آیا مومیایی کشف شده واقعا متعلق به رضاشاه است؟ / چقدر احتمال دارد جنازه در ایران نباشد؟ / راه حل علمی کشف حقیقت در این باره چیست؟
برخورد بیل مکانیکی با یک «جسد مومیایی شده» در جریان طرح توسعه حرم حضرت عبدالعظیم در شهرری کافی بود تا بازار حدس و گمان و شایعه بالا بگیرد.
به گزارش انتخاب، ابتدا حسن خلیل‌آبادی، رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران تعلق آن به رضاشاه پهلوی را محتمل دانست. سپس مصطفی آجرلو، مدیر کل روابط عمومی آستان حضرت عبدالعظیم با رد این شایعات و اعلام اینکه محل مزبور قبرستان بوده است، گفت: «هیچ جسد مومیایی در این منطقه به دست نیامده است، حتی چهره آن قابل تشخیص نبوده و شایعه پخش شده در خصوص بقایای این جسد صرفا ساخته شده فضای مجازی است.»
موضع آستان حضرت عبدالعظیم کشف جنازه را تایید اما مومیایی بودن آن را تکذیب می کند. همچنین با پیش کشیدن موضوع وجود قبرستان در محل کشف، انتساب آن به رضاشاه را هم دور از ذهن می کند.
در این میان، مقام های سازمان میراث فرهنگی تا کنون در این باره اظهارنظر نکرده اند. محمدرضا نعمتی، مدیر اداره باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران هم در این باره اظهار بی‌اطلاعی کرده و گفته است که اگر چنین اتفاقی بیفتد، قطعا باید نخست میراث فرهنگی استان تهران را در جریان بگذارند.
مسعود قادی پاشا رییس سازمان پزشکی قانونی تهران هم اظهار بی اطلاعی کرده و گفته است: هنوز هیچ جسدی تحت عنوان مومیایی به پزشکی قانونی استان تهران برای شناسایی تحویل داده نشده است.
مهدی حجت، قائم مقام پیشین سازمان میراث فرهنگی و رئیس کنونی ایکوموس ایران، در این باره گفته است: به‌محض اینکه یک متخصص باستان‌شناس جنازه را ببیند، می‌تواند عمر جنازه را تشخیص دهد. به گفته او، در صورتی که یک جسد مومیایی کشف شود وظیفه آستان حضرت عبدالعظیم است که سازمان میراث فرهنگی را مطلع کنند. سازمان هم به پژوهشگاه اطلاع می‌دهد و آنها یک تیم باستان‌شناسی از پژوهشکده باستان‌شناسی برای تحقیقات بیشتر روانه می‌کنند. حتی حق ندارند جنازه را جابه‌جا کنند.
در این میان، یک ری شناس نظری بر خلاف موضع رسمی آستان حضرت عبدالعظیم ارائه و وجود قبرستان در محل کشف، نظر دیگری داده است. به گفته احمد ابوحمزه، «منطقه‌ای که عملیات در آن انجام می‌شد، جنازه دیگری دفن نبوده است. در منابعی که من به آن رجوع کرده‌ام گفته شده در آن نقطه فرد دیگری به شکل مومیایی دفن نشده. بنابراین اگر این جنازه کشف شده مومیایی باشد، صددرصد مربوط به پهلوی اول است. به‌خصوص که آنجا هیچ‌وقت محل تدفین مومیایی نبوده است.»
در این میان، عکس منتشر شده از مومیایی کشف شده هم خبرساز شده. عده ای با کنار هم قرار دادن این عکس و نیز عکس تاریخی از پیکر رضاشاه، و یافتن شباهت های فراوان میان این دو، احتمال تعلق مومیایی به رضاشاه را تقویت کرده اند. این در حالی است که عبدالله شهبازی، مورخ با استناد به همین عکس و ارائه دلالیلی انتساب آن به رضاشاه را رد می کند. بنا بر استدال شهبازی، رضاشاه به روش امروزین «مومیایی» شده بود نه روش مصر باستان در حالی که عکس منتشرشده مومیایی به روش مصر باستان را نشان می دهد. از طرفی، به گفته او، رضاخان را به روش اسلامی، بدون لباس و با کفن دفن کردند اما در تصویر منتشرشده، او لباس به تن دارد. دلیل دیگر شهبازی به محل کشف مربوط می شود. به گفته او، جنازه ادعایی در «باغ طوطی» کشف شده درحالیکه مقبره پیشین رضاشاه هم‌اکنون حوزه علمیه است.
