دلایل حضور ترکیه در منطقه راهبردی دریای سرخ

سفر اخیر رئیس جمهور ترکیه به سودان و واگذاری جزیره سواکن سودان که از آن به عنوان دروازه آفریقا یاد می شود واکنشهای عربستان و مصر را نیز به همراه داشته است.

فرزاد فرهادی: به نظر می رسد که سفر رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در روزهای ۲۴،۲۵ و ۲۶ دسامبر ۲۰۱۷ به سودان، دریای سرخ را وارد شرایط جدیدی کرد.

اردوغان نه تنها به سواکن سفر کرد بلکه از آنجا از موافقت عمر البشیر همتای سودانی اش با طرح توسعه جزیره سواکن که منطقه تاریخی مربوط به دوره عثمانی است، را اعلام کرد موضوعی که کشمکش بر سر نفوذ در دریای سرخ با توجه به پیچیدگی های منطقه ای را تشدید کرد.

طرفین سودانی و ترکیه ای تلاش کردند که مانع از تحریک کشورهای منطقه شوند و اعلام کردند که هدف از این توافق ترمیم آثار تاریخی و فعال کردن گردشگری است. اردوغان گفت: «ترکیه قصد دارد که آنچه استعمار انگلیس در جزیره سواکن که روزی مرکز عثمانیان در دریای سرخ به شمار می رفت را ترمیم کند و جزیره به مثابه مرکزی برای ترکها برای رفتن به عربستان به منظور ادای فریضه حج و عمره ضمن سیاست های برنامه های ریزی شده است».

اما همزمان با این موضع گیری؛گزارش هایی درباره توافق محرمانه نظامی و سیاسی درباره صنایع نظامی میان ترکیه و سودان مخابره شد و تحلیلگران ترکیه از اهمیت راهبردی و نظامی جزیره سواکن و اهمیت دریای سرخ به عنوان گذرگاه آبی بسیار مهم برای قدرتهای بین المللی سخن گفتند.

ورود ترکیه به عرصه از این حیث اهمیت دارد که نقشه ائتلافات بین الملل در منطقه ملتهب دریای سرخ با توجه به بحران یمن، بحران خلیج فارس و محاصره قطر، واگذاری جزایر تیران و صنافیر در ورودی خلیج عقبه در شمال دریای سرخ به عربستان، با تغییر و تحولاتی همراه خواهد شد.

اهمیت دریای سرخ به علت موقعیت جغرافیایی موثر در روابط بین المللی و منطقه ای آن است. این دریا حلقه ارتباطی آسیا-اروپا و آفریقا و به شکل اضافی نقطه تلاقی استراتژیک میان دریای مدیترانه و اقیانوس هند است.

مصر، سودان، ارتیره، جیبوتی و سومالی در آبهای غربی دریای سرخ و یمن، عربستان، اردن، فلسطین اشغالی در شرق و شمال آن قرار دارند. روزانه قریب به ۳.۳ میلیون بشکه نفت از این گذرگاه عبور می کند و گذرگاه های حیاتی تجاری میان کشورهای شرق آسیا و اروپا است.

دریای سرخ به عنوان یک آبراه حیاتی و راهبردی، از قدیم مورد توجه قدرتهای بزرگ در دوره های تاریخی بوده است. سال ۱۸۹۶ را باید روند منحصر به فرد در اهمیت راهبردی دریاخ سرخ دانست و این همزمان با افتتاح کانال سوئز در مصر به عنوان کانال ارتباطی دریای مدیترانه و کوتاه شدن مسیر دریانوردی میان شرق و غرب بود. پس از کشف نفت که چرخ صنایع اروپا و آمریکا را راه می انداخت بر اهمیت دریای سرخ افزوده شد. پس از جنگ جهانی دوم، آمریکا و شوروی سابق به کشمکش در دریای سرخ پرداختند تا نفوذ خود را بر این منطقه تقویت کنند و از مزایای راهبردی، سیاسی، جغرافیایی و اقتصادی آن بهره ببرند.

