«هیرکان» فقط ۳۵ روز بعد از رهاسازی زنده بود

مدیرکل دفتر ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات سازمان محیط زیست به گزارش دفتر بازرسی درباره مرگ هیرکان اشاره کرد و گفت: بررسیهای انجام شده نشان مشخص می‌کند که هیرکان پس از رها سازی در دوم شهریور ۹۵ فقط تا ۶ مهر ماه همان سال زنده بوده است.

مرتضی فرید درباره نتیجه بررسیها در مورد مرگ هیرکان پلنگ ماده رها شده در طبیعت استان گلستان اظهار کرد:با بررسی سامانه‌ای که سینگالهای ارسالی ردیابهای ماهواره‌ای توسط آن تجزیه و تحلیل می‌شد، مشخص شد هیرکان که پس از هماهنگیهای اولیه و نصب ردیاب ماهواره‌ای در تاریخ دوم شهریور ماه 1395 در پارک ملی گلستان رها‌سازی شده بود تا تاریخ 6 مهر ماه 1395 یعنی 35 روز پس از رهاسازی زنده بوده و اظهارات بعدی مبنی بر زنده بودن هیرکان صحیح و مطابق با واقعیت نبوده است.

وی افزود: پس از غیرعادی شدن وضعیت سیگنال ردیاب ماهواره‌ای، چهار تن از افراد مرتبط با موضوع یعنی سید مجتبی حسینی‌؛ معاون اداره کل، فرزاد اکبرنژاد؛ کارشناس حیات وحش اداره کل، سیاوش روشنیان؛ مسئول نگهداری و حمیدرضا نجاری؛ سرپرست معاونت پارک ملی گلستان با مراجعه به منطقه، با لاشه متلاشی شده پلنگ ماده رهاسازی شده مواجه می‌شوند.

مدیرکل دفتر ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات سازمان محیط زیست توضیح داد: افراد مذکور پس از مشاهده لاشه، ردیاب را در همان محل زیر یک درخت قرار داده و باقیمانده لاشه را در داخل کیسه پلاستیکی به محل اداره پارک ملی گلستان منتقل و برای بررسی DNA در داخل فریزر قرار می‌دهند.

فرید درباره برخی ادعاهای مطروحه در مورد جابجایی ردیاب ماهواره‌ای گفت: اینکه عنوان شده چندین ماه ردیاب در پارک ملی گلستان چرخیده، صحت ندارد و بررسی سامانه مربوطه و اطلاعات موجود در آن حاکی از آن است که ردیاب از تاریخ 28 سپتامبر 2016 برابر با 6 مهر 1395 ثابت بوده و جابجایی در سامانه ثبت نشده است.

وی همچنین در ارتباط با برخی ادعاها مبنی بر اخذ حمایتهای مالی از IUCN و مراکز بین‌المللی خاطرنشان کرد: هیچگونه اعتباری از طرف این مراکز به اداره کل یا سازمان حفاظت محیط زیست اختصاص داده نشده و در بررسیهای به عمل آمده نیز مستندی در این زمینه مشاهده نشد ضمن آنکه اصولاً بهره‌گیری از کمکهای بین‌المللی، ساز و کار و فرآیند مشخص خود را داشته و این ادعا نشان از بی‌اطلاعی از روندها است.

مدیرکل دفتر ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات سازمان محیط زیست با بیان اینکه اظهارات غیر واقع معاون اداره کل و عدم اعلام مرگ پلنگ به گونه‌ای که عنوان شده به منظور پیشگیری از ورود افراد سودجو در زمینه خرید و فروش گونه‌های حیات وحش و نگرانی وی از احتمال جلوگیری از رهاسازی پلنگ نر بوده است، گفت: اگر چه این تصمیم شخصی وی و کتمان موضوع از طرف سایر افراد و عدم اعلام آن به معاونت ذیربط یا دفتر بازرسی سازمان حفاظت محیط زیست اقدامی اشتباه بوده و سازمان به طور قطع و بی اغماض با اینگونه رفتارها مخالفت داشته و به هیچ وجه دستوری از سوی سازمان به استانها در این زمینه‌ها صادر نمی‌شود.

فرید تاکید کرد: بی‌توجهی افراد ذیربط به ضوابط اداری از جمله عدم اطلاع به هنگام تلف شدن پلنگ با هر توجیهی که باشد، مراتب مطابق قوانین و ضوابط دستگاههای دولتی و سازمانها در کمیته مربوطه مورد بررسی و مورد اقدام قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: جدای از نحوه رسانه‌ای شدن این موضوع و محدودیتها و ایراداتی که در فرآیند نگهداری و رهاسازی پلنگ ماده وجود داشته، تردیدی نیست که باید جنبه‌های مثبت آموزشی و علمی نگهداری و رهاسازی پلنگ به عنوان یک تجربه مهم که قبلا سابقه‌ای در کشور نداشته مد نظر قرار گیرد و شرایط برای تحقیقات و فعالیتهای بعدی فراهم ساخته شود.

مدیرکل دفتر ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات سازمان محیط زیست تصریح کرد: آنچه در جریان رهاسازی هیرکان به دست آمد بی‌شک گرانقیمت است؛ تجربیات دوران نگهداری و رفتارشناسی پلنگ و حفظ خصلت وحشی بودن آن همچنین پژوهشها و تحقیقات کاربردی بعدی که می‌تواند بر پایه تجربیات فعلی صورت گیرد تنها برخی از دستاوردهای رهاسازی هیرکان در طبیعت است.