رضا پهلوی که در جریان جنگ جهانی دوم با فشار متفقین، استعفا داده بود، چند سال پس از تبعید در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی درگذشت. جنازه او مدتی در مصر به امانت گذاشته شد اما حدود ۷۰ سال پیش، بعد از طواف در مکه از قاهره به تهران منتقل و در آرامگاهی که در شهرری در کنار حرم عبدالعظیم برای او طراحی و ساخته شده بود، دفن شد. این آرامگاه در اردیبهشت سال 59 به دست صادق خلخالی تخریب شد.
پس از خروج محمدرضا شاه پهلوی از ایران در دی ماه سال 57، شایعاتی وجود داشت مبنی بر اینکه او جسد پدرش را همراه خود از ایران خارج کرده؛ این موضوع را صادق خلخالی هم در پس از تخریب مقبره رضاشاه تایید کرده است اما فرح پهلوی که همراه شاه در دی ماه ۱۳۵۷از ایران رفت و تا پایان عمر شاه در کنار همسرش بود، این موضوع را تکذیب کرده است.
قبل از دیدن جنازه نمی توان نظری داد
حامد وحدتی نسب، باستان شناس درباره احتمال تعلق مومیایی کشف شده به رضاشاه، به خبرنگار «انتخاب» می گوید: ما هنوز هیچ اطلاعی در این خصوص نداریم. تا خودمان جنازه را نبینیم نمی توانیم اظهارنظر کنیم. اکنون هم در حال رایزنی هستیم که بتوانیم جنازه را ببینیم اما از آنجا که موضوع کمی حساس شده هنوز اجازه این کار را نداده اند و دسترسی ها را محدود کرده اند.
کشف واقعیت پیچیده نیست
روح الله شیرازی باستان شناس هم می گوید: بر اساس عکس نمی توان واقعیت قضیه را تشخیص داد. این موضوع را باید از میراث فرهنگی پیگیری کرد. تنها زمانی که نیازی به پژوهش باشد، پژوهشکده میراث فرهنگی به این قضایا ورود می کند.
به گفته شیرازی، امروزه روش های آزمایشگاهی مانند آزمایش دی ان ای برای رسیدن به قطعیت وجود دارد و موضوع پیچیده ای نیست
معلوم نیست جنازه در ایران است یا نه
مجید رجبی استاد تاریخ معاصر هم در این زمینه به «انتخاب» می گوید: طبق اسنادی که در کتاب ها وجود دارد، آن چیزی که از جنازه رضاشاه باقی مانده بود قبل از خروج محمدرضا شاه از کشور خارج شده اما روایت های گوناگونی وجود دارد و خانواده پهلوی تاکید کرده اند که جنازه در اینجا مانده. نظر صریحی در این زمینه نمی توان ارائه کرد. طبیعتا جنازه مومیایی به راحتی شناخته نمی شود چراکه باید از نزدیکان او نمونه دی ان ای بگیرند. در تاریخ ایران هم مومیایی، بسیار کم داریم و از طرفی مقامات رسمی هم اطلاعاتی ارائه نکرده اند که به طور مثال مومیایی متعلق به چه دوره ای بوده و چقدر قدمت داشته و یا اصلا مومیایی در کار بوده یا خیر.
این استاد تاریخ معاصر درباره نظر عبدالله شهبازی که تعلق مومیایی به رضاشاه را با استناد به محل کشف و نوع مومیایی شدن آن رد کرده بود گفت: نمی توانم نظر صریح بدهم. تحقیقی در این زمینه که کجا بوده و عمق چند متری را حفر کرده اند انجام نداده ام. برخی می گویند عمق 8 متری حفر شده اما در هر حال، نمی توان فعلا نظر صریحی ارائه کرد. طبیعتا باید بر پایه اسناد در این زمینه گفت و گو کرد و به نتیجه معقول رسید.
