آیا تنش های آبی ایران و طالبان به نقطه جوش می رسد؟

نشریه “اسپکتیتور” در گزارشی با اشاره به تنش های اخیر ایران و طالبان با محوریت مسائل آبی، به این نکته اشاره می کند که این درگیری ها با توجه به افزایش خشکسالی در جنوب آسیا، به احتمال زیاد در آینده تشدید شده و به نقطه جوش نزدیک شود. این اختلافات در نهایت می تواند چشم اندازهای تازه ای را در منطقه ایجاد کند.

بازتاب– ایران و طالبان در روزهای اخیر تنش های قابل توجهی را با محوریت مسائل آبی تجربه کرده اند. تنش‌هایی که به درگیری های مرزی نیز ختم شده و کشته و مجروح شدنِ شماری از افراد را به دنبال داشته است. البته که درگیری های مرزی اخیر ایران و طالبان، در 20 ماه اخیر که بار دیگر رژیم طالبان بر افغانستان حاکم شده، در چند نوبت دیگر نیز تکرار شده و اکنون با توجه به کمبود منابع آبی، ماهیت شدیدتری را به خود گرفته است. با این همه، دور جدید درگیری ها میان دو طرف، به نسبت قبل با تلفات انسانی همراه بوده است.

اوایل ماه مِی، ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران مساله حقابه ایران از رود هیرمند را که بر پایه قرارداد سال 1973 میان ایران و افغانستان در مورد آن توافق شده را مطرح کرد. او تاکید داشت که طالبان به مفاد این قرارداد احترام نمی گذارد. قراردادی که بر پایه آن افغانستان موظف است که سالانه اجازه ورود 850 میلیون متر مکعب آب را به داخل خاک ایران بدهد. با این حال، احداث سدهای جدید در افغانستان جهت تولید برق و همچنین استفاده ازمنابع آبی در زمینه کشاورزی، وضعیت را به حالتی پُرتنش تبدیل کرده است.

ایران در جریان درگیریهای اخیر تاکید کرده که نیروهای طالبان در ابتدا به سمت نیروهای مرزبان ایرانی شلیک کرده اند. نیروهای ایرانی نیز در پاسخ به این اقدام، مقابله به مثل کرده اند. با این همه، طالبان مدعی است که به دنبال داشتنِ روابط خوب با همسایگان افغانستان هستند و مایلند که مناقشاتشان بر سر آب با ایران نیز از طریق کانال های دیپلماتیک حل و فصل شوند. با این همه، یکی از مشکلات مهم در زمینه حل دیپلماتیک مساله این است که طالبان از سوی طیف گسترده ای از فعالان عرصه بین المللی، به رسمیت شناخته نشده است.

خودِ ایران نیز در کابل سفارتخانه دارد اما هنوز حاکمیت گروه طالبان بر افغانستان را به رسمیت نشناخته است. اگر قرار باشد کشور و دولت خارجی بر تنش های آبی ایران و طالبان میانجی گری کند، این بدان معناست که عملا باید بر حاکمیت قانونی طالبان بر افغانستان گردن نهد. مساله ای که حداقل اکنون چشم‌انداز روشنی از آن وجود ندارد.

ایران بارها خواستار ایجاد یک دولت فراگیر در افغانستان شده است. البته که این کشور به رویه های خشونت آمیز طالبان علیه اقلیت های شیعه افغانستان(هزاره ها) نیز شدیدا انتقاد دارد. “سید رسول موسوی” مسوول بخش جنوب آسیای وزارت خارجه ایران به تازگی در توئیتی گفته است که هر دو طرف باید هوشیار باشند. وی هشدار داده که هرگونه درگیری و منازعه نظامی می تواند برای هر دو کشور ایران و افغانستان حامل ضررهای جدی باشد.

با این همه باید توجه داشت که تنش های اخیر مرزی میان ایران و طالبان با محوریت مساله آب، به حوزه تجاری نیز کشیده شده و منطقه تجاری و گمرکی زرنج میان ایران و افغانستان را به تعطیلی کشاند. این منطقه، یکی از دو منطقه اصلی ورود به افغانستان از خاک ایران است. البته که این منطقه، یک راه تجاری مهم را برای هند و ورود آن به افغانستان نیز ایجاد می کند. هندی ها سال هاست که از طریق بندر چابهار و البته مبادی مرزی ایران، اقدام به ارسال مواد غذایی و کمک به کشور افغانستان می کنند.

البته که اقدامات خصمانه طالبان صرفا مطعوف به ایران نبوده و آن ها علیه دیگر همسایگان افغانستان نیز اقداماتی را انجام داده اند. در این راستا، اگرچه پاکستان سال ها جهت بازگشت طالبان به قدرت نقشه می کشید، با این حال، از زمان به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان در آگوست سال 2021، پاکستان و طالبان نیز درگیری های مرزی مختلف و پراکنده ای را تجربه کرده اند.

در این شرایط، باید توجه داشت که تنش های اخیر ایران و طالبان با محوریت مساله آب، با در نظرگرفتن این مساله که روند خشکسالی ها در منطقه جنوب آسیا وخیم و وخیم تر می شوند، آخرین نخواهد بود و باید انتظار تشدید تنش های بیشتر و حتی بزرگتر آبی را در آینده داشته باشیم.