عراق به کدام سو می‌رود؟
تلاش‌ها برای تشکیل یک دولت جدید در عراق هنوز تمام نشده است و باید منتظر ماند و دید که گروه‌های تعیین‌کننده، مانند کردها، کدام طرف را انتخاب می‌کنند. با این حال، همین الان هم یک نکته واضح است: آمریکا به سختی تلاش می‌کند عراق را به میدانی برای مقابله با نفوذ ایران در منطقه و تشدید فشار‌های تحریمی بر آن تبدیل کند.
چندماه پس از انتخابات پارلمانی عراق، سیاستمداران این کشور در سایه تنش‌های منطقه‌ای، در یک رقابت شدید برای تشکیل دولت جدید به سر می‌برند.
به گزارش فرارو، اگر چه هنوز هیچ گروهی نتوانسته به طور قطعی اکثریت کرسی‌های پارلمان و در نتیجه منصب نخست‌وزیری را برای خود تضمین کند، اما گروه‌های سیاسی عراق گام‌های مهمی در مسیر تشکیل دولت جدید برداشته‌اند.
روز یکشنبه چند گروه سیاسی برجسته شیعه، در رقابتی نفسگیر هر کدام اعلام کردند که ائتلاف اکثریت را در پارلمان ایجاد کرده‌اند. نمایندگان وابسته به مقتدی صدر و حیدر عبادی، نخست‌وزیر، گفته‌اند ائتلافی را ایجاد کرده‌اند که به آن‌ها در پارلمان اکثریت می‌دهد.
از سوی دیگر، گروه‌های رقیب به رهبری هادی عامری، فرمانده شبه‌نظامیان حشدالشعبی و نوری مالکی، نخست‌وزیر سابق، در پاسخ گفته‌اند آن‌ها هم ائتلافی را تشکیل داده‌اند که اکثریت نمایندگان را دربرمی‌گیرد.
در نظام پارلمانی عراق، ائتلافی که بتواند بیش از نصف ۳۲۹ کرسی پارلمان را بدست گیرد می‌تواند نخست‌وزیر تعیین کند. قرار است پارلمان، که نمایندگان آن در انتخابات ۱۲ ماه می انتخاب شده‌اند، روز دوشنبه برای انتخاب رئیس پارلمان و آغاز فرآیند تشکیل دولت جلسه برگزار کند.
آمار‌های اولیه نشان داد عبادی و صدر به همراه دیگر جریانات کوچکتر توانستند ائتلافی متشکل از ۱۶۲ نماینده ایجاد کنند. این در حالی است که رقبای آن‌ها، مشخصا مالکی و عامری، تاسیس ائتلاف البناء (سازندگی) با حضور ۱۵۴ نماینده را هم اعلام کردند. با این حال، پس از گفتگو‌ها معلوم شد که ائتلاف صدر و عبادی پس از جذب ۲۰ لیست انتخاباتی توانست ۱۸۷ کرسی پارلمان را از آن خود کند.
این ارقام ممکن است در روز‌های آینده تغییر کند. شاید به همین دلیل هر دو رقیب شیعی خود را دارای اکثریت پارلمانی معرفی کرده‌اند. این معرفی بدان معناست که هر کدام از گروه‌های مزبور، تشکیل دولت جدید را وظیفه خود می‌دانند.
به گزارش رویترز، عامری و مالکی به عنوان برجسته‌ترین متحدان ایران در عراق شناخته می‌شوند. عبادی هم نامزد مطلوب آمریکایی‌ها شمرده می‌شود. اما صدر خودش را یک ملی‌گرا به تصویر می‌کشد که هم با نفوذ ایران و هم با نفوذ آمریکا در عراق مخالف است.
عراقی‌ها برای نخستین بار پس از شکست داعش در ۱۲ ماه می، در انتخابات پارلمانی شرکت کردند. اما اختلاف بر سر بازشماری آرا، اعلام نهایی نتایج را تا ماه گذشته به تاخیر انداخت. دولت جدید عراق، دو وظیفه مهم بازسازی کشور از ویرانی‌های داعش و برقراری توازن بین ایران و آمریکا را برعهده خواهد داشت.
در ماه‌های اخیر عراق، به خصوص استان‌های جنوبی آن، صحنه اعتراضات گسترده‌ای بود. این ناآرامی‌ها و گسترش نارضایتی از فقدان خدمات اساسی و بیکاری، فشار بر گروه‌های سیاسی برای تشکیل دولت جدید را بیشتر کرده است.
