آیا متهم نوسانات بازار سکه “قراردادهای آتی” هست؟

راه اندازی قراردادهای آتی سکه در بورس کالا تأثیری بر نوسانات بازار نقد نداشته و نخواهد داشت. نتایج نشان می دهد دلیل اصلی نوسانات بازار نقد طی سالهای ۹۰ تا ۹۲ جهش نرخ ارز بوده است و ارتباطی با قراردادهای آتی ندارد.

به دنبال نوسانات بی سابقه قیمت سکه طلا در سالهای 90 الی 92 برخی از صاحبنظران با استناد به برخی مطالعات خارجی و شواهد داخلی، معاملات قراردادهای آتی سکه در بورس کالا را یکی از عوامل این نوسانات معرفی نمودند.اخیرا نیز به دنبال افزایش حباب قیمت سکه طی یک ماه گذشته، بار دیگر توجه محققان به نقش این بازار جلب شده است.

اما قبل از استناد به نتایج حاصل از یک مطالعه دانشگاهی که اخیرا در این خصوص انجام شده است، توجه صاحبنظران در این خصوص را به دو سوال ساده جلب میکنیم:

1- اگر علت افزایش قیمت سکه طی سالهای 90 الی 92 معاملات قراردادهای آتی این دارایی بوده است، علت افزایش قیمت صدها قلم کالاها و خدمات در آن سالها که بر روی آن ها معاملات قراردادهای آتی انجام نمی‌شد، چه چیزی بوده است؟

2- اگر علت افزایش نوسانات بازار سکه در این دوره معاملات قراردادهای آتی بر روی این دارایی بود، پس علت کاهش نوسانات آن بعد از سال 92 در حالیکه بازار قرارداد آتی همچنان به فعالیت خود ادامه می‌داد چه چیزی بود؟

پاسخ به دو سوال ساده، به راحتی ما را برای مواجهه با انتقادات به وجود بازار قراردادهای آتی رهنمون می‌سازد ولی اگر بخواهیم کمی علمی تر با مساله برخورد نماییم توجه شما را به نتایج مطالعه‌ای که در دانشگاه کردستان توسط احمد محمدی، خالد احمدزاده (اساتید دانشگاه کردستان) و زینب سواری(دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد این دانشگاه) در خصوص ارتباط بازار نقدی و آتی سکه از زمان راه اندازی این قراردادها انجام شده است جلب می نماییم. نتایج تحقیق مذکور برخلاف برخی از مطالعات داخلی و خارجی و همراستا با برخی دیگر از مطالعات داخلی و خارجی نشان می دهد:

نخست، راه اندازی قراردادهای آتی تأثیری بر نوسانات بازار نقد نداشته است. نتایج نشان می دهد که یک از دلایل اصلی و اساسی نوسانات بازار نقد طی سالهای 90 تا 92 افزایش نرخ ارز بوده است. نتیجه اخیر با گزارش مرکز پژوهشهای مجلس در این خصوص مطابقت دارد.

دوم، نوسانات از بازار نقدی به سمت بازار آتی حرکت و سرریز کرده است. به عبارتی بهتر این نوسانات بازار نقد است که به نوسانات بازار آتی دامن زده است و عکس آن صادق نیست.

سوم، درصورت انتشار اطلاعات جدید ابتدا بازار نقد و سپس بازار آتی به آن واکنش نشان میدهد و یا اصطلاحا بازار نقد علیت گرنجری بازار آتی است. با توجه این موضوع بعید است که بازار آتی به نوسانات بازار نقد دامن زده باشد.

شاید در اینجا این سوال مطرح شود که چرا نتایج برخی از مطالعات بین المللی مغایر با نتایج مذکور است، هرچند که ‌گروهی دیگر از این مطالعات نتایج تحقیق مذکور را تایید کرده اند. پاسخ به این سوال بسیار ساده است:

بسته به اهمیت اطلاعات قیمت هر یک از دو بازار نقد و آتی از نگاه سرمایه گذاران، یکی از قیمت ها نقش رهبر و دیگری نقش پیرو را برعهده می گیرد.

نتایج مطالعه دانشگاهی اخیر نشان می دهد تا کنون بازار آتی پیرو بازار نقد بوده است زیرا بر خلاف بازار آتی سکه که در حال حاضر کوچک و فقط افراد محدودی در آن مشارکت میکنند بازار نقدی سکه، بازاری به گستردگی کل کشور دارد و فعالان بسیاری در این بازار مشارکت و با آن آشنایی دارند.

البته این نتیجه تا کنون بر رابطه قیمت در این دو بازار حاکم بوده است و با تغییر اندازه نسبی این دو و براساس نگاه فعالان در دو بازار به عوامل موثر بر کشف نرخ ممکن است نتایج تغییر یابد.