ایجاد مناطق آزاد بدون توجه به آمایش سرزمینی

مناطق آزاد کشور از ابتدا تاکنون بدون توجه به اهداف اصلی و آمایش سرزمینی و فقط با اهداف سیاسی ایجاد شده، مسئله‌ای که باعث شده “ماکوی” ۵۰۰ هزار هکتاری کارایی یک منطقه آزاد یک هکتاری در دنیا را نداشته باشد.

مطابق مواد 61 و 62 ضوابط ملی آمایش سرزمین، ایجاد مناطق آزاد و ویژه پردازش صادرات، جذب تکنولوژی و تبدیل به پیشران توسعه اقتصادی، باید صرفا بر اساس مطالعات آمایش سرزمین ایجاد شود.

همچنین طبق آیین‌نامه چگونگی ایجاد مناطق آزاد، این مناطق باید بر اساس طرح توجیهی و تکمیل زیرساخت مورد نظر ایجاد شوند. در ماده 23 برنامه ششم توسعه نیز ایجاد مناطق آزاد جدید منوط به تصویب مجلس و تامین زیرساخت شده است.

این در حالی است که مناطق آزاد ایران بدون توجه به اهداف اصلی و آمایش سرزمینی ایجاد شده است در جدول ذیل، وسعت مناطق آزاد ایران نشان داده شد و در نمودار نیز با وسعت برخی از مناطق آزاد موفق دنیا مقایسه شده است.

8 منطقه آزاد در حال تاسیس در کشور نیز دارای وسعت 20000 تا بیش از 30000 هکتاری هستند. بر اساس آمار منطقه آزاد ماکو 500 هزار هکتار وسعت دارد که بزرگترین منطقه آزاد جهان است. بزرگترین منطقه آزاد چین شانتو با 52600 هکتار تقریبا یک دهم منطقه آزاد ماکو وسعت دارد. منطقه آزاد سنگاپور که در سال 1819 میلادی تاسیس شده 61 هزار و 600 هکتار وسعت دارد. منطقه آزاد فجیره امارات متحده عربی فقط 40 هکتار وسعت دارد. فجیره هم‌اکنون هاب بانکرینگ منطقه خلیج‌فارس است.

در ترکیه منطقه آزاد فرودگاه آتاتورک فقط یک هکتار وسعت دارد و بزرگترین منطقه آزاد همسایه غربی کشور “اروپا” با وسعت 200 هکتاری است.

بر اساس آمار دبیرخانه عالی مناطق آزاد وسعت مناطق آزاد کیش، قشم، چابهار، انزلی، اروند، ارس و فرودگاه امام به ترتیب 9150 هکتار، 30 هزار، 14 هزار، 9 هزار، 37 هزار، 51 هزار و 1500 هکتار است.

یکی از معضلات مناطق آزاد،‌تاسیس آنها با اهداف سیاسی است، مسئله‌ای که در کنار نبود زیرساخت‌های لازم باعث شده اکثر مناطق آزاد کشور عملکرد ضعیفی در مسیر دستیابی به اهداف و برنامه‌های تدوین شده داشته باشند. در حال حاضر مناطق آزاد کشور به محلی برای واردات تبدیل شده‌اند و تولید محصولات داخلی و صادرات آن نقش چندانی در درآمدزایی این مناطق ندارد.