راستی آزمایی از میزان صادرات نفت ایران به هشت کشور معاف از تحریم

شش ماه جنگ رسانه ای و اقتصادی ترامپ علیه ملت ایران، در نهایت با عقب نشینی وی از مواضع خصمانه در خصوص به صفر رساندن صادرات نفت ایران وارد فاز جدیدی شد. شاید زمانی که دونالد ترامپ خروج آمریکا از برجام و به دنبال آن هدف گذاری برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران را مطرح می کرد، کمتر کسی به شکست بزرگ ترامپ تنها چند روز مانده به آغاز تحریم ها فکر می کرد. اما در نهایت روز جمعه گذشته، تنها چند روز مانده به وعده ترامپ برای آغاز تحریم های نفتی علیه ایران، وزیر امور خارجه این کشور خبر از اعطای معافیت نفتی به برخی کشورها برای ادامه خرید نفت از ایران داد اما اعلام جزئیات را به روز دوشنبه موکول کرد.

به گزارش تابناک؛ مایک پمپئو روز دوشنبه در نشستی خبری در واشنگتن، اعلام کرد که آمریکا به هشت کشور چین، هند، کره جنوبی، ترکیه، ژاپن، تایوان، ایتالیا و یونان معافیت نفتی داده است. پس از این نشست خبری، بر خلاف خبر روز جمعه که تاکید شده بود به هیچ کشور اروپایی معافیت تعلق نخواهد گرفت، مشخص شد که یونان و ایتالیا نیز می توانند به واردات نفت از ایران ادامه دهند. همچنین بر خلاف انتظار برای اعلام جزئیات بیشتر در زمینه میزان خرید و زمان معافیت، وزیر امور خارجه آمریکا در این نشست خبری، اظهار نظری نکرد و مشخص نشد که سازوکار اجرای این معافیت های نفتی چگونه است. اما اگر فرض را بر این بگذاریم که دولت دونالد ترامپ از الگوی معافیت ها در دوره باراک اوباما تبعیت کند، بایستی این معافیت ها هر 180 روز یک بار برای این هشت کشور تمدید شود به شرط آنکه این کشورهای مشمول معافیت، در این مدت به درصدی از کاهش خرید نفت از ایران پایبند باشند.

اما پس از این معافیت ها، سوال اینجاست که این هشت کشور به طور رسمی و تقریبی، چه میزان نفت از ایران وارد خواهند کرد؟

برای رسیدن به پاسخ این سوال، باید اشاره کرد در بین این هشت کشور، چین سال های سال است که نخستین خریدار نفت ایران می باشد و پس از آن هند و کره جنوبی سهم قابل توجهی از صادرات ایران را به خود اختصاص داده اند. هرچند در بین این سه کشور اصلی، کره جنوبی در هفته های اخیر، واردات نفت ایران را به صفر رسانده است و حال با این معافیت، به تنهایی سهم زیادی در رشد دوباره صادرات ایران خواهد داشت. در ادامه نگاهی خواهیم داشت به روند صادرات نفت ایران به این هشت کشور بر اساس آخرین اطلاعات آماری موجود.

چین اولین خریدار بزرگ طلای سیاه ایران، با وجود روندی کاهشی در هفته های اخیر، همچنان سهم اصلی در بین هشت کشور یاد شده را دارد. این کشور در ماه آگوست یعنی در میانه مرداد تا شهریور امسال با ثبت رکوردی جدید، روزانه 874 هزار بشکه نفت خام از ایران وارد کرد. این میزان واردات نسبت به آخرین رکورد یعنی آوریل 2014 که 803 هزار بشکه بود، قابل توجه می باشد. اما فشارهای آمریکا موجب شد تا چین در ماه سپتامبر نسبت به مدت مشابه سال قبل، کاهش قابل توجهی را تجربه کند. بر این اساس آمارهای اداره کل گمرک چین نشان داد این کشور در ماه سپتامبر روزانه 518300 بشکه نفت از ایران خریداری کرده است که این رقم نسبت به سپتامبر سال 2017 کاهش 34 درصدی را نشان می دهد. هرچند باید به این نکته نیز اشاره کرد که در مدت 9 ماهه نخست سال 2018، واردات نفت چین از ایران 24.49 میلیون تن بوده است که همچنان 4 درصد بالاتر از مدت مشابه سال 2017 می باشد. به نظر می رسد با توجه به جنگ تجاری و اقتصادی بین آمریکا و چین، در ماه های پیش رو و در زمان معافیت نفتی، شاهد صادرات نفت ایران به چین در محدوده روزانه 500 هزار بشکه باشیم.