هم اکنون دو محور در این منطقه وجود دارد؛ محور نخست، شامل عربستان، مصر، امارات و رژیم صهیونیستی( درخفا) و محور دوم شامل روسیه، ترکیه، قطر و سودان.

به نظر می رسد که اردوغان به حضور نظامی در دریای سرخ از طریق سودان می اندیشد. وی قصد خود را از بازگشت نفوذ ترکیه به قاره سیاه مشابه آنچه قبلا وجود داشت، کتمان نمی کند. جزیره سواکن سودان در دوره عثمانی از اهمیت به سزایی برخوردار بود و مرکز مهمی برای دریانوردی ترکیه در دریای سرخ محسوب می شد. این بندر حاکم عثمانی در منطقه جنوب دریای سرخ در فاصله سالهای ۱۸۲۱ تا ۱۸۸۵ بود.

این جزیره از اهمیت استراتژیکی برخوردار است زیرا نزدیک ترین بندر سودانی به بندر راهبردی جده در دریای سرخ است که مساحت آن ۲۰ کیلومتر مربع است که در آن مناطق مسکونی و دولتی وجود دارد که دولت ترکیه در راستای ترمیم و تبدیل آن به قطب گردشگری تلاش خواهد کرد. این جزیره در ساحل غربی دریای سرخ در شرق سودان واقع شده است و ۶۶ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در حدود ۵۶۰ کیلومتری از خارطوم پایتخت سودان قرار دارد. این یک جزیره مرجانی محسوب می شود.

این تحرکات ترکیه پس از دشواری های مربوط به ملحق شدن ترکیه به اتحادیه اروپا و نیز بحران قطر با چهار کشور عربی و حمایت قوی آنکارا از دوحه رخ می دهد و این همزمان با توافق قطر و سودان برای احداث بزرگترین بندر در ساحل دریای سرخ است تا به این طریق از آثار محاصره از سوی عربستان بکاهد. قطر می تواند با توسعه بندر پورت سودان بر بنادر جبل علی در دبی و بقیه بنادری که امارات در شاخ آفریقا تحت سیطره دارد، تاثیرگذار باشد و نفوذ قطر، همپیمان ترکیه را در دریای سرخ تقویت کند.

این همزمان با تلاش های روسیه در این منطقه به ویژه پس از چراغ سبز سودان به روسیه برای ایجاد پایگاه نظامی روسیه در ساحل دریای سرخ به منظور حمایت از خطرات خارجی به ویژه تحرکات خصمانه آمریکاست.

قبل از آن در آوریل ۲۰۱۶ مصر جزایر تیران و صنافیر را به عربستان واگذار کرد تا وضع ژئوپلیتیک جدیدی شکل گیرد و جایگاه عربستان بر مناطق راهبردی دریای سرخ را تقویت کند.

اما در مقابل؛ محور عربستان، مصر و امارات و حامیان آنها در پشت صحنه یعنی آمریکا و رژیم صهیونیستی قرار دارند که در راستای نفوذ در دریای سرخ حرکت می کنند. مصر به دریای سرخ به عنوان مکان مهم در امنیت ملی اش می نگرد. درآمدهای کانال سوئز برای مصر از اهمیت بسزایی برخوردار است. آمریکا بزرگترین پایگاه نظامی را در جیبوتی باحدود ۴ هزار نظامی در اختیار دارد.

عربستان در جنگ یمن موفق بر تسلط بر برخی بنادر مشرف به باب المندب و دریای سرخ شده است و امارات به دنبال سیطره بر بندر الحدیده یمن به عنوان یکی از بنادر بزرگ یمن به منظور تلاش امارات برای تسلط بر مهمترین بنادر دریایی منطقه است.

