آیا جلسه شورای حکام آغازی بر عصر تنش‌زایی فزاینده علیه ایران است؟
قاسم محب علی معتقد است: «ما باید در مورد معادله برجام و روند احیا یا مرگ آن، دو مساله را از یکدیگر تفکیک کنیم. یکی اینکه در نهایت، ایران و طرف های مقابل، برای حل بحران و مناقشه پیش آمده با محوریت برنامه هسته ای ایران، به یک توافق نیاز دارند. ثانیا اینکه چگونه به توافق برسند و یا اینکه این توافق در همان چهارچوب برجام باشد یا خیر، اساسا اشاره به دو موضوع متفاوت دارد.»
بازتاب– همزمان با برگزاری جلسه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی و ارائه پیش قطعنامه علیه ایران از سوی آمریکا و تروئیکای اروپایی (آلمان، انگلستان و فرانسه)، بسیاری از ناظران و تحلیلگران و حتی افکار عمومی به طرح گمانه زنی های مختلف در مورد آینده توافق برجام و احتمال اوج گیری مجدد تنش ها میان ایران و غرب می پردازند.
در این راستا، برخی معتقدند که نشست شورای حکام می تواند مقدمه ای برای ارجاع مجدد پرونده ایران به شورای امنیت باشد و در جبهه مقابل، برخی دیگر نیز استدلال می کنند که با توجه به عدم همراهی چین و روسیه با اقدامات ضدایرانی و در عین حال عدم تمایل خود آمریکا و اروپا در بر هم زدن فضای مذاکرات اتمی با ایران، احتمال اینکه اقدامات گسترده و پردامنه ای علیه ایران انجام شود چندان بالا نیست و کشورهای غربی به طور خاص سعی دارند با اقدامات اینچنینی، به تهران سیگنال های هشدار بفرستند و آن را راضی به پذیرش نسخه‌ای از احیای توافق برجام کنند که مد نظر آن ها است.
در این راستا، بازتاب در گفتگو با “قاسم محب علی”، دیپلمات سابق (و سفیر سابق ایران در کشورهای مالزی و یونان) و کارشناس سیاسی خارجی، به بررسی فضا و شرایط جاری در قالب معادله اتمی ایران و دیگر مسائل مرتبط بویژه آینده احتمالی توافق برجام پرداخته است. مشروح گفتگو با “قاسم محب علی” را در ادامه مطالعه فرمایید.
هنوز نیت اصلی طراحان قطعنامه علیه ایران در شورای حکام مشخص نیست/برجام در دسترس ترین متن جهت ایجاد توافق میان ایران و غرب در چهارچوب معادله اتمی ایران است
“قاسم محب علی” سفیر و دیپلمات سابق کشورمان در مورد وضعیت نه چندان خوشایند جاری در چهارچوب معادله اتمی ایران و تشدید تنش های میدانی و البته سیاسی علیه ایران (در قالب نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) گفت: البته که وضعیت جاری کاملا قابل پیش بینی بود. پس از به نتیجه نرسیدن مذاکرات اتمی وین و توقف آن، و همینطور ادعای آژانس مبنی بر اینکه ایران ظرف سه ماه به سوالات آژانس در مورد سایت‌های اتمی خود پاسخ نداده و این مساله در گزارش اخیر دبیرکل این نهاد بین المللی نیز منعکس شده، رسیدن به این نقطه دور از انتظار نبود. البته به عنوان مثال در مورد روابط ایران و آژانس درگذشته، بارها شاهد تنش بوده ایم اما وضعیت در گذشته به نقطه کنونی نمی رسید. دلیل اصلی این مساله نیز این است که ارائه پرونده ایران در جلسه جاری شورای حکام، برونداد و نتیجه یک تصمیم سیاسی است.
در این رابطه، آژانس و کشورهای غربی به طور خاص این امید را داشتند که مذاکرات احیای برجام به نتیجه برسد و توافقی حاصل شود. با این حال، در شرایط فعلی این استدلال چندان معتبر نیست و نَه ایران، نَه اروپا، و نَه آمریکا، امید چندانی جهت به نتیجه رسیدن برجام ندارند.
از این رو، گزارش اخیر آژانس می تواند مقدمه ای برای اقدامات آتی آمریکا و اروپا علیه ایران با محوریت برنامه اتمی این کشور باشد. هنوز روشن نیست که آیا اروپا و آمریکا با قطعنامه پیشنهادی خود در شورای حکام به دنبال این هستند که بار دیگر پرونده هسته ای ایران از وین، به نیویورک و شورای امنیت برود؟ یا اینکه آن ها بنا دارند تا یک هشدار را به ایران بدهند که مثلا اگر این کشور نخواهد با آژانس همکاری کند، تبعات سنگینی در انتظار این تصمیم تهران است».
