مناطق آزاد تجاری؛ خانه‌ای که روی آب بنا شد
ناصر موسوی لارگانی عضو هیات رییسه کمیسیون اقتصادی مجلس با اعتراض به نحوه عملکرد نمایندگان مجلس در خصوص تحقیق و تفحص از مناطق آزاد، از همکاران خود خواست روند تحقیق و تفحص‌ها را به درستی طی کنند.
عنوان مناطق آزاد با حاشیه گره خورده است؛ پس از تحقیق و تفحص از این مناطق، حاشیه بسیار در مدیریت مناطقی همچون اروند و ماکو حالا خبری مبنی بر فروش زمین‌های منطقه آزاد قشم برای پرداخت حقوق به کارمندان منتشر شده است.
بر پایه این خبر آهنگران معاون شورای عالی مناطق آزاد گفته: مکان‌یابی مناطق آزاد به‌درستی صورت نگرفته چون شیوه مدیریت مناطق آزاد درآمد هزینه‌ای است.
وی ادامه داد: از دیگر مشکلات مناطق آزاد مساحت زمین‌هایی است که انتخاب می‌شود. در کشورهایی که روی مناطق آزاد سرمایه گذاری کرده‌اند، مناطق آزاد بیش از ۴۰۰ تا ۵۰۰ هکتار نیستند.
اما برخی مناطق آزاد در ایران مانند منطقه آزاد ماکو ۵۴۰ هزار هکتار است و همین مسئله موجب شده مدیران مناطق آزاد به‌جای تولید و صادرات به‌دنبال کارهای عمرانی و شهرداری بروند چون مناطقی که به‌عنوان منطقه آزاد تعریف شده شهر و روستاهای بسیاری را در بر گرفته است.
آهنگران گفت: رسوب نیرو در مناطق آزاد از دیگر مشکلات این مناطق شمرده می‌شود، به‌عنوان مثال در منطقه‌ای مانند قشم کارکنان مناطق آزاد چند برابر کارکنان شهرداری آن منطقه است.
در صورتی که قرار نیست این مناطق آنقدر کارمند به‌خدمت بگیرند که در پرداخت حقوق آنها هم دچار مشکل بشوند و از راه‌هایی مانند فروش زمین و برخی عوارض حقوق آنها را تامین کنند.
به گزارش بازتاب مناطق آزاد با هدف تسهیل تجارت و با در نظر گرفتن معافیت‌های مالیاتی ایجاد شد. تا ضمن افزایش صادرات، مناطقی که حالا عنوان آزاد را یدک می‌کشیدند توسعه یابند.
واقعیت این است که این مناطق به حیاط خلوت دولتها تبدیل شد و آنچه که در آنها رخ نداد صادرات بود. این مناطق ضمن بلعیدن بودجه بسیار به واردات اکتفا کردند و در عین حال بخش‌هایی که مناطق آزاد در آنها شکل گرفته بود توسعه نیافت و بیکاری همچنان مشکل اول منطقه ماند. زیرساخت‌ها ایجاد نشد و تسهیل امور تنها در راستای منافع فردی به کار گرفته شد.
مناطق آزاد که در قالب تبصره ۱۹ و ۲۰ برنامه توسعه در سال ۷۰ و ۷۱ و ۷۲ استارت خورد و بارها با عناوینی همچون قاچاق کالا و رانت و فساد در سطر اول اخبار قرار گرفت چندین نوبت در معرض تحیق و تفحص از سوی مجلس قرار گرفت.
در مورد وضعیت تحقیق و تفحص از مناطق آزاد ناصر موسوی لارگانی عضو هیات رییسه کمیسیون اقتصادی مجلس ابراز بی‌اطلاعی کرد.
وی گفت با اعتراض به نحوه عملکرد نمایندگان مجلس در خصوص تحقیق و تفحص از مناطق آزاد از همکاران خود خواست روند تحقیق و تفحص‌ها را به درستی طی کنند.
مسئولان رده بالای کشور عمدتا در این مناطق عضو هیات مدیره هستند و اکثرا از این مناطق حمایت می‌کنند. افزایش مناطق آزاد هم در این راستا ارزیابی می‌شود.
موسوی گفت: هدف از تشکیل منطقه آزاد، توسعه صادرات غیر نفتی بوده تا از اتکا به نفت فاصله بگیریم و جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی افزایش یابد. به همین جهت مناطق آزاد در کنار مرزها تاسیس شدند تا صادرات به آسانی صورت گیرد.