اما اوضاع برای هند به عنوان دومین واردکننده نفت از ایران چگونه است؟ این کشور که در ماه های تیر و مرداد امسال با رشد 50 درصد نسبت به موعد مشابه سال قبل به رکورد واردات روزانه 768 هزار بشکه نفت از ایران دست یافته بود، پس فشارهای آمریکا از این میزان عقب نشینی کرد و حال با خبر معافیت نفتی، منابع صنعتی اعلام کرده اند که شرکت های هند، پالایشگاه های بزرگ این کشور، شرکت پالایشگاهی مانگالور و شرکت پتروکمیکال روز چهارشنبه 16 آبان 97، خرید 9 میلیون بشکه نفت از ایران را برای ماه آینده یعنی دسامبر به شرکت ملی نفت ایران سفارش داده اند که قرار است پول آن به روپیه پرداخت شود. این میزان نشان می دهد که هند در حال حاضر، روزانه حدود 300 هزار بشکه نفت از ایران وارد خواهد کرد. نکته اساسی در خصوص هند، پالایشگاه های این کشور هستند که بسیاری از آن ها با نفت ایران همخوان شده اند و به اصطلاح کارکرد این پالایشگاه ها با نفت ایرانی کوک شده است و نمی توانند از نفت دیگر کشورها استفاده کنند و تغییر این شرایط، هزینه بسیار زیاد خواهد داشت.

سومین کشور، کره جنوبی است که تا پیش از این معافیت اعلام کرده بود که واردات نفت از ایران را به صفر رسانده است و حالا بلافاصله اعلام کرده است که قادر خواهد بود حدود چهار میلیون بشکه نفت در ماه از ایران خریداری کند. هرچند باید اشاره کرد که بنا بر آمار شرکت ملی نفت کره، این کشور در سال 2017 به طور میانگین 12.33 میلیون بشکه نفت و میعانات از ایران خریداری کرده است و همچنین در نیمه اول سال میلادی جاری به طور میانگین 8.34 میلیون بشکه نفت در ماه از ایران وارد کرده است. این آمارها نشان می دهد که میزان واردات کره از ایران همچنان کمتر خواهد بود ولی از سوی دیگر با توجه به صفر شدن واردات در ماه های اخیر، بازگشت 4 میلیون تقاضا برای نفت ایران، باعث رشد قابل توجه در صادرات نفتی ایران خواهد شد. در مجموع با توجه به اطلاعات منابع آگاه کره‌ای به پلاتس، پیش بینی می شود که کره جنوبی روزانه حدود 130 هزار بشکه نفت از ایران وارد کند.

در خصوص شرایط چهارمین کشور یعنی ژاپن باید به سخنان یکی از وزیران دولت این کشور اکتفا کرد. وزیر بازرگانی ژاپن روز سه شنبه اعلام کرده است که توکیو پس از معافیت از تحریم های آمریکا علیه ایران، به خرید نفت از این کشور ادامه خوهد داد. هرچند این مقام ژاپنی در خصوص میزان واردات توضیح نداد و پاسخ به این سوال که آیا پس از انقضای دوره 180 روزه این معافیت ها، خرید نفت از ایران را به صفر خواهد رساند یا نه، سر باز زد و گفت این به مذاکرات آتی بین دو کشور بستگی دارد. اما بر اساس این گزارش، آخرین آمارهای صادرات نفت ایران به ژاپن نشان می دهد که این کشور در میانه مرداد تا شهریور امسال، روزانه 177475 بشکه نفت از ایران خرید کرده است و طی این بازه زمانی، یعنی ماه آگوست در مجموع حدود 3.39 میلیون بشکه نفت خام از ایران وارد کرده است که نشان از رشد 65 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته دارد. همچنین باید یادآور شد که واردات نفت ایران توسط ژاپن در محدوده 11 اردیبهشت تا 10 خرداد امسال، یعنی ماه مه، به بالاترین سطح در 14 ماه گذشته رسید. بر این اساس آمار دولتی ژاپن نشان داد این کشور طی ماه مه 2018 به طور میانگین 211097 بشکه نفت از ایران خریداری کرده است که در این ماه نیز رشد 31.5 درصدی نسبت به مدت مشابه سال 2017 را نشان می دهد. در هر صورت به نظر می رسد در شرایط فعلی، ژاپن با توجه به معافیتی که دریافت کرده است به واردات در محدوده 170 هزار بشکه در روز ادامه خواهد داد. هرچند در گزارش اخیر بلومبرگ، اشاره شده است که شرکت JXTG هولدینگ بزرگ‌ترین پالایشگاه نفت ژاپن تایید کرده است که به‌ دنبال تحولات اخیر، سرگرم بررسی از سرگیری واردات نفت ایران است. با این حال به میزان خرید خود اشاره نکرد.

