چرایی اقبال بلند “فالگیران” در جامعه ایران
کانال تلگرامی‌اش 16 هزار عضو دارد. می‌گوید در عرض دو سه ماه توانسته این تعداد را جذب کند. طالع‌بینی، پیش‌بینی روز، دعانویسی، فالِ قهوه، تاروت و… همه را برای مشتریانش انجام می‌دهد. ادعا دارد که زندگی خیلی‌ها را تغییر داده؛ یک نفر را به معشوق رسانده، دیگری را پولدار کرده و دشمنِ خیلی‌ها را شناسایی کرده و اسمشان را گذاشته کف دستشان! برای این‌کارها پول خوبی هم گیرش میاید؛ اینکه چقدر؟ طفره می‌رود. تنها با حساب سرانگشتی از مشتریان او می‌توان فهمید فال و فالگیری و رمالی هنوز هم طرفداران پروپا قرص خودش را دارد، طرفدارانی که حالا از زیرزمین‌های تاریک و خانه‌های مخفی به فضای مجازی کشانده شده‌اند.
پژوهش‌های سال‌های اخیر وزارت بهداشت نشان داده که 10 درصد از ایرانی‌ها در سال به سراغ فالگیر، رمال و دعانویس می‌می‌روند.
این 10 سال بنا بر آمار رییس‌پلیس آگاهی استان تهران و البرز دو سه سال پیش گفته بود که دستمزد رمال‌ها و فالگیران بنابر شهرت و اعتبارشان از 20 هزار تومان تا 300 هزار تومان است.
با اینکه قانون مجازات مشخصی درباره فالگیران و رمال‌ها دارد و هر از گاهی تعدادی از آن‌ها را دستگیر میکند، با این‌حال نتوانسته مانع از فعالیت آن‌ها شود.
بنابر قانون مصوب سال ۱۳۲۴ کسانی که از طریق رمالی و پیشگویی در مغازه و منزل اقدام به فریب مردم نمایند و این کار را به عنوان کسب و پیشه خود قرار دهند، مرتکب جرم شده و قانون بــرای ایــن افـراد زندان و جزای نقدی پیش‌بینی کرده است.
با این حال جامعه‌شناسان معتقدند باید ریشه گرایش مردم به فالگیری، رمالی و دعانویسی را بررسی کرد. به گفته آن‌ها کشیده‌شدن این مسئله به فضای مجازی نشان‌دهنده علاقه مردم به حل مسائل و مشکلات زندگی‌اشان از راه‌های طالع‌بینی و طلسم‌شکنی و جادو و… دارد.
توسل به پیشگویی
متین رمضانخواه، جامعه‌شناس و پژوهش‌گر اجتماعی در گفتگو با فرارو دلایل اجتماعی گرایش مردم به فالگیری را تشریح کرد.
متین رمضانخواه پاسخ به این پرسش را که چه کسانی سراغ فالگیری می‌روند، همراه با پاسخ به این سوال است که چه نوع جامعه‌ای چنین خصلت‌هایی را رواج می‌دهد؟ از دو وجه قابل بررسی دانست.
وی درباره عدم امکان پیش‌بینی آینده توضیح داد: پیش‌بینی آینده و خبر از وضعیت پیش روی همواره در تمامی جوامع مطرح بوده، چرا که از یک‌سو ذات انسانی به دنبال مطلع شدن از آینده پیش‌رو است، و از طرفی پیش بینی آینده به افراد و به جوامع امکان برنامه ریزی می دهد. زمانی که فرد می‌داند وضعیت او در ماه، سال و یا دهه آتی چه خواهد بود، دست به انتخاب‌هایی می‌زند که بیشترین منافع را برایش فراهم کند و جوامعی موفق‌ترند که امکان پیش‌بینی روندهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه خود و دیگر جوامع را در اختیار داشته باشند.
رمضانخواه با تفکیک افرادی که توان پیش‌بینی آینده را دارند و کسانی که این توان را ندارند گفت: افرادی که فرصت‌ها و موقعیت‌های بیشتری را در اختیار دارند، و توان پیش بینی پذیری بالاتری را در دست دارند جزو گروهی قرار می‌گیرند که کمتر به این روش‌ها متوسل میشوند.
به گفته او تحصیل کردگان که توان بیشتری در درک و پیش بینی روندهای آتی سیاسی و اقتصادی دارند، مردان و پس از آن زنانی که فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی دارند به دلیل دسترسی به اطلاعات و آگاهی از تغییرات و حضور در گفتگوهای متن در جامعه، گروه‌های سیاسی و فعالان اقتصادی-اجتماعی که در کنار دسترسی اطلاعاتی امکان اعمال تصمیم را دارند، در این دسته قرار می‌گیرند.
دومین دلیل اینکه افراد به سراغ فالگیری می‌روند به اعتقاد این پژوهش‌گر اجتماعی رسیدن به نیازها و خواسته‌ها است در حالی که راه واقعی آن وجود ندارد.
رمضانخواه درباره این موضوع اظهار کرد: انسان در سطح خرد و جامعه در سطح کلان مجموعه‌ای نیازها و خواسته‌ها را دارد و کوشش بی‌وقفه در زندگی با هدف محقق ساختن این نیازها با کمیت و کیفیت بالاتری است.
به گفته این کارشناس آن‌جا که جامعه نتواند فرصت مناسب و مکفی برای تحقق این نیازها برای اعضایش فراهم آورد و نهادهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی توان پاسخ‌گویی به این نیازها را نداشته‌باشد، این افراد هستند که به صورت فردی و بر مبنای توان شخصی و دسترسی‌های فردی‌شان سراغ حل مسئله خواهند رفت.
