تبعات بحران کم آبی کشور باید بررسی شود

مدیر دفتر برنامه ریزی و توسعه آبفای کشور با بیان اینکه بحران آب در آینده‌ای نزدیک به بزرگترین بحران تبدیل می‌شود، گفت: پیش بینی می‌شود تا سال 1400 سرانه منابع آب تجدیدپذیر به حدود 800 متر مکعب که پایین‌تر از مرز کم آبی است، برسد.

امیر حسین رقیمی با اشاره به اینکه کمبود شدید منابع آبی در دسترس، به ویژه برای مناطقی از کشور که منابع زیرزمینی یا سطحی وجود ندارد،گفت:استفاده از روش‌های تولید آب شرب با احداث تأسیسات آب شیرین کن، تنها گزینه عملی است که به طور مثال استان‌های جنوبی، قسمت‌هایی در شمال کشور (نظیر استان گلستان) و بخش‌های مرکزی کشور، با کمبود شدید منابع آبی در دسترس روبرو بوده و شیرین سازی آب دریا و یا آب‌های زیر زمینی و سطحی لب شور، به عنوان تنها گزینه پیش‌رو است.

وی افزود:روش‌های گوناگونی به منظور تأمین آب شرب وجود دارد، از جمله روش‌های متعارف تأمین آب از منابع زیرزمینی است و در کنار روش‌های ذکر شده، تأمین آب از روش‌های دیگر  نظیر ایجاد تأسیسات آب شیرین کن برای شیرین سازی آب دریا و یا افزایش کیفیت آب‌های لب شور نیز وجود دارند.

رقیمی ادامه داد: در ایران با توجه به وسعت زیاد شاهد پراکندگی جمعیت هستیم که این امر باعث بروز مشکلاتی شده است پس باید برای مقابله با کمبود آب، راهکارهای اساسی را پیش بینی کرد.

* شاخص های بحران آب

وی با اشاره به این که 70 درصد از سطح کره زمین با آب پوشانده شده است اما فقط 5.2 درصد آب شیرین و بقیه شور است خاطر نشان کرد:یکی از شاخص های بحران آب، نسبت میزان آب مصرفی به کل منابع آب تجدید شونده در یک منطقه است و در صورتی که این نسبت از 40 درصد بیشتر باشد آن منطقه در بحران آب به سر می برد.

مدیر دفتر برنامه ریزی و توسعه آبفای کشور افزود:کشورهای آسیای جنوب غربی و حوزه خلیج فارس در یکی از خشک ترین مناطق دنیا واقع شده اند و این در حالی است که در این کشورهای در حال توسعه نرخ رشد جمعیت و ایجاد و گسترش واحدهای صنعتی بسیار بالا بوده و در نتیجه نیاز آب شرب و صنعت این کشورها با روند شتابانی رو به افزایش است.

وی افزود: آب در خاورمیانه همواره آثار مهمی در پی داشته است. کمبود آب مصرفی یکی از مهمترین عوامل تنش ها و درگـــیری های درون منطقه ای است و منابع آب این منطقه اعم از نزولات جوی و آب های موجود در سطح و اعماق زمین از دو بعد کمیت و کیفیت مورد توجه است.

رقیمی خاطر نشان کرد:در خاورمیانه، میزان بارش با دور شدن از دریای مدیترانه به سمت شرق و جنوب کاهش می یابد. در منتهی الیه شمال منطقه، در طول سواحل دریا سیاه و دریای خزر در تمام طول سال بارش های مکرر ادامه دارد. از میان کشورهای خاورمیانه تنها دو کشورترکیه و لبنان فاقد مناطق فوق العاده خشک هستند. در مقابل بیش از سه چهارم کل زمین های مصروعربستان، مجموع نزولاتی که سالانه دریافت می کنند کمتر از 200 میلیمتراست. کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس دچار کمبود آب اعم از نزولات آسمانی، آب های سطحی و زیرزمینی هستند.

وی افزود: ایران 1.64 میلیون کیلومتر مربع وسعت دارد که 0.7 آن را آب تشکیل می دهد ایران کشور پهناوری است که از نظر جغرافیایی ویژگی های خاصی دارد و میزان متوسط بارندگی سالانه در برخی از شهرهای جنوب ایران از 40 میلی‌متر تجاوز نمی کند و این در حالی است که میزان بارش باران در نواحی غربی ایران بیش از 600 میلی متر گزارش شده است.

*سرانه منابع آب تجدیدپذیر سالانه از 7 هزار متر مکعب به 800 متر کاهش یافته

وی خاطر نشان کرد:عواملی همچون رشد جمعیت، ضرورت ارتقای سطح بهداشت و رفاه اجتماعی و توسعه صنعتی نیاز به آب را روز به روز بیشتر می‌کند بنابراین با توجه به رشد جمعیت در ایران سرانه منابع آب تجدیدپذیر سالانه که در سال 1335، هفت هزار مترمکعب بوده در سال 1375 به 2000 مترمکعب کاهش یافته و پیش بینی می‌شود که تا سال 1400 به حدود 800 متر مکعب کاهش یابد که پایین‌تر از مرز کم آبی (1000 مترمکعب) است.

وی افزود:پیش‌بینی می‌شود بحران آب در آینده‌ای نزدیک به بزرگترین بحران تبدیل می‌شود و کاهش اثرات این مشکلات در کشور نیازمند بررسی‌های هدف‌دار و راهبردی است.