در ادامه بررسی هشت کشور، نوبت به پنجمین کشور یعنی ترکیه می رسد. ایران و ترکیه با هدف گذاری 30 میلیارد دلاری روابط اقتصادی، روابط تجاری گسترده ای با هم دارند به طوریکه انستیتوی آمار ترکیه چند ماه پیش حجم روابط اقتصادی بین دو کشور در سال 2017 را با بیش از 59 درصد رشد نسبت به سال قبل، 10 میلیارد و 751 میلیون دلار اعلام کرد. این کشور که حدود 8 درصد مجموع نفت صادراتی ایران را خریداری می کند، بیش از 50 درصد نیاز نفتی خود را توسط ایران تامین می کند. اما آخرین آمارها نشان می دهد که ترکیه توسط شرکت توپراش این کشور که تنها خریدار نفت ایران محسوب می شود، در ماه آگوست روزانه 97 هزار بشکه و در سپتامبر روزنامه 133 هزار بشکه نفت از ایران وارد کرده است و در دو هفته اول اکتبر نیز سه بار و هر بار محموله یک میلیون بشکه ای نفت از ایران خریداری کرده است. پس می توان برآورد واردات روزانه 200 هزار بشکه نفت خام از ایران را داشت.

اما تایوان دیگر کشور معاف شده از خرید نفت ایران است که اطلاعات واردات نفت این کشور بسیار اندک می باشد و تنها می توان به این موارد اشاره کرد که تایوان قبل از تحریم های قبلی، در سال 2010 روزانه 60 هزار بشکه نفت خام از ایران وارد می کرد و در سال 2014 این رقم به پایین ترین سطح خود یعنی 3600 بشکه در روز رسید. همچنین گزارش بلومبرگ نشان می دهد که تایوان حدود 160 هزار بشکه در روز در فاصله ژانویه تا اوت 2018 از ایران نفت وارد کرده است اما رییس شرکت فورموسا پتروکمیکال که تنها پالایشگاه نفت دولتی تایوان است گفته است: ما پس از تهدید ترامپ جرات نداریم قراردادهای بیشتری امضا کنیم. پس در شرایط فعلی، با وجود دریافت معافیت از تحریم‌های آمریکا، به نظر نمی‌رسد تایوان عجله چندانی برای خرید نفت ایران نداشته باشد. هرچند سهم ایران از واردات نفت تایوان طی ۱۵ سال گذشته کاهش یافته است. این کشور عمده نفت خود را از عربستان، کویت و عمان تامین می کند و بر اساس آمارهای گمرکی، سال گذشته دو پالایشگاه تایوانی هر کدام فقط 2 میلیون بشکه نفت از ایران خریداری کردند. به نظر می رسد که در بین این هشت کشور، تایوان تنها واردکننده گاه و بی گاه نفت ایران باشد که مستقیما تحت فشار آمریکایی ها قرار دارد.

در خصوص ایتالیا و یونان نیز باید اشاره کرد که این دو کشور در هفته های اخیر واردات نفت ایران را به طور کامل متوقف کرده بودند و حالا با معافیت های اعلام شده، دوباره در تدارک سفارش خرید نفت از ایران هستند. بر اساس آخرین اطلاعات، ایتالیا و یونان به ترتیب در دو سال گذشته روزانه حدود 200 و 100 هزار بشکه نفت از ایران وارد کرده اند و می توان با وجود معافیت اعلام شده، همین میزان را برآورد کرد.

