اثر گرانی ارز بر سفرهای خارجی ایرانی‌ها
در پی افزایش قابل توجه نرخ ارزهای عمده خارجی در بازار طی چند ماه گذشته، هزینه خدمات و بسته‌های مسافرتی به مناطق گردشگری خارج از کشور نیز افزایش پیدا کرده است و با استناد به این امر، کارشناسان و فعالان حوزه گردشگری کشور اعتقاد دارند در تعطیلات نوروزی پیش رو که یکی از اصلی‌ترین ایام اوج سفر ایرانیان است، افت چشمگیری در میزان تقاضای سفر به خارج از کشور صورت خواهد گرفت.
از طرف دیگر، با توجه به کمابیش ثابت ماندن هزینه سفرهای داخلی که ثابت ماندن نرخ بنزین از مهم‌ترین ارکان آن است، پیش‌بینی می‌شود در نوروز امسال سفرهای داخلی کشور افزایش قابل توجهی پیدا کرده و در این زمینه رکورد جدیدی ثبت شود؛ تا جایی که عالی‌ترین مقام گردشگری کشور نیز در این خصوص صراحتا به اظهار نظر پرداخت. علی‌اصغر مونسان در روزهای اخیر با پیش‌بینی نوروزی پررونق برای بازار سفرهای داخلی تصریح کرد: «سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تلاش کرده تا توزیع سفرها در کشور یکنواخت‌تر شود و پیش‌بینی می‌شود در نوروز ۹۷ شاهد افزایشی شدید در گردشگری داخلی باشیم.»
مقایسه نوسانات قبل از نوروز ۹۶ و ۹۷
یک بسته سفر طیف متنوعی از خدمات را شامل می‌شود که خدمات اقامتی و حمل و نقل از جمله آنها است. با نوسان در بازار ارز، هزینه تمام شده بسته‌های سفر خارجی برای آژانس‌های مسافرتی که تقریبا تمامی خدمات خود را بر پایه ارزهای خارجی تهیه می‌کنند نیز تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد و این امر بر میزان تقاضای سفر خارجی از طرف گردشگران تاثیر می‌گذارد. تا پیش از نوسانات اخیر، نرخ ارز در ایران سیر راکد و ثابتی را طی می‌کرد و در بازه زمانی تقریبا چهار سالهای با جهش قابل‌توجهی روبه‌رو نشده بود؛ تا جایی که بسیاری از صاحب‌نظران و فعالان اقتصادی و گردشگری اعتقاد داشتند که این نرخ به واسطه مداخله دولت در بازار ارز به صورت کاذبی پایین نگه داشته شده و کالاها و خدمات وارداتی، از جمله بسته‌های سفر خارجی، به صورت غیرحقیقی ارزان‌تر از میزان واقعی خود هستند. کارشناسان این امر را عمده‌ترین علت منفی بودن تراز گردشگری ایران می‌دانستند؛ چراکه به واسطه افزایش نیافتن طبیعی نرخ ارز و پایین‌تر بودن آن از ارزش حقیقی خود، بعضا بسته‌های سفر کشورهای همسایه از جمله ترکیه به نسبت سفر به مقاصد برای گردشگران ایرانی ارزان‌تر تمام می‌شد.
بررسی نوسانات قیمت ارز در ۳ ماه منتهی به نوروز ۹۶ نیز نشان می‌دهد با وجود آنکه در روزهای آغازین دی ماه سال ۹۵ دلار با نرخی بیشتر از ۴ هزار و ۱۰۰ تومان در بازار آزاد رکورد زده بود، اما به فاصله کوتاهی پس از آن آرامش به بازار ارز بازگشت و در ماه بهمن این ارز عمده خارجی با رقمی بین ۳ هزار و ۸۰۰ و ۳ هزار و ۹۰۰ تومان مبادله شد و در ماه اسفند نیز قیمت آن به پایین‌تر از ۳ هزار و ۸۰۰ تومان کاهش پیدا کرد و این نرخ به مدت چندین ماه در همین محدوده باقی ماند. بنابراین گردشگران ایرانی در بازه زمانی نزدیک به نوروز ۹۶ ارز مورد نیاز خود را تقریبا با همان قیمت متوسط سال ۹۵ تهیه می‌کردند و این مساله در کنار پایین‌تر بودن این نرخ از مقدار حقیقی خود باعث شد در نوروز ۹۶ از سفرهای خارجی استقبال گرمی صورت پذیرد.
