چالش ظرفیت تولید در پایان توافق اوپک

 فرض می‌کنیم که اکنون مارس 2018 است و اوپکی‌ها و برخی تولیدکنندگان غیراوپکی موفق شده‌اند به هدف خود نائل آیند و ذخایر را کاهش دهند. پرسشی که مطرح می‌شود این است که در زمان رسیدن به انتهای طرح کاهش تولید، کشورها چه تصمیمی برای ظرفیت تولید خود خواهند گرفت.

به گزارش بازتاب به نقل از تعادل ، اوپکی‌ها قرار است در بازه زمانی 15ماهه اجرای توافق، به‌طور میانگین روزانه یک‌میلیون و 200هزار بشکه از تولید خود را کنار بگذارند. به عبارت دیگر این رقم به تولید شناور آنها یا همان  Spare Capacity اضافه می‌کند. چنین حکایتی برای تولیدکنندگان غیراوپکی همراه با توافق نیز صادق است و آنها نیز از تولید خود به میزان حدود 600هزار بشکه در روز چشم‌پوشی کرده‌اند. آیا با پایان توافق شاهد این خواهیم بود که به سرعت حدود یک‌میلیون و 800هزار بشکه در روز به ظرفیت عرضه جهانی نفت افزوده شود؟

مضاف بر این برخی کشورهای عضو اوپک ازجمله عراق، امارات و ایران در حال افزودن به ظرفیت اسمی تولید خود هستند. عراق اعلام کرده ظرفیت تولید خود را تا پایان سال 2017 به 5میلیون بشکه در روز می‌رساند. اوایل سال جاری نیز ایران اعلام کرد که تا پایان سال 1396 مصادف با اوایل سال 2018 میلادی تولید خود را به 4میلیون و 50هزار بشکه در روز می‌رساند که 250هزار بشکه در روز بیش از سهمیه تعیین شده برای این کشور است. عربستان نیز ادعا می‌کند که در حال حاضر ظرفیت تولیدش حدود 12میلیون بشکه در روز است. امارات‌متحده‌عربی نیز از افزایش تحرکات خود برای افزایش ظرفیت تولید خبر داده است.

تمام این مسائل نگرانی‌هایی را در رابطه با پمپاژ سریع نفت اوپک و بازگشت مازاد عرضه به بازار با پایان توافق کاهش تولید نفت ایجاد می‌کند. از سوی دیگر نگرانی‌ها در رابطه با تولیدکنندگان غیراوپکی علی‌الخصوص ایالات‌متحده، برزیل و کانادا نیز کماکان به قوت خود باقی بوده و سبب شده بازار بدبین نفت از همین امروز نگران سرنوشت پساتوافقی تولید نفت‌خام باشد.

در همین رابطه  در گفت‌وگو با مهدی عسلی نماینده سابق ایران در اوپک و مرتضی بهروزی‌فر کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی وضعیت بازار نفت پس از اتمام توافق کاهش تولید را بررسی شد.

اجرای توافق کاهش تولید نفت‌خام با تمام ویژگی‌های مثبتش در افزایش قیمت و کاهش ذخایر جهانی نفت‌خام، دارای اثرات جانبی دیگری نیز هست. خارج ‌کردن یک‌میلیون و 800هزار بشکه نفت‌خام در هر روز از بازار به معنای از بین رفتن ظرفیت تولید نیست. هنگامی که توافق به پایان برسد انتظار می‌رود که اوپکی‌ها مجددا شیرهای نفتی خود را باز کنند تا بازار نفت‌خام در نیمه دوم سال 2018 و با اتمام سررسید توافق کاهش تولید ‌بار دیگر غرق در نفت‌خام شود. چنین انتظاری از 3منبع سرچشمه می‌گیرد؛ منبع نخست، انتظار افزایش ظرفیت تولید شناور اوپک Spare capacity بر اثر اجرای توافق کاهش تولید است. همواره ارتباط معکوسی بین قیمت نفت‌خام و ظرفیت شناور تولید اوپک وجود داشته است. بازه زمانی 2003 تا 2008 را به خاطر بیاورید. جایی که تقاضا برای نفت‌خام خصوصا از جانب چین بسیار بالا رفته‌ بود اما مازاد عرضه اوپک برای پاسخگویی به این نیاز پایین بود و همین مساله سبب جهشی تاریخی در قیمت نفت شد به نحوی که در ژوئن 2008 قیمت‌های نفت‌خام به حدود 146دلار در هر بشکه رسید. پس از آن و با افزایش ظرفیت شناور تولید اوپک قیمت نفت نیز با روند کاهشی مواجه شد.

