سیاستی برای فرایند تولید تا درآمدزایی برای انیمیشن وجود ندارد
استدیو گنبد کبود از جمله استدیوهای انیمیشن سازی در کشور است که توانسته در طی حیات خود روندی رو به رشد داشته باشد. برادران نکویی صاحبان این استدیو، کیفیت بالا را دلیل اصلی موفقیت خود را در این زمینه می‌دانند.
به گزارش خبرنگاران پویا، انیمیشن یا پویا نمایی شاید سخت ترین و پیچیده ترین ژانر در دنیای تصویر باشد. هنری چند وجهی که محدودیت سنی یا موضوعی ندارد و همین امر باعث شده است همواره انتخابی جذاب برای سینماگران باشد. جدا شدن از دنیای فیزیکی و انتقال مفاهیم در هیچ مدیومی مانند پویا نمایی اتفاق نمی‌افتد و در حقیقت انیمیشن پل ارتباطی کودکان برای شناخت جهان اطرافشان و نحوه تعاملات اجتماعی است.
پویانمایی در ایران از اواخر دههٔ پنجاه میلادی وارد عرصه شد. نخستین تلاش‌ها برای ساخت پویانمایی در ایران توسط اشخاصی مانند اسفندیار احمدیه، جعفر تجارتچی، پرویز اصانلو، نصرت‌الله کریمی، پترس پالیان و اسدالله کفافی در بین سال‌های 1335 تا 1340 خورشیدی و در ادارهٔ کل فرهنگ و هنرهای زیبای تهران صورت گرفت. نخستین فیلم کوتاه پویانمایی نیز توسط اسفندیار احمدیه باعنوان ملانصرالدین در سال 1336 خورشیدی، با امکانات بسیار محدودی ساخته شد.
با اینکه سال‌ها از تولید اولین فیلم پویا نمایی در ایران می‌گذرد و در کشور استعدادهای زیادی در این زمینه معرفی شده‌اند، ولی متاسفانه به دلیل دستمزدهای پایین و نبود کار مناسب، بسیاری از این افراد به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند. در حال حاضر بزرگ‌ترین سفارش دهنده انیمیشن در ایران مرکز پویا نمایی صبا (وابسته به صدا و سیما) است که سالانه هزاران دقیقه انیمیشن از تهیه کنندگان خریداری می‌کند. استدیو گنبد کبود یکی از تولید کنندگان انیمیشن در ایران است. این استدیو به همت برادران نکویی تاسیس شد و تا امروز انیمیشن‌های کوتاه بسیاری ساخته که برخی از آنها در جشنواره های معتبر موفق به کسب جایزه شدند. شاید برای مخاطبین تلویزیون «روبی و جوجه ها» مشهورترین تولید این استدیو باشد. انیمیشنی که در بخش بین‌الملل دهمین جشنواره پویانمایی تهران توانست رتبه اول را از آن خود کند و تندیس طلایی بهترین اثر تلویزیونی را نیز به دست آورد. با بابک و بهنود نکویی کارگردان این انیمیشن درباره اتفاقات و چالش‌های پویا نمایی در ایران به گفتگو پرداختیم.
قسمت اول:
تسنیم: چه شد که به انیمیشن رو آوردید؟
بابک: پدر من هنرمند است و نقاشی می کرد و از دوران کودکی ما را با انیمیشن آشنا کرده بود. یعنی قبل از تحصیل در رشته انیمیشن هم با این رشته آشنا بودم. البته رشته کارشناسی من انیمیشن نبود اما در سال 76 همزمان با ورود به مقطع کارشناسی‌ارشد، مشغول کار انیماتور و تک‌سازی شدم. سه سال بعد عضو هیئت مدیره یک استودیوی انیمیشن شدم. در سال 86 به همراه برادرم بهنود استودیوی «گنبد کبود» را تاسیس کردیم.
تسنیم: فعالیت در «گنبد کبود» را با چند نفر شروع کردید؟
بابک: وقتی «گنبد کبود» را تاسیس کردیم 5 نفر بودیم. من، بهنود، دو نفر انیماتور و یک نفر که کامپوزیت کار میکرد و چند نفر دیگر هم به صورت غیرمتمرکز با ما کار می‌کردند.
تسنیم: «روبی و جوجه‌ها» چندمین انیمیشن استودیوی گنبد کبود است؟
بابک: در مدت شش سال فعالیت استودیو حدود هزار عنوان انیمیشن تولیدی داشتیم؛ البته نه به صورت مستقل بلکه به شکل تیزر تبلیغاتی. دو سریال کوتاه هم ساخته‌ایم و «روبی و جوجه‌ها» اولین سریال بلند ما بود که قرار است صد قسمتی باشد.