اما نوسانات ارز در سال جاری رنگ‌وبوی دیگری داشته است. درحالی‌که در ۶ ماه نخست امسال قیمت دلار در ارقامی پایین‌تر از ۳ هزار و ۹۰۰ تومان نوسان می‌کرد، رفته‌رفته و با ورود به فصل پاییز شروع به اوج گرفتن کرد و با عبور از مرز ۴ هزار و ۵۰۰ تومان در اواخر دی، محدوده قیمتی آن وارد کانال جدیدی شد و تاکنون ارزش مبادله آن در بازار آزاد دیگر پایین‌تر از این میزان قرار نگرفته است. قیمت جدید دلار که با فاصله تقریبا کوتاهی تا تعطیلات نوروز حاصل شده، موجب شده است هزینه اقامت در هتل‌های خارجی، قیمت بلیت سرویس‌های حمل‌ونقل هوایی، ریلی و زمینی و همچنین هزینه تفریحات، خرید و گردش در کشورهای خارجی برای گردشگران ایرانی به‌طور محسوس و قابل توجهی افزایش پیدا کند و پیش‌بینی می‌شود با کاهش تقاضا برای سفرهای خارجی، بخش قابل‌توجهی از گردشگرانی که در این ایام عموما به خارج از کشور سفر می‌کردند، سفر داخلی را جایگزین کنند.
آیا مقاصد جایگزین آماده‌اند؟
در همین حال، در شرایطی که فعالان تورهای خروجی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» از کاهش چشمگیر تقاضا برای پیش‌خرید تورهای نوروزی به خارج از کشور و به واسطه افزایش در نرخ ارز سخن می‌گویند، هزینه بسته‌های سفر داخلی در چندماه اخیر با افزایش چندانی همراه نبوده است و انتظار می‌رود ایرانگردی جذاب‌تر از سالهای گذشته گردشگران را به خود ترغیب کند. بنا بر آمارهای موجود از جزئیات سفرهای داخلی ایرانیان، حمل‌ونقل در اکثر این سفرها از طریق جاده‌ها و با استفاده از وسایل نقلیه شخصی یا اتوبوس‌های بین‌شهری صورت می‌گیرد که با توجه به ثابت ماندن نرخ حامل‌های سوخت در سال آینده می‌توان انتظار داشت انگیزه‌ها برای سفر داخلی حفظ شده و بیشتر از هر زمانی افزایش پیدا کند.
در همین خصوص رئیس انجمن صنفی دفاتر مسافرتی استان تهران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» اظهار می‌کند: «افزایش نرخ ارز یکی از عوامل کاهش قدرت خرید مردم است و به‌طور کلی بر وضعیت معیشتی مردم و رکود اقتصادی حاکم تاثیر می‌گذارد. این پدیده در درازمدت باعث می‌شود سفر و به‌خصوص سفر خارجی در سبد خرید خانواده‌ها کمرنگ‌تر شده یا از آن حذف شود.» رضا اباذری می‌افزاید: «پیش‌بینی می‌شود در تعطیلات نوروز سال ۹۷ تعداد سفرهای خارجی ایرانیان کاهش قابل توجهی پیدا کند. این کاهش محدود به تعداد سفرها نخواهد بود و کیفیت سفرها نیز کاهش پیدا خواهد کرد؛ به این صورت که اکنون کسی که همواره متقاضی هتل‌های ۵ ستاره در ایام سفر خود بوده است به‌دلیل کاهش قدرت خرید ناچار است یا اقامت در هتل‌هایی با کیفیت پایین‌تر را انتخاب کند یا از مدت زمان سفر خود بکاهد.
