ هزار نفر از آن‌ها ایرانی هستند. در ادامه گزارش سی‌ان‌ان آمده است: رامین، دانشجویی که قصد تحصیل در دوره دکترای دانشگاه فلوریدا را داشت، به خاطراتش درباره سفر خود به آمریکا اشاره کرده است.
این دانشجوی ایرانی پس از بازگویی بازجویی‌های انجام‌شده از خود از سوی مأموران اداره گمرک ایالات متحده می‌گوید پس از اخراج، به‌دلیل نبود پرواز در این بازه زمانی مجبور شده شش ساعت در یک سلول سرد با دستبند و زنجیر بماند.
ریحانه دختر ۳۵ساله ایرانی، دانشجوی دیگری است که توسط مأموران اداره گمرک ایالات متحده بازجویی شده و از قرار معلوم ورودش به آمریکا پس از حملات ماه سپتامبر به تأسیسات نفتی عربستان سعودی بوده است. او دراین‌باره می‌گوید در بازجویی‌ها از او درباره حملات علیه تأسیسات نفتی پرسیده شده است.
به گفته ریحانه بازجویی بسیار عجیبی بود، زیرا به گفته او، نه یک دیپلمات که یک شخص عادی است. ریحانه پس از حدود ۹ ساعت بازجویی می‌گوید که مقام‌های اداره گمرک آمریکا به او گفتند روادیدش را لغو کرده و او را به ایران بازمی‌گردانند. آن‌ها همچنین گفته بودند او تا پنج سال آینده قادر به بازگشت به ایالات متحده نخواهد بود. همه این موارد در شرایطی رخ داد که ریحانه برای رسیدن به شانس تحصیل در دانشگاه هاروارد ایالات متحده، شغل خود را در ایران رها کرده و به فرصت‌های تحصیلی در اروپا نه گفته بود.
چند ماه بعد «مهلا شاه‌خواجه» خود را در وضعیت مشابه ریحانه دید. او که در رشته دکترای صنایع در دانشگاه ایالتی آیوا پذیرفته شده بود، اواخر ماه دسامبر (آذر) به ایالات متحده پرواز کرد؛ اما این دانشجوی ۲۶ساله نیز در فرودگاه بوستون بازجویی شد و مأموران اداره گمرک در نهایت اجازه ورودش به ایالات متحده را ندادند. این خبر برای شاه‌خواجه بسیار ویرانگر بود، زیرا حقوق یک سال خود را صرف درخواست پذیرش از دانشگاه و گرفتن ویزا کرده بود.
او گفت: افسر گمرک چند کاغذ به من داد تا امضا کنم، اما من به اندازه‌ای ناراحت بودم که نمی‌توانستم آن‌ها را بخوانم. سپس مقام‌ها گفتند که آن‌ها کاغذ را داخل چمدان من گذاشته‌اند، اما او می‌گوید وقتی به ایران بازگشت، کاغذ‌ها آنجا نبود و تنها شواهد مکتوب از آنچه در فرودگاه آمریکا بر سر او آمده، مهر قرمزی بود که توسط مأموران روی روادیدش خورده بود. البته پیش از این گزارش سی‌ان‌ان، چندین رسانه دیگر هم با تعدادی از این دانشجویان به گفتگو پرداختند که در هیچ موردی هم تاکنون دلیل اصلی چنین برخورد‌هایی شفاف نشده است.
ماجرایی که در دوره اوباما آغاز شد
اگرچه نحوه برخورد دولت رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا با دولت ترامپ تفاوت‌های آشکاری دارد، اما در همان دوره «باراک اوباما» هم مسائلی برای تحصیل دانشجویان ایرانی در آمریکا ایجاد شده بود. در این دوره قانونی تصویب شد که در آن ارائه ویزا به دانشجویان ایرانی که قصد تحصیل یا تکمیل تحصیلات خود در رشته‌های وابسته به انرژی هسته‌ای را دارند، ممنوع است و گرفتن ویزا برای دانشجویان ایرانی که قصد تحصیل در رشته‌های دیگر را دارند، بلامانع است.
این تصمیم البته با آنچه در دولت ترامپ به قانون تبدیل شده و به اجرا درآمده، تفاوت‌های فراوانی دارد. دولت ترامپ عملا راه را برای ایرانیانی که قصد سفر به آمریکا را داشتند سخت‌تر کرد. از جمله فرمانی که ترامپ در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۵ امضا کرد. این فرمان با عنوان «حفاظت از آمریکا در مقابل حملات تروریستی»، ورود شهروندان هفت کشور مسلمان ایران، عراق، سوریه، لیبی، سومالی، سودان و یمن را به آمریکا فارغ از نوع ویزای آن‌ها به مدت ۹۰ روز ممنوع کرد.
نوع برخورد آمریکا با دانشجویان ایرانی در شش ماه گذشته با واکنش‌های انتقادی فراوانی در خود آمریکا هم روبه‌رو شده است. الیزابت وارن، از نامزد‌های حزب دموکرات برای انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده، پیش‌تر در حساب توییتری خود خواهان توقف حکم اخراج یک دانشجوی ایرانی شده بود.
