عوارض و اثرات آلودگی هوا بر کودکان، بزرگسالان و سالمندان؛ چه کنیم تا آسیب کمتری ببینیم؟

بازتاب– آلودگی هوا به عنوان یکی از چالش‌های اساسی زیست‌محیطی در قرن ۲۱، تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت انسان‌ها دارد. این مشکل همگام در برخی شهر های بزرگ جهان در شهرهای بزرگ ایران نظیر تهران، مشهد، اصفهان،اراک و اهواز نیز با افزایش چشمگیر مواجه بوده است. تراکم بالای جمعیت، رشد سریع شهرنشینی و گسترش استفاده از خودروهای شخصی و صنعتی، سهم قابل‌توجهی در تشدید این بحران دارند.

این پدیده ناشی از انتشار گازهای مضر، ذرات معلق و مواد شیمیایی مختلف در اتمسفر است که از منابعی نظیر حمل‌ونقل، صنایع، کشاورزی و احتراق سوخت‌های فسیلی سرچشمه می‌گیرند. در کشورمان وجود وسایل نقلیه قدیمی، عدم استفاده گسترده از سوخت‌های پاک و کمبود فضای سبز، آلودگی هوا را به بحرانی مداوم در سال های اخیر تبدیل کرده است.

علاوه بر این، آلایندگی کارخانجات، مازوت سوزی در نیروگاه‌ها و کیفیت پایین بنزین مصرفی، عوامل دیگری هستند که به شدت به تشدید آلودگی هوا می‌افزایند. سوختن مازوت که معمولاً در فصل‌های سرد برای تأمین انرژی گرمایی استفاده می‌شود، باعث افزایش ذرات معلق و گازهای سمی در هوا می‌شود که سلامت عمومی را تهدید می‌کند.

اثرات آلودگی هوا بر سلامت انسان بسته به گروه سنی و وضعیت جسمانی افراد متفاوت است. در این گزارش، تأثیرات آلودگی هوا بر سه گروه عمده کودکان، بزرگسالان و سالمندان بر اساس داده‌های معتبر دانشگاهی و پژوهش های بین‌المللی بررسی می‌شود.

1. تأثیرات آلودگی هوا بر کودکان

1.1 رشد نامطلوب ریه

سیستم تنفسی کودکان در حال رشد است و قرارگیری در معرض آلودگی هوا می‌تواند باعث کاهش رشد ریه و کاهش ظرفیت تنفسی در بلندمدت شود. پژوهشی از دانشگاه هاروارد نشان داده است که کودکانی که در مناطق آلوده زندگی می‌کنند، در مقایسه با همتایان خود در مناطق پاک‌تر، عملکرد ریه ضعیف‌تری دارند. همچنین، نتایج مطالعه‌ای در Environmental Health Perspectives نشان داد که کودکانی که در معرض ذرات معلق (PM2.5) قرار می‌گیرند، دچار کاهش ظرفیت ریوی در دوران بلوغ می‌شوند.

1.2 افزایش بیماری‌های عفونی

آلودگی هوا سیستم ایمنی کودکان را تضعیف کرده و آن‌ها را نسبت به بیماری‌های عفونی نظیر ذات‌الریه و عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی آسیب‌پذیرتر می‌کند. گازهای آلاینده مانند مونوکسید کربن (CO) و ذرات معلق نقش مهمی در این زمینه دارند. تحقیقات مؤسسه ملی سلامت ایالات متحده (NIH) نشان می‌دهد که آلودگی هوا می‌تواند خطر عفونت‌های ویروسی و باکتریایی را در کودکان افزایش دهد.

1.3 مشکلات شناختی و یادگیری

مطالعات اخیر نشان می‌دهند که آلودگی هوا می‌تواند تأثیر منفی بر رشد شناختی کودکان داشته باشد. محققان دانشگاه کلمبیا دریافته‌اند که قرارگیری در معرض آلودگی هوا، به‌ویژه در مراحل اولیه زندگی، می‌تواند باعث کاهش IQ و مشکلات رفتاری شود. به گزارش British Medical Journal (BMJ)، افزایش سطح دی‌اکسید نیتروژن (NO2) و ذرات معلق با افزایش خطر اوتیسم و اختلالات یادگیری در کودکان مرتبط است.

