آینده ترسناک علم در ایران و جهان؛ چرا سطح یادگیری علوم در دانش آموزان کاهش یافته است؟

با مجازی شدن آموزش در ایران و جهان که به واسطه شیوع کرونا و نیز افزایش سطح دست رسی به شبکه های اجتماعی به جریان افتاد، تهدیدهای فراوانی نظام تعلیم و تربیت را فرا گرفت که حالا و پس از یک سال و چند ماه از گذشت این دوران آثارش به خوبی قابل مشاهده و احصاء است؛ آثاری مثل کاهش شدید سطح یادگیری علومی مثل ریاضی که نگران کننده و قابل تأمل است.

«بازتاب»؛ آرش خداپرست- اگرچه مجازی شدن آموزش در ایران و دیگر کشورهای جهان فرصت ها و مزایایی مثل حضور دانش آموزان در خانه و رها شدن از آسیب های شکل سنتی تعلیم و تربیت را برای والدین و دانش آموزان فراهم کرد، اما همچنان آسیب و تهدیدهایی را هم متوجه دانش آموزان و والدینشان و کلیت جامعه کرد که نباید به سادگی از کنار آنها گذشت.

صرف نظر از منزوی شدن دانش آموزان در خانه و سخت تر شدن فرایند اجتماعی شدن آنها به ویژه در دوران جدید که اکثر خانواده ها به تک فرزندی روی آورده اند، آسیب های دیگری نیز در حوزه آموزش صحیح و بی نقص علوم و مهارت های مختلف به دانش آموزان در شرایط جدید به وجود آمده است.

به بیان دیگر دور شدن دانش آموزان از محیط مدرسه و کلاس های حضوری و مجازی شدن آموزش که امکان مدیریت نحوه تدریس را به شدت کاهش می دهد، حالا شرایط نگران کننده ای را به بار آورده که از جمله پیامدهای اصلی آن کاهش سطح یادگیری دانش آموزان به ویژه در دروسی مثل ریاضی، فیزیک و علوم تجربی است.

این در حالی است که در عصر توسعه علوم و تکنولوژی چنین شرایطی می تواند به صورت جدی برای روند توسعه کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه ای مثل ایران نگران کننده باشد.

این شرایط نگران کننده را می توان در بررسی و تحقیق های مختلف ردیابی و به آن استناد کرد. به طور مثال در یکی از جدیدترین تحقیقات میدانی و بین المللی بین 37 تا 63 درصد سطح یادگیری دانش آموزان در بسیاری از دروس کاهش یافته است.

در همین باره علی باقرزاده- رئیس مرکز هماهنگی حوزه وزارتی آموزش و پرورش با اشاره به اینکه موضوع دسترسی و کیفیت در سطح ملی و بین المللی دچار فراز و فرودهایی شده است به «ایسنا»، گفت: مطالعات بین المللی در حوزه آموزش در دوران کرونا انجام گرفته است و این آمارها باید در دوران پسا کرونا مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد و کاستی های این دوران پس از کرونا جبران شود.

وی ادامه داد: در سطح بین المللی مطالعات مستمری انجام شده است و یک مطالعه موردی که بین دانش آموزان پایه های سوم تا هفتم و در بین بیش از ۵میلیون دانش آموز با رویکر آینده نگرانه نشان می دهد؛ ۳۲تا ۳۷درصد افت کیفی در درس علوم و ۵۰تا ۶۳درصد افت یادگیری در درس ریاضی پیش بینی شده است.

وی افزود: همچنین با شبیه سازی داده های ۱۵۷کشور جهان نشان می دهد، آموزش در کنار معیشت، بین ۳دهم تا ۹دهم باعث افت کیفی شده است. همچنین طولانی شدن تعطیلی مدارس می تواند باعث کاهش نرخ برگشت ناپذیری دانش آموزان به مدارس می شود و افت یادگیری بر اثر انباشت افت در یادگیری های قبلی هم خواهیم داشت.

صرف نظر از مطالعات جهانی، بررسی ها نشان می دهد که در ایران نیز این روند چه بسا با سرعت بیشتری جریان دارد.

پیشتر و در رابطه با افت تحصیلی دانش آموزان در ایران آن هم در دوران شیوع ویروس کرونا، «سعید سلطانیان» مدیر کلِ دفتر متوسطه نظری وزارت آموزش و پرورش به «ایرنا»، گفت: همه نظام‌های آموزشی در شرایط شیوع کرونا افت آموزشی داشتند و این اصلا قابل کتمان کردن نیست. در کلاس‌های حضوری دانش آموزان با معلم تعامل دارند، معلم یادگیری را بهتر می‌تواند رصد کند و ارزشیابی‌هایش نیز دقیق‌تر است. باید بعد از برگشت دانش آموزان به کلاس‌های درس از ظرفیت و پتانسیل‌های به وجود آمده در آموزش مجازی به عنوان یک شیوه ترکیبی و تکمیلی استفاده کنیم و آن را کنار نگذاریم.

گذشته از این پیشتر و در اسفندماه سال گذشته نیز مشاهده شد که دانش آموزان ایرانی در آزمون بین المللی تیمز موفق به کسب نمرات قابل قبولی نشدند.
بر اساس نتایج منتشر شده آزمون تیمز ۲۰۱۹ که در اسفندماه سال گذشته منتشر شد، در ریاضیات پایۀ چهارم ایران با نمره ۴۴۳در بین ۵۸ کشور در جایگاه ۵۰ قرار دارد. در علوم پایه چهارم نیز ایران با نمره ۴۴۱ در جایگاه ۴۸ قرار دارد. در آزمون ریاضی حدود ۳۲ درصد دانش‌آموزان پایه چهارم نمره کمتر از ۴۰۰ گرفته‌اند یعنی در وضعیت بسیار ضعیفی قرار دارند.

در آزمون ریاضی پایه هشتم نیز ۳۹ کشور حضور داشته‌اند که ایران در جایگاه ۲۹ قرار دارد. در آزمون ریاضی پایه هشتم حدود ۳۲ درصد دانش‌آموزان ایرانی موفق به کسب نمرۀ حداقلی آزمون (۴۰۰) نشده‌اند درحالی‌که این میانگین در سطح بین‌المللی حدود ۱۳درصد بوده است.

در علوم پایه هشتم نیز در بین ۳۹ کشور، ایران جایگاه ۳۲ را دارد. در این آزمون ۲۸ درصد دانش‌آموزان ایرانی موفق به کسب نمره حداقلی (۴۰۰) نشده‌اند که این میانگین در سطح بین‌المللی ۱۵ درصد بوده است.

بر اساس آنچه مورد اشاره قرار گرفت به نظر می رسد در شرایط جدید نظام آموزش و پرورش در جهان به ویژه در علومی چون ریاضی، فیزیک و علوم تجربی با چالش جدی رو به رو شده است و در این میان دانش آموزان ایرانی نیز شرایط چندان امیدوار کننده ای ندارند.