فرصتی تازه برای عبور از تنش‌های گذشته؛ مذاکرات ایران و اروپا آغاز شد
مذاکرات ایران با سه کشور اروپایی شامل آلمان، فرانسه و انگلیس در ژنو، روز جمعه 9 آذر آغاز می‌شود. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، با اعلام این خبر تأکید کرد که این دور از مذاکرات، بر اساس تفاهماتی که در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک به دست آمده بود، برنامه‌ریزی شده است. این تحول را می‌توان نتیجه دیپلماسی فعال دولت چهاردهم دانست که با هدف رفع تحریم‌ها و بازگرداندن برجام به مسیر اصلی خود، تلاش می‌کند بر چالش‌های دیپلماتیک پیشین غلبه کند.
بازگشت به دیپلماسی فعال: تغییر ریل در سیاست خارجی ایران
بازتاب– در شرایطی که طی سال‌های اخیر مذاکرات هسته‌ای به دلیل اختلافات عمیق و سیاست‌های فرسایشی به بن‌بست رسیده بود، دولت چهاردهم با ریاست مسعود پزشکیان، مسیر تازه‌ای را برای تعامل با جهان طراحی کرده است. پزشکیان، با تأکید بر عملگرایی و تعامل سازنده، از همان ابتدای ریاست‌جمهوری خود، پیام‌هایی مبنی بر آمادگی ایران برای کاهش تنش‌ها و رفع تحریم‌ها ارسال کرده است.
وی در اولین حضور خود در نشست مجمع عمومی سازمان ملل، با پاسخ مثبت به سیگنال‌های غرب برای ازسرگیری مذاکرات، نشان داد که اولویت سیاست خارجی دولتش، احیای برجام و خروج از بحران اقتصادی ناشی از تحریم‌هاست. این رویکرد، با هدف تغییر معادلات سیاسی و اقتصادی، نشان‌دهنده عزم جدی دولت برای رسیدن به یک توافق پایدار است.
تحولات پشت پرده: از نیویورک تا ژنو
مذاکرات پیش رو در ژنو، در واقع دنباله‌ای از تلاش‌های دیپلماتیک ایران و غرب است که ماه‌ها پیش از این آغاز شده بود. بهار گذشته، دولت بایدن از طریق کانال «مسقط»، پیشنهاد مذاکراتی جدید را مطرح کرد که در واکنش به تحولات داخلی ایران و روی کار آمدن دولت جدید ارائه شد. این اقدام، نشانه‌ای از تمایل طرفین برای بازگرداندن مذاکرات به مسیر اصلی خود بود.
با این حال، عوامل متعددی از جمله ترور شهید سیدحسن نصرالله و بحران‌های دیپلماتیک ایران و اروپا، مانع از تحقق این رایزنی‌ها در نیویورک شدند. اکنون ژنو به عنوان محلی جدید برای ادامه این رایزنی‌ها انتخاب شده است، محلی که پیشینه‌ای طولانی در میزبانی مذاکرات دیپلماتیک مهم دارد.
چالش‌های پیش رو: از بن‌بست تا امید تازه
پرونده برجام، در سال‌های اخیر تحت تأثیر سیاست‌های داخلی و خارجی، تحولات منطقه‌ای و اختلافات عمیق میان ایران و غرب، به نقطه‌ای پیچیده رسیده است. در این میان، در زمان دولت سیزدهم، بنا بر سیاست های مختلف، روند مذاکرات به سمت مواجهه و تقابل سوق پیدا کرد. اما اکنون دولت پزشکیان تلاش دارد تا این بن‌بست را با رویکردی تازه بشکند.
برنامه‌ریزی جدید مذاکرات در ژنو، علاوه بر تأکید بر موضوعات هسته‌ای، به دنبال بررسی چالش‌هایی نظیر:
- استفاده از مکانیسم ماشه: که طی سال‌های اخیر به ابزاری برای اعمال فشار بر ایران تبدیل شده است.
- افزایش غنی‌سازی ایران: که به ادعای اروپا باعث افزایش نگرانی‌ها در خصوص اهداف هسته‌ای ایران شده است.
- ادعای همکاری نظامی تهران و مسکو: که مورد انتقاد غرب قرار گرفته و بهانه‌ای برای تشدید تحریم‌ها بوده است.
احیای برجام یا آغاز مسیری جدید؟
اگرچه برخی کارشناسان این دور از مذاکرات را تکراری از تلاش‌های گذشته می‌دانند، اما به نظر می‌رسد تغییرات مهمی در شرایط فعلی طرفین ایجاد شده است. از جمله:
- نگرانی غرب از بحران‌های منطقه‌ای: افزایش تنش‌ها در خاورمیانه و احتمال گسترش جنگ، به عاملی برای فشار بر طرفین جهت دستیابی به توافق تبدیل شده است.
- تلاش برای کاهش تنش‌ها: هرچند اختلافات همچنان پابرجاست، اما تمایل طرفین برای جلوگیری از تشدید بحران آشکار است.
چشم‌انداز دیپلماسی: آیا توافق ممکن است؟
مذاکرات ژنو، اگرچه در فضایی از بی‌اعتمادی آغاز می‌شود، اما نشان‌دهنده فرصتی تازه برای عبور از تنش‌های گذشته است. دولت پزشکیان با دیپلماسی عمل‌گرایانه و تمرکز بر تعامل سازنده، در تلاش است تا این مذاکرات را به یک نقطه عطف تاریخی تبدیل کند.
در عین حال، تحرکات اخیر از سوی دولت ترامپ، که در کنار دولت پزشکیان به دیپلماسی روی خوش نشان داده، می‌تواند نشانه‌ای از آغاز فصل تازه‌ای در روابط تهران و واشنگتن باشد. این تحول، در صورت پیگیری جدی، می‌تواند از تشدید یکی از پیچیده‌ترین مناقشات بین‌المللی جلوگیری کرده و مسیر تازه‌ای را برای تعامل ایران با جهان هموار کند.
آغاز مذاکرات جدید در ژنو، در حالی رخ می‌دهد که زمان برای طرفین در حال اتمام است. کمتر از یک سال به پایان قطعنامه 2231 باقی مانده و نگرانی از تشدید تنش‌ها در خاورمیانه، طرفین را به ضرورت دستیابی به یک توافق پایدار متقاعد کرده است. این مذاکرات، فرصتی برای ایران است تا ضمن رفع تحریم‌ها و کاهش فشارهای اقتصادی، جایگاه دیپلماتیک خود را در عرصه بین‌المللی تقویت کند.
آینده این مذاکرات، به توانایی طرفین در بهره‌برداری از این فرصت و ارائه راه‌حل‌های خلاقانه برای عبور از بحران بستگی دارد.