2. تأثیرات آلودگی هوا بر بزرگسالان

2.1 بیماری‌های قلبی و عروقی

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، آلودگی هوا یکی از عوامل اصلی بروز بیماری‌های قلبی و عروقی است. ذرات معلق کوچک (PM2.5 و PM10) از طریق ریه‌ها وارد جریان خون شده و منجر به التهاب، افزایش فشار خون و انسداد عروق می‌شوند. این وضعیت خطر حملات قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد. به گزارش American Heart Association، ارتباط مستقیمی میان افزایش غلظت ذرات معلق و افزایش نرخ مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی وجود دارد.

2.2 بیماری‌های تنفسی

آلودگی هوا می‌تواند بیماری‌های مزمن تنفسی نظیر آسم، برونشیت مزمن و بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) را تشدید کند. گازهایی مانند دی‌اکسید نیتروژن (NO2) و ازن (O3) باعث تحریک دستگاه تنفسی و کاهش عملکرد ریه می‌شوند. پژوهشگران دانشگاه جانز هاپکینز نشان داده‌اند که افزایش سطح ازن در شهرهای آلوده با افزایش موارد بستری ناشی از بیماری‌های تنفسی مرتبط است.

2.3 سرطان

طبق مطالعات منتشرشده در Lancet Oncology، آلودگی هوا به‌ویژه قرارگیری طولانی‌مدت در معرض مواد سرطان‌زا مانند بنزن و دی‌اکسید گوگرد، خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش می‌دهد. به گفته آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، ذرات معلق ناشی از سوخت‌های فسیلی به عنوان یکی از عوامل سرطان‌زا طبقه‌بندی شده‌اند.

3. تأثیرات آلودگی هوا بر سالمندان

3.1 بیماری‌های قلبی و سکته مغزی

سالمندان به دلیل ضعف سیستم قلبی عروقی، بیش از دیگر گروه‌ها در معرض خطرات ناشی از آلودگی هوا هستند. پژوهشی از دانشگاه تورنتو نشان می‌دهد که آلودگی هوا یکی از عوامل اصلی مرگ‌ومیر در سالمندان به‌ویژه در کشورهای صنعتی و پرجمعیت است. همچنین، مطالعه‌ای منتشرشده در Journal of the American Medical Association (JAMA) نشان داد که قرارگیری طولانی‌مدت در معرض PM2.5 خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی را در سالمندان افزایش می‌دهد.

3.2 بیماری‌های تنفسی

سالمندان با مشکلات مزمن تنفسی مانند آسم و COPD، به شدت تحت تأثیر آلودگی هوا قرار می‌گیرند. ذرات معلق کوچک و گازهای تحریک‌کننده می‌توانند منجر به تشدید علائم و افزایش نیاز به بستری شدن در بیمارستان شوند. پژوهش‌های دانشگاه امپریال کالج لندن نشان می‌دهد که آلودگی هوا موجب افزایش ۳۰ درصدی خطر بستری‌شدن سالمندان مبتلا به بیماری‌های ریوی می‌شود.

3.3 زوال عقل و آلزایمر

مطالعات علمی ارتباط معناداری بین قرارگیری طولانی‌مدت در معرض آلودگی هوا و بروز اختلالات شناختی نظیر آلزایمر و زوال عقل پیدا کرده‌اند. پژوهشگران دانشگاه کالیفرنیا گزارش داده‌اند که ذرات ریز معلق می‌توانند به مغز نفوذ کرده و باعث التهاب‌های مغزی شوند. بر اساس مطالعه‌ای در Nature Aging، افزایش غلظت PM2.5 و NO2 با تسریع روند زوال عقل در سالمندان مرتبط است.