درگیری هیرکان با گونه‌ای قوی‌تر

فرید با بیان اینکه طبق اظهارات افراد حاضر در محل، سمت راست سر پلنگ تلف شده آثار پارگی وجود داشته که حاکی از درگیری پلنگ تلف شده با یک گونه قوی‌تر بوده است، اظهار کرد: همچنین بقایای میش شکار شده‌ای در معده پلنگ وجود داشته که نشان دهنده توانایی جانور در شکار طعمه بوده است.

وی با تاکید بر این موضوع که پلنگ رهاسازی شده به مدت 35 روز که زمان قابل توجهی به شمار می‌رود در طبیعت دوام آورده، موفق به شکار و تداوم زندگی خود شده و نهایتاً توسط گونه رقیب و قوی‌تر و احتمالاً به دلیل اختلاف بر سر قلمرو از بین رفته است، تصریح کرد: این در حالی است که با مقایسه‌ای ساده بین این پروژه و پروژه احیاء ببر که میلیاردها ریال هزینه از خرید تجهیزات تا ساخت محل نگهداری و غیره شد، نشان دهنده فاصله زیاد این دو پروژه است چراکه ببرها حتی به مرحله انتقال به سایت احداثی نیز نرسیدند.

جزئیات تصمیم‌گیری در مورد سرنوشت ورکان

مدیرکل دفتر ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات سازمان محیط زیست در زمینه شرایط پلنگ نر و رهاسازی یا عدم رهاسازی ورکان در طبیعت گفت: روشن است که “کمیته ارزیابی و رهاسازی گونه‌های شاخص و حائز اهمیت حیات وحش” به ریاست معاونت محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در مورد دومین پلنگ یعنی ورکان تصمیم‌گیری خواهد کرد.

فرید اشاره‌ای هم به سابقه نگهداری دو قلاده توله پلنگ نر و ماده در اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان داشت و یادآور شد: در مرداد 1393 دو قلاده توله پلنگ نر و ماده که جلوی درب اداره حفاظت محیط زیست کردکوی رها شده بودند به اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان در گرگان منتقل شدند که البته این انتقال به دلیل وجود محدودیتها و با توجه به ضرورت دسترسی و نظارت مستمر بر زندگی این توله پلنگها بود گرچه اداره کل نیز فضای چندان مناسبی برای نگهداری آنها وجود نداشت.

وی با بیان اینکه آماده‌سازی مکان دیگر و انتقال توله پلنگها که بر آنها نام هیرکان و ورکان گذاشته شده بود، مشکلات و ملاحظات خود را داشت، اظهار کرد: اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان از ابتدا بنا را بر عدم تحویل تولیه پلنگها به باغ وحشها گذاشت و گزینه رهاسازی آنها را با نصب ردیاب در نظر گرفت و بنابراین با وجود مشکلات نگهداری، تلاش شد با نوع رژیم غذایی و عدم رویارویی با انسان، پلنگها را برای رها سازی آماده کنند.

مدیرکل دفتر ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات سازمان محیط زیست افزود: مسئولیت نگهداری توله پلنگها در ابتدا به فردی به نام دکتر مسعود شکیبا و سپس به سیاوش روشنیان به دلیل فعالیتهای تجربی و سابقه همکاری وی در زمینه مراقبت و نگهداری حیات وحش با اداره کل و نیز به عنوان کارشناس اداره نظارت بر حیات وحش واگذار شد.

فرید ادامه داد: طبق بررسیهای انجام شده تغذیه دو قلاده پلنگ عمدتاً از حیوانات وحشی آسیب دیده تلف شده و شکار شده غیر مجاز بوده و جهت نگهداری و تغذیه هیرکان و ورکان از مشاوره و تجربه افراد صاحب نظر استفاده شده بود.

وی تاکید کرد: برای سازمان محیط زیست، اصل رهاسازی گونه‌های حیات وحش به منظور بازگشت به طبیعت در مقایسه با گزینه تحویل حیات وحش به مراکز مجاز و جداسازی از چرخه طبیعت که به مرگ اکولوژیک آنها منتج می‌شود ارجحیت داشته و تحویل به باغ وحشها آخرین گزینه است.

مدیرکل دفتر ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات سازمان محیط زیست خاطرنشان کرد: در رابطه با هیرکان و ورکان نیز از آنجا که آماده‌سازی فضای مناسب و نگهداری حیوان در مکان بزرگتر در مدت زمان کوتاه فراهم نشد و معرفی به باغ وحشها هم جزو برنامه‌های اداره کل نبود، بنابراین پس از هماهنگیهای اولیه و نصب ردیاب ماهواره‌ای در تاریخ 2 شهریورماه 1395 نسبت به رهاسازی توله پلنگ ماده به نام هیرکان در پارک ملی گلستان اقدام شد.

فرید ادامه داد: این اتفاق در حالی رخ داد که گزینه واگذاری پلنگها به باغ وحش راحت‌ترین گزینه برای محیط زیست گلستان بوده و موجب خلاصی اداره کل از زحمت و هزینه نگهدای آنها می‌شد؛ بنابراین نگهداری از هیرکان و ورکان با هزینه و زحمت فراوان تحمل شد که آینده توله پلنگها به هیچ وجه با اسارت در باغ وحشها گره نخورد و نباید از این تلاش مجدانه که حدود دو سال به طول انجامید غافل شد.