تسنیم: شما از ابتدا با فعالیت جشنواره‌ای شروع کردید؟
بابک: نه اتفاقاً در ابتدا توان فعالیت جشنواره‌ای را نداشتیم و زمانی توانستیم که از لحاظ شرایط تهیه‌کنندگی و مالی به استقلال رسیدیم؛ چون خیلی برای ما مهم بود که استودیو داشته باشیم و همیشه «گنبد کبود» مهمتر از خودمان بوده است.
تسنیم: در حال حاضر بسیاری از تولیدکنندگان انیمیشن صرفاً به فعالیت‌های تبلیغاتی رو آوردند و دیگر برای کودکان کار نمی‌کنند؛ اما شما با وجود فعالیت گسترده تبلیغاتی هنوز برای کودکان هم کار میکنید.
بله اینطور نبود که فقط تیزرسازی انجام بدهیم یا بخواهیم برای شرکت‌های تجاری کمپین تعریف کنیم. مزیت ساخت تیزر تبلیغاتی این است که در زمان کوتاهی ما را به نتیجه خوبی میرساند؛ چون وقت زیادی نمی‌گیرد و درآمدش هم خوب است. در ضمن با ساخت هر تیزر جدید به تکنیک‌های جدیدی دست پیدا می‌کنیم. یعنی هر کدام از تیزرها را با یک کانسپت جدید میگرفتیم که برای ما تجربه جدیدی بود.
تسنیم: همکاران شما تسلط کامل بر فنون انیمیشن داشتند؟
بابک: بله اکثر آنها حرفه‌ای بودند.
تسنیم: تجهیزات ساخت انیمیشن وارداتی هستند و قیمت بسیار بالایی دارند. منابع مالی شما برای تهیه این تجهیزات چگونه تامین میشود؟ آیا از حمایت دولتی برخوردار هستید؟
بابک: تا کنون خودمان سرمایه‌گذاری کردیم و تجهیزات را خریدیم. اما در کل دولت از کسب و کارهای سودآور حمایت می‌کند و ما در حال مذاکره برای دریافت تسهیلات دولتی هستیم.
بهنود: ساخت انیمیشن براساس تجهیزات پیش میرود. 10 سال قبل تمام تجهیزاتی که ما برای یک کارمند لازم داشتیم عبارت بود از میز نور، کاغذ، اِسکنر و یک رایانه معمولی که مجموعاً 50 هزار تومان هزینه داشت و به همین خاطر هر کسی که می‌آمد چه مبتدی و چه باتجربه، او را جذب می‌کردیم. اما الان هر پارتیشنی بخواهیم اضافه کنیم تقریباً 20 میلیون تومان صرف هزینه دارد.
تسنیم: کار «رِندِرینگ» (Rendering)را در استودیوی خودتان انجام میدهید؟
بهنود: بله. البته اگر پروژه نیاز به رندر سریع داشته باشد؛ شرایط آن را هم داریم که بیرون انجام بدهیم. چون «رِندِر» ما مقداری زمان می‌برد البته سیستم‌های ما هم نسبتاً قوی است.
تسنیم: سیستم‌ها را از داخل خریداری میکنید یا خارج؟
بابک: هم از داخل و هم از خارج.
تسنیم: در تحریم‌ها برای خرید سیستم از خارج مشکلی نداشتید؟
بهنود: بله مشکلات زیادی داشتیم. اگر یکی از دستگاه‌ها خراب شود و نیاز به یک قطعه ساده داشته باشد؛ نه می‌توانیم آن قطعه را تولید کنیم و نه می‌توانیم وارد کنیم. بنابراین کل پروژه متوقف میشود. حتی برای ما پیش آمده که برای خرید یک قطعه، نزدیک دو سال جستجو کنیم.
بابک: مشکلات فنی همیشه باعث طولانی‌شدن فرایند تولید میشود. مثلاً ما هر قسمت «روباه و خروس» را در یک ماه تولید می‌کنیم؛ در صورتی که باید هفته‌ای یک قسمت تولید شود.
تسنیم: آیا تا کنون تجهیزات و امکانات لازم برای ساخت انیمیشن در ایران هم تولید شده است؟
بابک:در زمینه نرم‌افزار بله؛ اما سختافزار نه.
تسنیم: از چه نرم افزاری برای تدوین استفاده میکنید؟
بابک: انیمیشن مانند فیلم، نیاز به تدوین زیادی ندارد. چون از قبل استوریبُرد دقیق خورده و تدوین شده است به خاطر این که نمی‌توانید راش تولید کنید و دور بریزید چون هزینه آن زیاد است. بنابراین باید به اندازه ای تولید کنید که لازم دارید. به همین دلیل نیازی به نرم‌افزار حرفه‌ای برای تدوین نداریم.
تسنیم:از نرم‌افزارهای اورجینال استفاده میکنید؟
بابک: نرم‌افزارهای اورجینال گران هستند و در حال حاضر با توجه به شرایط مالی، امکان خریداری آن وجود ندارد.