حتی پس از بازشماری آرا نتایج نهایی تغییر چندانی نکرد. بر اساس نتایج نهایی، صدر ۵۴ کرسی، عامری ۴۸ کرسی، عبادی ۴۲ کرسی و مالکی ۲۵ کرسی پارلمان را از آن خود کرده‌اند.
فرستاده ترامپ از سایر گروه‌های سیاسی خواسته است از عبادی حمایت کنند.
با توجه به اینکه ائتلاف عبادی و صدر ۱۸۷ کرسی دارد، آن‌ها فعلا در تشکیل دولت دست بالا را دارند. اما یک عامل دیگر وجود دارد که ممکن است معادله کنونی را به هم بزند و آن کرُدهای عراق است.
ائتلاف به رهبری نخست‌وزیر کنونی، شامل رهبرانی همچون ایاد علاوی، معاون رئیس‌جمهور، عمار حکیم، رهبر جریان حکمت ملی، نمایندگان عرب سنی و نمایندگانی از اقلیت‌های ترکمانی، ایزدی، صابئین مندایی و مسیحی می‌شود.
کرُدهای عراق
نکته مهمی که در دو ائتلاف شیعی قابل توجه است، عدم حضور احزاب کردی در میان ائتلاف‌های مزبور است. با وجود اینکه کرُدها مجموعا فقط ۴۳ کرسی دارند، اما در تعیین نهایی ائتلاف‌ها نقش اساسی دارند. زیرا که به هر ائتلافی بپیوندند، به آن ائتلاف برتری عددی قابل توجهی اعطا خواهند کرد.
گفتنی است که از زمانی حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، سیستم حکمرانی عراق برپایه توزیع قدرت میان سه گروه بزرگ قومی-مذهبی تقسیم شده است. معمولا نخست‌وزیر شیعه، رئیس پارلمان سنی و رئیس‌جمهور کُرد است.
این روز‌ها دو حزب حاکم بر اقلیم کردستان عراق-دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی- گفتگو‌های فشرده‌ای با جریانات سیاسی شیعه و سنی عراق به منظور تشکیل دولت انجام می‌دهند. پس از همه‌پرسی کردستان، روابط اربیل با بغداد وارد مرحله جدیدی شد. کنترل منطقه نفت‌خیز کرکوک از دست نیرو‌های پیشمرگ خارج شده و درآمد‌های نفتی دولت اربیل کمتر شده است.
بریت مک گورک با مسعود بارزانی دیدار کرده است. آمریکا از حیدر عبادی حمایت می‌کند.
مضاف بر این چالش‌ها، جبهه داخلی کردستان نیز دارای انسجام نیست. چهار حزب معارض کردی (جنبش تغییر، ائتلاف دمکراسی و عدالت و دو حزب اسلامگرای جماعت و اتحاد) که جمعا ۱۱ کرسی در پارلمان عراق دارند، با دو حزب اصلی حاکم بر کردستان اختلاف نظر دارند. دو حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی تلاش می‌کنند که چهار حزب معارض را به ادغام برنامه‌هایشان در برنامه‌های دو حزب حاکم متقاعد کنند تا همه احزاب کردی بتوانند در یک جبهه واحد با سایر گروه‌های عراقی گفتگو کنند. با این حال، هنوز اجماعی بین این احزاب صورت نگرفته است.
برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که احزاب کردی در ازای پیوستن به ائتلاف‌های شیعی مطالباتی را مطرح کرده‌اند. یکی از این مطالبات بازگشت نیرو‌های پیشمرگ به کرکوک است. علاوه بر این، احزاب کردی به دنبال این هستند که سهم‌شان را از بودجه عمومی عراق بیشتر کنند و به تفاهماتی با بغداد برسند که به موجب آن بتوانند مستقل از بغداد، نفت صادر کنند.
احزاب کردی شرط گذاشته‌اند که قبل از هرگونه حمایت از گروه‌های شیعی باید تضمین‌های موثق در راستای اجرای مطالبات مزبور به آن‌ها داده شود.
تنش‌های منطقه‌ای
تشکیل دولت جدید در عراق از منظر تنش‌های ایران و آمریکا پس از خروج کاخ سفید از توافق هسته‌ای اهمیت یافته است. دولت آمریکا برای تاثیرگذاری بر فرآیند شکل‌گیری دولت، نماینده ویژه‌ای به بغداد فرستاده است. اخیرا مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، بریت مک گورک را به عنوان فرستاده خود و ترامپ به بغداد اعزام و تاکید کرد که او روی زمین کار عظیمی انجام می‌دهد.