متین رمضانخواه همچنین معتقد است راه‌حل کاهش پیش‌گویی‌ها و فال‌گیری‌ها رشد اقتصادی و بالا رفتن سطح رفاه عمومی، توسعه سیاسی، تقویت فرصت‌های اجتماعی و امکان دسترسی فرهنگی در جامعه ایت چراکه افراد امکان رفع نیازهایشان را دست داشته و به تبع آن نیازشان به پیشگویی و آگاهی از آینده نامعلوم کاهش یابد.
وی در این‌باره توضیح داد: اما در شرایطی که در جامعه ما حاکم است افراد توان مقابله با اتفاقات و رخدادهای لحظه‌ای را ندارد.
رمضانخواه همچنین گفت: در این نوع جوامع ترس از تغییر برنامه‌های سیاستی دستگاه‌های اجرایی و دولتی، تغییر در شیوه عملکرد نهادهای عمومی و اضطراب ناشی از تصمیمات فردی موجب خواهد شد تا افراد خود را در مواجه با اتفاقات و وقایع غیر قابل مترقبه ناتوان، بی دفاع و بدون پشتیبان تصور کنند، از این رو با توسل به پیشگویی و آگاهی از آنچه در انتظارشان است، از دل نگرانی و عدم اطمینانی که تجربه می‌کنند، می‌کاهند.
جامعه پر استرس به سمت خرافات می‌رود
از دلایل اجتماعی ماجرا که بگذریم، به دلایل روان‌شناختی آن می‌رسیم. بسیاری از روان‌شناسان تمایل به رمالی و فالگیری و این‌جور مسائل را علاوه بر تاثیر محیط اجتماعی و سیاسی متاثر از عواملی روانی می‌دانند.
به گفته مهدی ملک‌محمد روان‌شناس، درماندگی و نداشتن مهارت حل مسئله و رویکردِ هیجان‌محور از مهم‌ترین دلایل روان‌شناختی هستند که باعث کشیده شدن افراد به سوی فال و رمالی و اینگونه خرافات میشوند.
این مشاور و روان‌شناس در گفتگو با فرارو گفت: هرچقدر بیشتر افراد نتوانند محیطِ پیرامون و اتفاقاتی که برایشان میافتد، از لحاظ عقلی و منطقی، را درک کنند و راه حلی بیابند بیشتر تن به رویکرد غیرعقلانی میدهند.
وی درباره این اتفاق توضیح داد: به همین دلیل است که ما رویکرد مراجعه به رمال و فالگیر را بیشتر در جوامعی شاهد هستیم که استرسِ افراد بالا است و یک وضعیت منطقی و قابل پیش‌بینی در اکثر حوزه‌های زندگی وجود ندارد؛ افراد در این جوامع نمی‌توانند از لحاظ علمی اتفاقات را پیش بینی کنند و به همین دلیل فال و رمالی رونق میگیرد تا آنچه از لحاظ علمی قابل پیش‌بینی و تبیین نیست از لحاظ رمالی و فالگیری انجام شود.
البته به گفته این کارشناس، این دلیل در کنار رویکرد اسطوره محوری فرهنگ است که یک دلیل اجتماعی است که هرچه آموزه‌های یک فرهنگ بیشتر از جنس اسطوره و فرابشری باشد، بیشتر در موقعیت استرس زا فرد به سوی رویکرد فرابشری کشانده میشود.
وی همچنین درباره جایگزینی فالگیری به جای تبیین در زندگی افراد توضیح داد: مهم‌ترین خلأ افراد علاقه‌مند به فالگیری، نیاز به تبیین، پیش بینی و کنترل موقعیت‌های استرس زا است که این افراد به دلیل نیاموختن رویکرد مسئله‌محور و مهارت حل مسئله قادر به انجام آن به لحاظ عقلی نیستند.
وی همچنین بهترین راهکار روانی برای کاهش گرایش به این مسائل را در آموختن مهارت حل مسئله از کودکی به فرزندان دانست؛ اینکه هر موضوع استرس‌زایی میتواند راهکار مقابله‌ای عقلانی داشته باشد.
ملک‌محمد در این‌باره اظهار کرد: اهمیت دادن به ارزش فکر و علم یک راهکار است که هم باید به صورت اجتماعی و هم به صورت فردی پی گرفته شود. طبیعی است که در جامعه‌ای که فکر کردن و علم جدی گرفته نشود ما باید هر چه بیشتر حضور رمالان را ببینیم.
این روان‌شناس ادامه داد: فردی که نمی‌داند چرا همسرش نسبت به او بی‌تفاوت شده و از این موقعیت در عذاب است و رنج میبرد و به دلیل نداشتن دانش و مراجعه نکردن به یک روان‌شناس حاذق هرکاری که میکند نتیجه عکس می بیند، به یک رمال یا دعانویس مراجعه می کند تا مشکلش را حل کند و ببیند آیا مثلا پای یک زن دیگری در میان است یا نه.
وی در این مورد توضیح داد: این فرد اگر به جای مراجعه به یک رمال، به یک روان شناس مراجعه کرده بود تا او موضوع رابطه با همسرش را به طور علمی بررسی کند تا مشخص شود کجای کار میلنگد، هم سریع و هم درست به تصمیم و یافتن راه حل می رسید.
مهدی ملک‌محمد در نهایت نتیجه گرفت که باید باور داشته باشیم که علم به رغم همه محدودیت‌ها و ضعف هایش راه حل بسیاری از مشکلاتی که بشر با آن‌ها مواجه می شود را یافته است. محدودیت‌ها و ضعف‌های علم را نیز می توان با توکل و استعانت از خداوند جبران کرد.