بهنود: ما در حال حاضر هم امکان خرید نرم‌افزار از خارج را نداریم چون به دلیل تحریم‌ها امکان پرداخت یک دلار هم وجود ندارد. مگر این که شخصی را به خارج بفرستیم تا برای ما خرید کند.
تسنیم: آیا رقیب داخلی هم دارید؟ نگاه شما به آنها چگونه است؟
بله داریم و سعی می‌کنیم با آنها رقابت سالمی داشته باشیم.
تسنیم: چند گروه انیمیشن‌ساز ایرانی در سطح شما کار میکنند؟
بابک: تعدادشان زیاد است. حدود 250 استودیو به صورت تک نفره و چند نفره ثبت شده و فعال هستند. وقتی که محصول ما از نظر کیفیت، حرف‌هایی برای گفتن دارد؛ پس مخاطبان خودشان باید قضاوت کنند که کدام تولیدکننده بهتر است.
تسنیم: این بازار رقابتی چگونه ایجاد میشود؟ یعنی مخاطب قدرت انتخاب داشته باشد و آن انیمیشنی که دیده میشود بماند و آن انیمیشنی که دیده نمی‌شود محو شود؟
بابک: با توجه به گسترش شبکه‌های اجتماعی و پخشهای اینترنتی؛ به نظر من به زودی انحصار شبکه‌های تلویزیونی شکسته میشود. حتی فضای مجازی می‌تواند تبدیل به یک بازار شود که مخاطبان در همان جا محصولات را انتخاب کنید. بدیهی است که در چنین بازاری، هم تبلیغات موثر است و هم کیفیت محصولات.
تسنیم: به نظر شما انیمیشنهایی که امروز در ایران ساخته میشوند باب میل بچه‌های ایرانی است؟
بهنود: طبیعتاً باب میل آنها نیستند.
بابک: به عنوان مثال ژاپن کشوری است که انیمیشن‌های پرطرفدار و متنوعی را تولید می‌کند و بخشی از انیمیشن‌ها را فقط برای خارج از ژاپن تولید می‌کند. حقیقت این است که ما در حد و اندازه‌ای نیستیم که بخواهیم با آنها رقابت کنیم. گاهی اشخاصی از ما می‌پرسند که چرا انیمیشن‌های ایرانی ضعیف است؟ ما به آنها می‌گوییم که اگر انیمیشن‌های ما را ببینند نظرشان عوض میشود. زمانی که کارهای ما را تماشا میکنند به ما می‌گویند که انیمیشن‌های شما چقدر خارجی است. یعنی وقتی یک انیمیشن باکیفیت می‌بینند؛ احساس میکنند که شبیه آثار خارجی است. انیمیشن‌سازهای ایرانی در این مدت هنوز نتوانسته‌اند مخاطب ایرانی را راضی کنند. این واقعیتی است که وجود دارد و هنوز انیمیشن ایران نتوانسته است خودش را به عنوان یک کیفیت نشان بدهد در صورتی که توانش را دارد.
تسنیم: ساخت انیمیشن سینمایی هزینه زیادی دارد؟
بابک: بله ولی من معتقدم با همین هزینه موجود خیلی کارها را می‌شد انجام داد. به هر حال ما تجربه نداریم و همه چیز ما آزمون و خطاست. من نمیخواهم تقصیر را به گردن کسی بینندازم و نمیخواهم به قضیه بدبینانه نگاه کنم. مدیریت و برنامه‌ریزی در این زمینه ضعیف بوده. من فکر نمیکنم این مسئله صرفاً با پول حل شود چون من شرکتهایی را میشناسم که پول خوبی گرفتند ولی نتیجه نداده است.
بهنود: در ایران فرایندی که طی آن از تولید به درآمدزایی برسند هنوز جا نیفتاده است یعنی هنوز برای آن سیاستی ندارند. البته باید چند جریان کنار هم قرار بگیرند تا یک انیمیشن خوب تولید شود. یعنی تولیدکننده به تنهایی نمیتواند بگوید من انیمیشن را با تمام استانداردهای درست و بازخوردهای مخاطب می‌سازم و حتماً موفق میشوم. حمایت باید موجود باشد؛ حالا چه دولتی و چه خصوصی.
بابک: مثلاً الان سینماها از انیمیشن حمایت خوبی نمی‌کنند و پخش خوبی به انیمیشن‌های ایرانی نمی‌دهند. البته آنها هم اگر بدانند که انیمیشن فروش خوبی پیدا می‌کند؛ حتماً حمایت میکنند؛ اما فعلاً باور ندارند. حقیقت این است که همه حمایت‌ها مالی نیست و می‌توانند با اقداماتی مثل تبلیغات و در اختیار گذاشتن سینماهای بیشتر، از انیمیشن حمایت کنند. البته من اعتقاد ندارم که دولت خودش متولی ساخت انیمیشن شود؛ اما با اعطای امکانات، آموزش و بیمه‌کردن نیروها می‌توانند صنعت انیمیشن را شکل بدهند.