در مجموع می توان نتیجه گرفت در بین این هشت کشور، همچنان پنج مشتری نخست ایران حضور دارند. یعنی به ترتیب میزان سهم نفت صادراتی ایران، کشورهای چین، هند، کره جنوبی، ترکیه و ایتالیا به واردات نفت ایران ادامه خواهند داد و تنها در این میان کشورهایی همچون فرانسه و امارات متحده عربی حضور ندارند. این دو کشور در حدود 5 درصد از نفت صادراتی ایران را خریداری می کردند و همچنین دیگر کشورهای جهان که در حدود 15 درصد از نفت ایران سفارش می دادند نیز در شرایط فعلی از خرید نفت ایران ممنوع شده اند. اما می توان نتیجه گرفت که با توجه به عدم توازن در عرضه و تقاضای نفت در ماه های پیش رو، شاهد ادامه روند افزایشی نرخ طلای سیاه در بازار جهانی انرژی باشیم. افزایشی قیمتی که مهم ترین اهرم برای عقب نشینی ترامپ از مواضع ضد ایرانی وی می باشد. دور قبلی تحریم ایران هم، آمریکا در صدد اجرای کاهش و به صفر رساندن صادرات نفت ایران برآمد اما موفق نشد و قیمت نفت به بشکه‌ای 140 دلار هم رسید. شاید پس از دوره 180 روزه معافیت ها، بازهم شاهد تمدید این زمان باشیم. چرا که افزایش قیمت نفت، به چالشی بزرگ برای دولت آمریکا تبدیل شده است. آنچه مسلم است تصمیم واشنگتن (برای اعطای معافیت ها) نشان دهنده ناتوانی آمریکا در به صفر رساندن صادرات نفت ایران است.

باید یادآور شد زمانی که ترامپ از صفر کردن صادرات نفت ایران صحبت می کرد، تمام دل خوشی او به وعده مقامات عربستانی بود که قول داده بودند کمبود نفت ایران را در بازار انرژی سریعا جبران کنند و ترامپ هم با این امید، در روزهای پس از خروج از برجام، در یادداشتی خطاب به وزیران امور خارجه، دارایی و انرژی آمریکا نوشت: “شرایط اقتصاد جهانی، افزایش تولید نفت بعضی کشورها و مازاد تولید در جهان” او را به این جمع بندی رسانده که کاهش چشمگیر فروش نفت ایران در بازارهای جهانی امکان پذیر است. وی همچنین نوشت: طبق قانون اختیارات دفاع ملی سال 2012… حکم من این است که عرضه نفت و محصولات نفتی در حدی است که اجازه می دهد حجم نفت خام و محصولات نفتی که از ایران یا از طریق موسسات مالی از ایران خریداری می شود، به میزان چشمگیری کاهش یابد.

اما آنچه مسلم است پیش بینی ترامپ درست از آب درنیامد. وی حتی در 9 تیرماه امسال در توئیتی از تماس با پادشاه عربستان خبر داد و اظهار داشت که وی با افزایش تولید نفت موافقت کرده است.

دونالد ترامپ در این توئیت نوشت: «با ملک سلمان عربستان سعودی حرف زدم و برایش توضیح دادم که به خاطر آشوب و ناکارآمدی در ایران و ونزوئلا از عربستان می‌خواهم که تولید نفت را، شاید تا دو میلیون بشکه، افزایش دهد…او موافقت کرد! » اما گذر زمان مشخص کرد که وعده عربستان تنها بر روی کاغذ محقق شد و در عمل هیچ کشوری توان جایگزینی نفت ایران در بازار جهانی را ندارد و پیش بینی می شود که در ماه های آینده، با وجود معافیت به هشت کشور، بازهم عرضه نفت در بازار با مشکل روبرو شود و نتیجه آن چیزی نیست جز گران تر شدن بهای طلای سیاه.

در هر صورت این شکست بزرگی برای رئیس جمهور تاجر آمریکا بود که بدون شناخت دقیق از جایگاه ویژه ایران در بازار جهانی انرژی و بدون مشورت با کارشناسان حتی درون دولت آمریکا، دست به اقدامی زد که حالا شاهد افزایش قیمت نفت در بازارها باشد و برای جلوگیری از ادامه روند صودی آن، از تصمیم خود عقب نشینی کند. ایران کشوری بزرگ و اثرگذار در سطح جهانی است که در طول این سال ها با وجود جنگ و تحریم، صادرات نفت آن حتی به صورت نمادین هم به صفر نرسیده است. به قول بیژن زنگنه وزیر نفت ایران، آقای ترامپ به طور جدی و با همه قوای خود در صدد صفر کردن صادرات نفت ایران است. البته این یک طرف ماجراست و ماهم دست و پا بسته نیستیم و افزون بر همه تلاش هایمان معتقدیم که دست خداوند هم در کار است.