پومپئو مشخص نکرده است این کار عظیم چیست، اما تحلیلگران و رسانه‌ها از ماموریت فرستاده آمریکایی رمزگشایی کردند. به گفته روزنامه العرب، برخی محافل عراقی نزد واشنگتن گلایه کرده‌اند که “فرستاده ترامپ با سیاستمداران عراقی با لحنی تند صحبت می‌کند و از آن‌ها می‌خواهد از عبادی حمایت کنند”.
اگر چه مک‌گورک دیدار با مقامات عراقی در بغداد را رد کرد، اما رسانه‌های حزبی این کشور تاکید کرده‌اند فضای دیدار‌های فرستاده ترامپ با مقامات سنی و کردی عراقی، از جمله مسعود بارزانی، مثبت نبوده است.
یک کارشناس عراقی به این روزنامه گفته آمریکا تصمیم خودش را درباره افزایش فشار بر نیرو‌های طرفدار ایران در عراق اتخاذ کرده است. این امر با تحرکات نظامی آمریکا برای تشدید نظارت بر مثلث مرزی میان عراق، اردن و سوریه هماهنگ است. به گفته این کارشناس، همسویی عبادی با برخی نیرو‌های مخالف ایران، به نفع آمریکا است، زیرا آمریکا تصمیم گرفته که به ایران از تبعات تحریم‌ها فرصت تنفس ندهد.
مک‌گورک سعی می‌کند از طریق فشار بر سیاستمداران سنی و کردی، آن‌ها را به حمایت از عبادی ترغیب کند. این تلاش‌های آشکار، برخی گروه‌های نزدیک به ایران را هم خشمگین کرده است. این گروه‌ها تهدید کرده‌اند هر دولتی که توسط آمریکا در عراق تشکیل شود را ساقط خواهند کرد.
شاید به همین دلیل است که یک سیاستمدار عراقی در گفتگو با، غسان شربل، سردبیر روزنامه الشرق الاوسط اعلام کرده که سیاستمداران کشورش در یک بازی بزرگتر از خودشان گرفتار شده‌اند.
تنش‌های داخلی و منطقه‌ای فشار بر سیاستمداران عراق را بیشتر کرده است. یک سیاستمدار عراقی گفته سیاستمداران عراق در یک بازی بزرگتر از خودشان گرفتار شده‌اند.
این سیاستمدار با بیان اینکه تشکیل دولت جدید در عراق مستلزم حل تنش‌های ایران و آمریکا است، افزود:” درست است که کشاکش میان تهران و واشنگتن در خاک عراق چیز جدیدی نیست، اما این هم درست است که این (کشاکش)، این بار به (درجه) نزاع شکستن استخوان‌ها رسیده است. زیرا چنین کشاکشی در سایه بحران ناشی از خروج دولت دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای و بازگشت تحریم‌های دردناک بر ایران اتفاق می‌افتد”.
به گفته این سیاستمدار، بعد از سقوط صدام حسین، تا حالا اتفاق نیفتاده است که فرآیند تشکیل دولت اینقدر دشوار باشد. بنا به ادعای همین سیاستمدار، پس از سقوط صدام نوعی همزیستی بین نفوذ ایران و آمریکا در عراق وجود داشته است. ایران تاحدودی به این همزیستی پایبند بوده تا اولا آمریکایی‌ها را به خارج کردن نیروهایشان از عراق ترغیب کند. ثانیا، حصول توافق هسته‌ای در دوره باراک اوباما را تسهیل کند. امروز، اما اوضاع کاملا متفاوت است. اقتصاد ایران در وضعیت نامساعدی قرار گرفته است. اگر دولت آمریکا تصمیم بگیرد فشار بر ایران را ادامه دهد، بعید نیست که ایران تصمیم بگیرد توازن را بشکند و نفوذ آمریکا را محدود کند.
تلاش‌ها برای تشکیل یک دولت جدید در عراق هنوز تمام نشده است و باید منتظر ماند و دید که گروه‌های تعیین‌کننده، مانند کردها، کدام طرف را انتخاب می‌کنند. با این حال، همین الان هم یک نکته واضح است: آمریکا به سختی تلاش می‌کند عراق را به میدانی برای مقابله با نفوذ ایران در منطقه و تشدید فشار‌های تحریمی بر آن تبدیل کند.