رقیمی تاکید کرد:با توجه به وضعیت نامناسب منابع آبی کشور و از سوی دیگر نیاز رو به گسترش آب در تمامی بخش ها و به ویژه بخش شرب و بهداشت، طرح های آبرسانی طی سالیان اخیر از نظر فنی و اقتصادی دستخوش تغییرات شده‌اند،بنابراین عدم انطباق مناسب جمعیت مستقر در پهنه کشور و منابع آبی در اختیار، لزوم اجرای طرح های آبرسانی را برای انتقال آب از مناطق دچار کمبود شدید منابع آب در دسترس به مناطق دارای منابع آب مناسب، دوچندان کرده است.

وی افزود:با توجه به رشد جمعیت در شهرها و افزایش نیاز مصرف آب در مناطق شهری، اجرای طرح های تامین آب برای افق های بلندمدت ضروری بوده و به صورت مستمر توسط وزارت نیرو و شرکت های تابعه در دست پیگیری است. در حال حاضر و در قانون بودجه کل کشور تعداد 109 طرح در فصل منابع آب با اعتبار 17.800 میلیارد ریال دارای ردیف اجرایی است که اعتبار مورد نیاز جهت اتمام آنها 240 هزار میلیارد ریال است.

به گفته وی، تکنولوژی‌های جدید نمک زدایی و شیرین سازی آب دریا و آب‌های نیمه شور (لب شور) به عنوان جایگزین‌های مناسبی در بسیاری از نقاط دنیا مطرح شده‌اند و فرآیند آب شیرین‌کن، فرآیندی است که به منظور خالص‌سازی آب دریا یا آب‌های با کیفیت نامناسب برای مصارف آشامیدنی و صنعتی به کار می رود و منجر به تصفیه آب شور و خارج شدن نمک و املاح از آن می‌شود.

*طرح های نمک زدایی از نظر اقتصادی به سرمایه گذاری اولیه بالایی نیاز دارد

رقیمی در پاسخ به این سئوال که کشور عربستان نیز با مشکل کمبود آب مواجه بود بنابراین به سمت ساخت آب شیرین کن رفت اما ایران در این خصوص تلاش زیادی نداشته است،گفت:طبق آمار  سال 1992 بیش از 7500 آب شیرین کن در جهان موجود بوده که بزرگترین آب شیرین کن جهان با ظرفیت تولید 485 هزار متر مکعب در روز در کشور عربستان سعودی وجود دارد،بنابراین ایران به دلیل شرایط اقلیمی و وضعیت کمبود آب‌های شیرین نیاز به تأمین آب شیرین برای مصارف شرب و صنعتی از آب های شور دریا یا آب های لب شور دارد.

وی افزود: طرح های نمک زدایی از نظر اقتصادی به سرمایه‌گذاری اولیه بالایی نیاز دارد پس به دلیل برق مصرفی بالا، هزینه بهره برداری آنها نیز زیاد خواهد بود به طوریکه به طور متوسط هزینه تمام شده هر مترمکعب آب استحصالی از آبهای شور دریایی بالغ بر یک دلار برآورد می شود.

وی افزود:این مبلغ برای آبهای لب شور که نمک محلول کمتری در آب موجور می باشد، کمتر بوده و حتی تا 30 درصد قیمت آب های استحصالی از دریا کاهش می یابند از این رو استفاده از آبهای لب شور درون سرزمینی به شرط رعایت ملاحظات زیست محیطی دفع پساب تغلیظ شده خروجی از تاسیسات، کاملا توجیه پذیر است.

*استفاده از پساب به عنوان منبع آبی مطمئن

رقیمی تصریح کرد: وجود اقلیم خشک و نیمه‌خشک ایران به‌ویژه در بخش مرکزی و در استان‌های کرمان، یزد، اصفهان، خراسانات، مرکزی، سمنان، قم و تهران از یک‌سو و از سوی دیگر نیاز روزافزون این مناطق به منابع آبی پایدار و مناسب برای توسعه طرح‌های بخش صنعت، ایجاد مراکز کشت و صنعت و نیازهای شهرداری‌ها جهت توسعه فضای سبز و تأمین منابع آبی گردشگری و توریست بازچرخانی چندین نوبتی آب در این مناطق را از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار کرده است پس یکی از منابع آبی پایدار و مطمئن، استفاده از پساب حاصــــل از اجرای طرح‌های جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب است.

*مزایای استفاده از پساب

وی با اشاره به مزایای استفاده از پساب به جای برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی گفت: پایداری منبع آبی

و هزینه تمام‌شده از مزایای استفاده از پساب است بطوریکه این روش در مقایسه با سایر روش‌های تأمین آب به‌ویژه شیرین سازی و انتقال آب از دریا به مصرف‌کننده، هزینه پایین‌تری خواهد داشت.

آخرین وضعیت طرح های آبرسانی کشور

وی افزود:طی دولت یازدهم 24 طرح آبرسانی در سطح 13 استان و 43 شهر با ظرفیت 812 میلیون مترمکعب در سال تکمیل و به بهره‌برداری رسیده‌ است و این میزان اجرای طرح های آبرسانی، معادل ظرفیت تامین آب پایدار برای 4 میلیون نفر است.

به گفته وی،۱۸ تصفیه‌خانه آب با مجموع ظرفیت حدود 860 هزار مترمکعب در روز در 16 استان به بهره‌برداری رسیده‌است. این ظرفیت اجرا شده از تصفیه خانه های آب کشور، قابلیت تحت پوشش قرار دادن 4.3 میلیون نفر را خواهد داشت.

رقیمی خاطر نشان کرد:در اثر اجرای طرح های آبرسانی کشور، طی این دوره 2.19 میلیون انشعاب جدید آب در بخش شهری واگذار شده ‌است و کل انشعابات آب موجور کشور 15.8 میلیون فقره است که به این ترتیب 13.8 درصد از کل انشعابات آب کشور، طی دوره 4 ساله گذشته نصب شده است.