سایپا؛ از چرخ خودروسازی تا چرخ بورس، هیچ‌کدام نمی‌چرخد!
صنعت خودروسازی ایران، در چند دهه گذشته، در چنبره‌ای از مشکلات ساختاری، مدیریتی و مالی گرفتار شده است. افزایش هزینه‌ها، سوءمدیریت‌ها، فساد مالی و بحران‌های پی در پی موجب شده است که این صنعت به نماد بی‌کفایتی و ناکارآمدی تبدیل شود. اگرچه مسئولین بارها وعده اصلاحات و بهبود وضعیت این صنعت را داده‌اند، اما واقعیت‌های موجود نشان می‌دهد که به‌جای بهبود، این مشکلات همچنان ادامه دارد و روز به روز پیچیده‌تر می‌شود.
بازتاب– وضعیت تولید و فروش خودرو به‌قدری آشفته است که نه تنها مردم، بلکه نمایندگان مجلس و مسئولان دولتی نیز از عملکرد خودروسازان به شدت انتقاد می‌کنند. این انتقادات هر روز در رسانه‌ها و مجامع عمومی بیشتر می‌شود، اما هنوز هیچ راه‌حل اساسی برای مشکلات بنیادی این صنعت یافت نشده است.
با این حال، افزایش قیمت‌ها و تلاش‌های مختلف برای بهبود وضعیت مالی خودروسازان از جمله شرکت سایپا، موجی از توجه و فعالیت را در بازار سهام به وجود آورده است. اخیراً شاهد افزایش بیش از ۳۰ درصدی قیمت سهام سایپا بوده‌ایم، اما سوال اینجاست که آیا این افزایش نرخ‌ها واقعاً می‌تواند منجر به بهبود وضعیت مالی این شرکت‌ها شود یا تنها یک افزایش کوتاه‌مدت است که بر اساس شواهد موجود، تاثیرات آن به سرعت محو خواهد شد؟
سایپا، که سال‌هاست چرخ تولیدش به دلیل ناکارآمدی و زیان انباشته به سختی می‌چرخد، تلاش می‌کند تا در بازار سرمایه نمودی تازه به نمایش بگذارد. اما این حضور طولانی‌مدت در بورس، بدون ارائه اصلاحات اساسی، چیزی جز رنگ‌آمیزی یک دیوار ترک‌خورده نیست. وقتی چرخ تولید سایپا همچنان پنچر است، چگونه می‌توان از سهامداران انتظار داشت که به حرکت‌های نمایشی آن در بازار سرمایه دل ببندند؟ ساختارهای مالی زنگ‌زده و بدهی‌های کمرشکن، حتی اگر در کوتاه‌مدت ظاهری جذاب پیدا کنند، سرانجام سرمایه‌گذاران خرد را با همان اعتماد شکسته همیشگی تنها خواهند گذاشت.
افزایش قیمت خودرو، راهی به سوی سودآوری؟
یکی از اقدامات اخیر خودروسازان، افزایش قیمت محصولاتشان است. برای مثال، قیمت خودروهای پرتیراژ سایپا مانند ساینا و کوئیک، حدود ۲۰ تا ۳۳ درصد افزایش یافته است. اما افزایش قیمت به‌تنهایی نمی‌تواند مشکل اصلی این شرکت‌ها را حل کند. شرکت سایپا، همان‌طور که در صورت‌های مالی سال ۱۴۰۲ خود نشان داده است، با حاشیه زیان در محصولات اصلی خود مواجه است. این بدان معناست که حتی اگر قیمت‌ها افزایش یابد، همچنان بخشی از درآمد حاصل از فروش خودروها نمی‌تواند هزینه‌های تولید را پوشش دهد.
یکی از چالش‌های بزرگ در این زمینه، افزایش قیمت قطعات است. با افزایش نرخ دلار نیمایی و تغییرات در بازار ارز، هزینه تولید قطعات نیز به شدت افزایش یافته است. بنابراین، حتی با افزایش قیمت خودروها، همچنان شرکت‌ها با مشکلات مالی و زیان‌های انباشته روبه‌رو خواهند بود. افزایش قیمت‌ها در این شرایط به هیچ وجه نمی‌تواند منجر به سودآوری پایدار شود.
چالش‌های ساختاری و مالی سایپا
سایپا با زیان‌های انباشته‌ای بالغ بر ۱۰۰ هزار میلیارد تومان مواجه است. این زیان‌ها ناشی از سوءمدیریت‌های متعدد، هزینه‌های بالای تولید و به ویژه تورم لجام‌گسیخته است. در حالی که افزایش قیمت‌ها ممکن است کمی از فشار مالی این شرکت بکاهد، این مشکل را نمی‌توان به طور اساسی حل کرد. در واقع، افزایش نرخ فروش تنها به پوشش بخشی از زیان‌های گذشته می‌پردازد و در بلندمدت تاثیری در بهبود وضعیت مالی این شرکت‌ها نخواهد داشت.