محب علی افزود: «اگر هدف آن ها، ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت باشد، مساله برجام را تا حد زیادی باید یک موضوع پایان یافته تلقی کنیم و اگر نَه، هدف صرفا تهدیدِ ایران باشد، می توانیم بگوییم که فعلا آن ها هنوز به احیای برجام می اندیشند».
این کارشناس سیاست خارجی در مورد پیش بینی خود از آینده معادله برجام و اینکه آیا آنطور که به نظر می‌رسد احتمال مرگ برجام بالاست یا خیر؟ گفت: «ما باید در مورد معادله برجام و روند احیا یا مرگ آن، دو مساله را از یکدیگر تفکیک کنیم. یکی اینکه در نهایت ایران و طرف های مقابلِ آن برای حل بحران و مناقشه پیش آمده با محوریت برنامه هسته ای ایران که البته تبعات گسترده تری نیز دارد، به یک توافق نیاز دارند. حالا اینکه چگونه به توافق برسند و یا اینکه این توافق احتمالی در همان چهارچوب برجام باشد، اساسا دو موضوع متفاوت است.
باید توجه داشته باشیم که در غیاب دستیابی به یک توافق، هم ایران و هم طرف های مقابلِ ایران در معادله برجام، باید خسارت های زیادی را بپردازند. از این منظر، راه حل عاقلانه تر و منطقی تر و کم هزینه تر برای طرفین، دستیابی به یک توافق است.
در دسترس ترین متنی که برای توافق در شرایط کنونی وجود دارد، همین توافق برجام است. توافقی که قریب به یک سال است که جهت احیای آن نیز مذاکرات فشرده ای انجام می شود. البته باید در نظر داشته باشیم که عمر برجام نیز در سال 2023 به پایان می رسد و دوره هشت ساله آن خاتمه می‌یابد و از این منظر، خود برجام نیز رو به پایان است.
با این همه، برجام هنوز یک متن در دسترس است که مذاکرات زیادی با محوریت آن انجام شده و می توان نقاط ضعف آن را رفع کرد و به یک توافق در چهارچوب آن رسید. از این رو، احیای برجام می تواند زمینه را جهت لغو تحریم های هسته ای علیه کشورمان فراهم سازد در غیر اینصورت، اقتصاد و سیاست خارجی و امنیت ملی ایران، به حالت عادی بازنخواهد گشت.»
قاسم محب علی در مورد این مساله که آیا به بن بست خوردن معادله احیای برجام و اتخاذ تصمیمات تنش‌‌زا از سوی آمریکا و اروپا علیه ایران در چهارچوب شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی و حتی شورای امنیت می تواند به اوج گیری تنش ها و درگیری های میدانی ایران با آمریکا و بویژه رژیم صهیونیستی ختم شود یا خیر؟ گفت: «اسرائیل از افزایش بحران در رابطه با مسائل مرتبط با ایران سود می برد و مدت هاست که جدی‌ترین مخالف برجام رژیم اسرائیل و پس از آن، دولت های عربی منطقه نظیر عربستان سعودی و یا جمهوریخواهان در آمریکا هستند. تمامی این ها برای اینکه استدلال خود مبنی بر اینکه برجام کارآمد نیست را به کرسی بنشانند، عملا به بحران سازی نیاز دارند. این در حالی است که بحران در این فضا که شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران متوازن نیست، به نفع کشورمان نیست و می تواند به بدتر شدن وضعیت نیز بینحامد.
جدای از این ها، بحران های جدید در شرایط کنونی می توانند به ایران شوک های ارزی تازه ای وارد کنند و تورم را افزایش داده و مناسبات ما با دیگر کشورها را نیز بدتر کنند. باید توحه داشته باشیم که اسرائیل را نمی توان به تنهایی تصور کرد. اسرائیل باید بعلاوه آمریکا و ناتو در نظر گرفته شود. اکنون نیز که کشورهای عربی و حتی ترکیه و آذربایجان، هم پیمان اسرائیل هستند. از این رو، اسرائیل یک بازیگر منفرد نیست. اضافه بر این، جدا کردن اسرائیل از آمریکا نیز هیچگاه ممکن نبوده و در طول تاریخ موارد متعددی نظیر جنگ اعراب و اسرائیل، این مساله را به وضوح ثابت کرده است».
محب علی در پایان گفت: «دراین چهارچوب، اگر اسرائیل را به تنهایی در نظر گیریم، بله، یک رژیم کوچک و البته آسیب پذیر است. با این همه، مساله اصلی همانطور که گفتم این است که این رژیم تنها نیست و ما باید این واقعیت بد و زشت را بپذیریم. از این رو، اگر درگیری میان ایران و رژیم اشغالگر قدس اتفاق بیفتد، این درگیری صرفا میان ایران و اسرائیل نخواهد بود بلکه درگیری میان ایران با کل غرب و ناتو باید ارزیابی شود. در این فضا، معادلات مرتبط با موازنه قوا نیز تغییر می کنند.»