وی ادامه داد: واقعیت این است که مناطق آزاد محلی شده برای واردات و در اکثر مناطق آزاد کشور واردات تنها تجارتی است که صورت می‌گیرد.
حتی در برخی از مناطق آزاد سرمایه‌گذاران خارجی کارخانه احداث کرده‌اند و مثلا روزانه دو تن محصول تولید می‌کنند اما ده‌ها برابر واردات به داخل کشور از طریق آنها انجام می‌شود و کالاهای وارد شده را به داخل سرزمین اصلی ما می‌فرستند.
در شرایطی که کارخانجات ما با رکود روبه رو هستند این میزان واردات جای سوال دارد.
نایب رییس کمیسیون اقتصادی مجلس تصریح کرد: رکود بخش‌هایی از نساجی، لوازم خانگی و دیگر صنایع کشور را فلج کرده است و دلیل تمامی این مشکلات واردات بی‌رویه است که مناطق آزاد دروازه آن است.
وی در بخش دیگری از گفتگوی خودگفت: تخلفات در مناطق آزاد زیاد است. در این ده سالی که بنده در مجلس بودم چندین مرتبه بحث تحقیق و تفحص از مناطق آزاد مطرح شد و پیگری هم شد اما به سرانجام نرسید.
حتی اگر گزارشی از این تحقیق و تفحص در مجلس قرائت شد این مناطق را گل و بلبل معرفی کرد! و گفتند که در طی این تحقیق و تفحص متوجه هیچ مشکلی نشدیم و هیچ اشکالاتی مشاهده نکردیم.
به گفته موسوی لارگانی؛ شاید به دلیل همین گزارشات مثبت مجلس بود که دولت طی لایحه‌ای افزایش مناطق آزاد را به مجلس فرستاد و خواستار ایجاد ۷ منطقه آزاد دیگر شد.
اواخر سال ۹۵ نیز طرح تحقیق و تفحص از مناطق آزاد در کمیسیون اقتصادی مجلس به تصویب رسید اما هنوز در صحن علنی به رای گذاشته نشده است.
اما واقعیت این است که برای افزایش مناطق آزاد ابتدا باید عملکرد مناطق آزاد موجود به دقت بررسی شده و نقاط مثبت و منفی آن استخراج شود. باید دید مناطق آزاد در این سال‌ها چه عملکردی داشته‌اند.
وی در پاسخ به این سوال که با توجه به انتقادات بیشمار به عملکرد مناطق آزاد آیا امکان انحلال این مناطق وجود دارد یا نه؟ گفت: بعید می‌دانم این مناطق منحل شود.
چرا که مسئولان رده بالای کشور عمدتا در این مناطق عضو هیات مدیره هستند و اکثرا از این مناطق حمایت می‌کنند. افزایش مناطق آزاد هم در این راستا ارزیابی می‌شود.
در سال ۸۷، اولین گزارش تحقیق و تفحص از مناطق آزاد در صحن علنی قرائت شد. این گزارش به مشکلات متعددی اشاره کرد اما فاقد الزام اجرایی و رویه پیشنهادی جهت اصلاح بود.
به نحوی که با گذشت سال‌ها از قرائت گزارش تحقیق و تفحص از مناطق آزاد این مشکلات بیشتر شده و تخلفات نیز کاهش نداشته است.
در سال ۹۴ هم تحقیق و تفحص از منطقه آزاد اروند به پیشنهاد نماینده مجلس آغاز شد و در این زمینه تخلفات بسیاری منتشر شد اما علی‌رغم تکمیل گزارش و صرف هزینه از بیت‌المال جهت تحقیق و تفحص، این گزارش در مجلس قرائت نشد.
اواخر سال ۹۵ نیز طرح تحقیق و تفحص از مناطق آزاد در کمیسیون اقتصادی مجلس به تصویب رسید اما هنوز در صحن علنی به رای گذاشته نشده است.
همچنین با توجه به اظهارات منتشر شده از نماینده مردم ماکو و مدیر سازمان منطقه آزاد ماکو، تحقیق و تفحص از منطقه آزاد ماکو به درخواست نماینده این منطقه آغاز شده است.
مناطق آزاد سالهاست که به حیاط خلوت دولتها تبدیل شده و به مکانی برای واردات بی رویه بدل شده است. به نظر می‌رسد تا زمانی که دست‌های قدرت و ثروت در این مناطق نفوذ دارند تحقیق و تفحص از بخش‌هایی همچون مناطق آزاد به سرانجام نمی‌رسد.