یکی دیگر از مشکلات عمده سایپا، هزینه‌های مالی سنگین ناشی از تسهیلات بانکی است. با توجه به حجم بالای بدهی‌های این شرکت و نرخ بهره بالای تسهیلات، هزینه‌های مالی سالانه سایپا به ۱۵ هزار میلیارد تومان می‌رسد. این مبلغ سنگین فشار بیشتری بر سودآوری شرکت وارد می‌کند و مانع از بهبود وضعیت مالی آن می‌شود.
افزایش نیروهای انسانی و هزینه‌های اضافی
یکی دیگر از نکات جالب توجه در مورد سایپا، افزایش نیروهای انسانی حتی در شرایطی است که تولید این شرکت کاهش یافته است. در سال ۱۴۰۲، سایپا تعداد پرسنل خود را با وجود کاهش ۱۰ درصدی تولید، ۳ هزار نفر افزایش داد. این افزایش نیروها به هیچ وجه ارتباطی با افزایش تولید ندارد و احتمالاً برای اهداف دیگر از جمله استخدام‌های سفارشی یا حمایت از افراد خاص صورت گرفته است. این موضوع به شدت هزینه‌های شرکت را افزایش می‌دهد و بر زیان‌های آن می‌افزاید.
آینده سایپا و وضعیت سهام این شرکت
در حالی که سهام سایپا اخیراً شاهد رشد بیش از ۳۰ درصدی بوده است، تحلیلگران بر این باورند که این افزایش قیمت‌ها تنها یک افزایش مقطعی است که نمی‌تواند به سودآوری پایدار منجر شود. از آنجا که مشکلات اساسی این شرکت همچنان باقی است، از جمله زیان‌های انباشته، هزینه‌های مالی سنگین و افزایش هزینه‌های تولید، به‌نظر نمی‌رسد که افزایش قیمت‌ها بتواند وضعیت مالی سایپا را بهبود دهد. حتی در صورت تجدید ارزیابی دارایی‌ها، همچنان با مشکل زیان‌های انباشته و ناتوانی در تولید محصولات با کیفیت مواجه خواهیم بود.
در نتیجه، به سرمایه‌گذاران توصیه می‌شود که با دقت بیشتری به شرایط بازار و وضعیت مالی سایپا نگاه کنند. احتمالاً در آینده نزدیک، با توجه به مشکلات ساختاری و مالی این شرکت، شاهد کاهش مجدد قیمت سهام و افت ارزش آن خواهیم بود.
یکی از راه‌حل‌هایی که شرکت‌های خودروسازی برای مقابله با بحران مالی خود از آن استفاده کرده‌اند، تجدید ارزیابی دارایی‌هاست. اما این استراتژی نیز با چالش‌هایی روبروست. برای مثال، برای اینکه سایپا بتواند از ماده 141 قانون تجارت و ورشکستگی خارج شود، نیاز به افزایش سرمایه به میزان 120 تا 130 هزار میلیارد تومان دارد که تحقق این امر در شرایط کنونی بسیار دشوار به نظر می‌رسد. حتی در صورت افزایش سرمایه، این اقدام نمی‌تواند به طور قطعی زیان‌های انباشته این شرکت‌ها را کاهش دهد.
یک استراتژی قدیمی که توسط شرکت‌های خودروسازی به ویژه سایپا استفاده می‌شود، شناسایی زیان در شرکت‌های زیرمجموعه است تا صورت‌های مالی خود را کمتر آسیب‌دیده نشان دهند. به عنوان مثال، شرکت سازه‌گستر، که از بزرگترین تأمین‌کنندگان قطعات سایپا است، در سال 1402 حدود 2750 میلیارد تومان زیان خالص گزارش کرده است. این به این معنی است که سایپا احتمالا برای نشان دادن سودآوری بالاتر، قطعات را با قیمت‌های پایین‌تر از شرکت‌های زیرمجموعه خود خریداری می‌کند.
درد این است که صنعت خودروسازی ایران، علی‌رغم تمامی وعده‌ها و افزایش قیمت‌ها، همچنان درگیر مشکلات ساختاری و مدیریتی است. افزایش قیمت‌ها نمی‌تواند راه‌حلی دائمی برای مشکلات این صنعت باشد و باید به این واقعیت توجه داشت که این شرکت‌ها در مسیر زیان‌های انباشته و ورشکستگی قرار دارند. در چنین شرایطی، به نظر می‌رسد که تلاش برای خرید سهام این شرکت‌ها بدون تحلیل دقیق و توجه به مشکلات بنیادی، اقدامی پرریسک خواهد بود.
