چگونه رژیم غذایی دوره سالمندی را مدیریت کنیم؟
سالمندانی که اصول تغذیه‌ای را به‌طور صحیح رعایت می‌کنند کمتر در معرض خطر ابتلا به انواع بیماری از قبیل تصلب شرایین، دیابت نوع ۲، پوکی استخوان، فشار خون و سرطان هستند و این خود به تدریج منجر به بهبود کیفیت زندگی آنها خواهد شد.
افزایش تدریجی سن، روند تغییرات فیزیولوژیکی و بروز برخی از مشکلات مانند اختلالات قلبی-عروقی، فشار خون بالا، پوکی استخوان، تحلیل رفتن قدرت عضلانی بدن در دوران سالمندی این امر را ضروری می‌کند که به مسائل تغذیه‌ای و مشکلات مربوط به آن نگاه ویژه‌ای شود. چراکه در سالمندی تغذیه فرد دست‌خوش تغییرات بسیاری می‌شود.
از علل موثر در بروز مشکلات تغذیه‌ای در سالمندان می‌توان به مشکلات جسمانی، روانی و اقتصادی اشاره کرد. با توجه به اینکه اغلب سالمندان تنها زندگی می‌کنند ممکن است به دلیل نداشتن حوصله برای خرید، ابتلا به بیماری‌های مزمن عضلانی اسکلتی، دیسک کمر، آرتروز زانو، افسردگی و… یا حتی کاهش توان مالی، توجه خاصی به تهیه مواد غذایی سالم و پخت و پز نداشته باشند. درنتیجه از منابع غذایی محدودی استفاده کنند که آنها را با کمبود انواع املاح و ویتامین‌ها روبرو کند. بروز این عارضه در سالمندانی هم که مبتلا به بیماری‌هایی از قبیل بیماری‌های قلبی-عروقی، فشار خون و دیابت هستند به دلیل محدودیت‌های تغذیه‌ای می‌تواند موجب تشدید بیماری شده و وضعیت فرد را بدتر کند.
به همین دلیل ضروری است به این گروه از افراد آموزش‌های لازم داده شود تا غذاهای آسان و در دسترس اما مغذی را در برنامه غذایی خود بگنجانند زیرا تجویز رژیم‌های گسترده و متنوع یا موادغذایی خاص، عموما برای این افراد کارآیی ندارد. رژیم غذایی برای این افراد باید به گونه‌ای ارائه شود که تهیه مواد اولیه آن آسان باشد. به عنوان مثال اگر سالمندی توانایی تهیه گوشت را ندارد، بداند که چگونه باید معادل گیاهی آن را مصرف کند. سوءتغذیه در سالمندان باعث خستگی، افسردگی، تضعیف سیستم ایمنی، کم‌خونی، اختلالات گوارشی، ریه و مشکلات قلبی و پوستی می‌شود.
سالمندی و افت عملکرد بدن
با سالمند شدن عملکرد دستگاه‌های مختلف بدن کاهش می‌یابد و دستگاه گوارش هم از این امر مستنثی نیست. درنتیجه میزان هضم و جذب مواد غذایی در بدن کاهش پیدا می‌کند. همچنین با توجه به این مساله که توان مالی سالمندان بازنشسته نسبت به سایر افراد جامعه کمتر است، ممکن است این افراد نتوانند تمامی گروه‌هایی غذایی را مصرف کنند.
بسیاری از سالمندان در این سن ممکن است به دلیل پوسیدگی و خرابی دندان یا داشتن دندان مصنوعی مشکل در جویدن و بلع غذا داشته باشند که این مساله باعث عوارض گوارشی بیشتر از جمله اختلال در هضم و جذب مکانیکی می‌شود. به همین دلیل آنها باید غذاهایی با بافت نرم مثل انواع پوره و سوپ بخورند تا عملکرد هضم مکانیکی به صورت کامل انجام شود.