پایگاه عربی ۲۱ آورده است: «امارات موفق به سیطره بر بنادر یمنی از جمله سقطری در وردی خلیج عدن، بحر العرب و اقیانوس هند، پایگاه هوایی جزیره میون میان یمن و جیبوتی شده است. علاوه بر آن پایگاه نظامی ابوظبی در بربره در سومالی در فوریه گذشته و نیز پایگاه نظامی در اریتره در سپتامبر ۲۰۱۵ و اجاره منطقه هراموس در جیبوتی در مجاورت پایگاه نظامی آمریکا قابل توجه است.

عربی ۲۱ می نویسد: در مارس ۲۰۱۶ عربستان از ایجاد پایگاه نظامی در جیبوتی خبر داده است. در ژانویه ۲۰۱۶ وزارت خارجه چین از توافق با جیبوتی برای ایجاد پایگاه خبر داد. آمریکا، فرانسه، ایتالیا، ژاپن و چین پایگاههای نظامی در ورودی دریای سرخ در جیبوتی دارند که اجاره این پایگاه های نظامی درآمدی ۱۶۰ میلیون دلاری نصیب جیبوتی یکی از کوچکترین کشورهای عربی می کند.

این پایگاه همچنین به پایگاههای نظامی رژیم صهیونیستی در ارتیره، اتیوپی و کنیا و تعدادی از کشورهای شرق و مرکز آفریقا اشاره کرده و آورده است: تل آویو جزایر دهلک را از اریتره در دریای سرخ اجاره کرده است».

واگذاری تیران و صنافیر به مصر سبب سیطره عربستان بر مناطق استراتژیک در دریای سرخ می شود. اما ترکیه به دنبال نفوذ و در اختیار گرفتن برگ قوی در دریای سرخ است. به اعتقاد برخی تحلیلگران؛ ترکیه به دنبال بهره گیری از این پرونده در مقابل اهرم فشار کُردها از سوی آمریکاست.

از سوی دیگر این تحرک ترکیه به مثابه تحت فشار قرار دادن مصر با توجه به اراضی مورد مناقشه در مثلث حلایب و شلاتین و به نوعی حمایت از همپیمان قطری خود است. این در مقابل محور سعودی است که دستاوردی در هیچ پرونده ای نداشته است محسوب می

آیو جانسون کارشناس امور آفریقا به اسپوتنیک گفت: «آفریقا کانون توجه تعدادی از کشورهای خارجی است که به دنبال تقویت توان نظامی علیه یکدیگر هستند. رویارویی میان قدرتهای بزرگ شدید و خونین خواهد بود.

وی افزود: علت اهتمام به دریای سرخ و احداث پایگاه نظامی در آن به خاطر موقعیت راهبردی آن است. منطقه شاخ آفریقا گذرگاه اصلی است و سیطره بر آن میزان نفوذ و سیطره آن کشور را نشان می دهد».

امانی الطویل کارشناس امور آفریقا مرکز مطالعات الاهرام در این باره معتقد است: «حضور بین المللی در دریای سرخ موضوع امنیت را پیچیده تر می کند».

عماد البحیری روزنامه نگار مصری در این باره گفت: «همه دنیا به دنبال یافتن جای پایی در این منطقه به علت اینکه یکی از مهمترین گذرگاههای تجاری دنیا محسوب می شود، هستند. امارات، بن سلمان را به راه انداختن طوفان قاطعیت در یمن برای تسلط بر جزایری در باب المندب و اشغال جزایر یمن سوق داد. روسیه شرط کرده است که در مقابل حمایت از سودان پایگاه نظامی به مساحت ۱۰۰۰ کیلومتر در دریای سرخ احداث کند».

وی ضمن انتقاد از وضع مصر در این معادله آورده است: «در حالی که اردوغان به دنبال جای پایی در دریای سرخ است و همه به دنبال حضور در این منطقه هستند. السیسی دو جزیره مهم را واگذار کرده است».

به هر حال اهمیت این منطقه راهبردی است که اردوغان را به فکر سیطره بر جزیره سواکن سودان انداخته است.