بسیاری نیز به‌کلی سفر داخلی را جایگزین مسافرت به خارج از کشور خواهند کرد.» وی با وجود این تصریح می‌کند: «کاهش شدید در سفر خارجی به‌دلیل افزایش قیمت آن پدیده چندان مثبتی هم نیست، چراکه زیرساخت‌های کشور برای ارائه خدمات سفرهای داخلی کافی نیست و در ایام اوج سفرها شاهد ترافیک و راه‌بندان در جاده‌های کشور، نایاب شدن بلیت‌های حمل و نقل بین‌شهری و پر بودن اقامتگاه‌ها خواهیم بود. در چنین شرایطی لازم است گزینه سفر به خارج از کشور نیز برای گردشگران ممکن و میسر باشد.» اباذری اما معتقد است شاید در کوتاه‌مدت استقبال قابل توجهی از سفرهای داخلی صورت گیرد، اما در میان‌مدت و بلند‌مدت افزایش قیمت ارز، قیمت بسته سفرهای داخلی را نیز تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.
وی در این خصوص خاطرنشان می‌کند: «در کنار افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در پی افزایش نرخ ارز، علت این امر آن است که ایران در حوزه خدمات سفرهای داخلی از قبیل خودرو، وسایل حمل و نقل، زیرساخت‌های اقامتی و تجهیزات هتلداری نیز تا حدود خوبی واردکننده است و به این ترتیب افزایش نرخ ارز بر قیمت این خدمات نیز تاثیر مستقیم خواهد گذاشت.» از سوی دیگر، رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ایران نیز پیش‌بینی کرده که نوسانات نرخ ارز و افزایش چند برابری قیمت بلیت هواپیما در مسیرهای خارجی، تعداد سفرهای نوروزی به خارج از کشور را تا ۵۰ درصد کاهش دهد. در همین خصوص رحمت‌الله رفیعی به «ایسنا» گفته است: «نوسانات نرخ ارز تاثیر محسوسی در بازار سفر داشته و هرچند قیمت خدمات گردشگری در دیگر کشورها ثابت مانده، اما مساله این است که ارزش پول ایران کمتر از گذشته شده است. از طرف دیگر بیشتر شرکت‌های هواپیمایی از چند ماه پیش، قیمت بلیت‌ها را در برخی مسیرهای هوایی افزایش داده‌اند.»
روزنامه دنیای اقتصاد:به گفته وی، تجربه نشان می‌دهد از برخی مسیرهای هوایی و مقاصد خارجی در نوروز به‌دلیل افزایش بی‌رویه قیمت، استقبال نخواهد شد و حتما با ریزش مسافر روبه‌رو خواهیم بود. این فعال آژانس‌دار همچنین خاطرنشان کرده است: «به چارترکننده‌ها این هشدار را داده‌ایم که با روند موجود انتظار ضرر مالی در نوروز را داشته باشند.» حال که با توجه به گمانه‌زنی‌ها انتظار می‌رود در تعطیلات نوروزی پیش رو از سفرهای داخلی در کشور استقبال گسترده‌ای صورت گیرد، فرصتی فراهم خواهد شد تا امکانات و زیرساخت‌های گردشگری کشور در این خصوص مورد سنجش قرار بگیرند. با توجه به تراز نامتوازن و منفی گردشگری کشور در سالهای گذشته، چنین موقعیتی برای گردشگری ایران فرصت مغتنمی خواهد بود تا با برنامه‌ریزی‌های کلان، منسجم و مناسب و همچنین برآورده‌سازی تقاضاهای موجود با کیفیتی مطلوب، فصل جدیدی در گردشگری داخلی کشور رقم بخورد که در پی آن تراز گردشگری کشور نیز در مسیر بهبود قرار گیرد.