سالمندی و تغییر در ترکیب بدن
در سالمندی با تغییراتی در بدن مواجه هستیم. تغییرات حسی مانند کاهش حس بینایی، چشایی، بویایی، شنوایی و تغییرات در اجزای بدن مثل کاهش توده عضلانی و متابولیسم بدن، اختلال در سیستم ایمنی، تنفسی، قلبی-عروقی و گوارشی.
این تغییرات از سن 30 سالگی به‌صورت بسیار آرام و ملایم آغاز می‌شود و برای روشن شدن موضوع باید بدانیم که پس از 30 سالگی به‌صورت میانگین کلیه دستگاه‌های بدن سالانه یک‌درصد کاهش عملکرد خواهند داشت که این تغییرات توده بدنی سالمندان را مستعد بیماری می‌کند. با کاهش بافت ماهیچه‌ای در بدن سالمندان، بافت چربی افزایش می‌یابد و به همین خاطر، با آنکه وزن سالمند تغییری نداشته اما به ظاهر چاق به نظر می‌رسند. این اضافه وزن ظاهری، بیشتر به خاطر تجمع توده چربی است.
سالمندی و کاهش نیاز به انرژی
با توجه به کاهش فعالیت جسمانی از یک سو و کاهش توده عضلانی و افزایش توده چربی از سوی دیگر، بدن به کالری کمتری نسبت به گذشته احتیاج دارد.
با افزایش سن، به ازای هر دهه عمری که می‌گذرد، 3درصد از انرژی مورد نیاز بدن کاسته می‌شود. مثلا انرژی مورد نیاز یک فرد 60 ساله نسبت به فرد 30 ساله، 10درصد کمتر است. در واقع، از 30 سالگی به بعد باید به ازای هر سال افزایش سن، 10 کالری از انرژی دریافتی بدن کم شود.
سالمندی و کاهش آستانه بویایی و چشایی
با بالارفتن سن، حواس پنج‌گانه به‌خصوص حس بویایی و چشایی کاهش پیدا می‌کند. این کاهش می‌تواند به دلیل کمتر شدن پرزهای چشایی و عصب بویایی، بیماری‌هایی مثل آلزایمر یا مصرف برخی داروها، مداخلات جراحی و عوامل محیطی باشد. این اختلال بویایی و چشایی منجر می‌شود که سالمندان بیش از حد از چاشنی در غذا استفاده کنند. مثلا نمک زیادی در غذای خود بریزند یا از شیرینی بیشتر استفاده کنند. درضمن اغلب سالمندان به دلیل اینکه دیگر طعم غذا برایشان مثل سابق نیست و ترشحات بزاقی هم کاهش پیدا کرده، بی‌اشتها و نسبت به خوردن غذا بی‌میل می‌شوند.
سالمندی، کم‌آبی و یبوست
در دوره سالمندی، سالمندان به طور طبیعی مستعد به کم‌آبی هستند زیرا در این دوره، بدن برخی از توانایی خود را برای تنظیم سطح مایعات از دست می‌دهد. از طرف دیگر فرد کمتر احساس تشنگی می‌کند. بنابراین باید نوشیدن جرعه‌جرعه آب را به سالمندان یادآور شد. با نوشیدن آب به مقدار کافی احتمال ابتلا به عفونت ادراری و یبوست تا حد قابل قبولی کاسته می‌شود.
البته یبوست می‌تواند به دلایل مختلفی از قبیل بی‌تحرکی، عدم نوشیدن کافی مایعات، استفاده محدود از غذاهای حاوی فیبر، استفاده مداوم از مسهل‌ها، و مصرف بعضی داروها ایجاد شود. استفاده از نان سبوس‌دار، میوه و سبزی‌ها، خوردن آلوخشک و انجیر، نوشیدن مایعات فراوان و در صورت امکان تحرک می‌تواند در رفع یبوست کمک‌کننده باشد.