اما اکنون و در گیرو‌دار اجرای توافق کاهش تولید، چه سرنوشتی در انتظار ظرفیت شناور تولید اوپک است؟ طبیعتا همان‌طور که انتظار می‌رود کاهش تولید نفت‌خام سبب افزایش قیمت شود، این انتظار نیز وجود دارد که اجرای همان توافق سبب افزایش مازاد ظرفیت تولید شود که فاکتوری منفی برای قیمت نفت خصوصا پس از پایان توافق است.

منبع دوم نگرانی‌ها، تلاش‌ها برای افزایش ظرفیت تولید است. عراق، ایران، امارات و حتی لیبی کاندیداهای اصلی افزایش ظرفیت تولید نفت‌خام در سال‌های آینده هستند. عراق اعلام کرده تا پایان سال 2017 به ظرفیت تولید 5میلیون بشکه‌یی خواهد رسید. ایرانی‌ها قصد دارند تا پایان برنامه ششم توسعه خود مصادف با اوایل سال 2022 به این سطح از تولید برسند. به این لیست عربستان‌سعودی را نیز اضافه کنید که همواره ادعای ظرفیت تولید 12میلیون بشکه‌یی را داشته است. بدون شک رسیدن به چنین ظرفیت تولیدی هزینه‌های فراوان و استفاده نکردن از این ظرفیت، هزینه‌های فراوان‌تری را با خود به همراه خواهد داشت. لذا انتظار می‌رود با پایان توافق در ماه مارس و روشن شدن چراغ سبز، این کشورها به سرعت تولید نفت خود را به ظرفیت اسمی خود نزدیک کنند.

منبع سوم نگرانی‌ها نیز تولیدکنندگان غیراوپکی هستند که گوش‌شان به این حرف‌ها بدهکار نیست و به چیزی جز افزایش ظرفیت تولید فکر نمی‌کنند؛ کشورهایی همچون ایالات‌متحده، برزیل و کانادا که هر آنچه را تولید کنند به بازار تزریق می‌کنند.

ورای این نگرانی‌ها، آنچه به بازار قوت قلب می‌دهد، انتظارها برای افزایش تقاضاست. مرتضی بهروزی‌فر کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در این رابطه  می‌گوید: «روال بازار نفت به این‌گونه است که سالانه یک‌میلیون و 500هزار بشکه در روز به تقاضای جهانی نفت‌خام افزوده‌ می‌شود. بدین‌ترتیب ظرف 2 الی 3سال تقاضا حدود 4 تا 5میلیون بشکه بیشتر خواهد شد.»

بهروزی‌فر به ابعاد دیگری از تغییرات در عرضه جهانی نفت‌خام نیز اشاره می‌کند که کمتر مورد اشاره قرار گرفته است. وی معتقد است که روند تولید در بسیاری از کشورهای غیراوپکی در حال کاهش است. بهروزی‌فر به تولید نفت از حوزه دریای شمال اشاره می‌کند که اخیرا با کاهش قابل‌توجهی مواجه شده است و انتظار می‌رود که به‌زودی نفت این حوزه از بازارهای جهانی حذف شود.

موضوع دیگری که این کارشناس انرژی به آن می‌پردازد ویژگی زمان‌بر بودن تغییرات در بحث تولید نفت‌خام است. همین مساله سبب می‌شود که بهروزی‌فر اثر افزایش ظرفیت تولید برخی کشورهای اوپکی بر قیمت نفت‌خام را بعید بداند. وی می‌گوید: «پروژه‌های نفتی بدین صورت نیست که امروز آغاز شوند و فردا به پایان برسند، بلکه پروژه‌های بلندمدت هستند. از سوی دیگر در تمام کشورهای تولیدکننده نفت به صورت معمول افت تولید سالانه وجود دارد.»

به عنوان مثال در ایران سالانه بین 5 تا 10درصد افت تولید وجود دارد. بدین معنی که اگر اقدامی در راستای حفر چاه‌های جدید یا افزایش ضریب برداشت صورت نگیرد تولید ایران حدود 300هزار بشکه کاهش پیدا می‌کند. بنابراین اگر ایران در یک‌سال برنامه افزایش 500هزار بشکه‌یی تولید خود را داشته‌باشد، در نهایت خالص افزایش تولید حدود 200هزار بشکه خواهد بود».

بهروزی‌فر به بی‌خطر بودن ادعاهای عربستان‌سعودی در رابطه با ظرفیت تولید 12میلیون بشکه‌یی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «عربستان هیچ‌وقت نتوانسته است که تولید خود را به صورت پایدار به 12میلیون بشکه در روز برساند و حفظ کند. این کشور حتی نتوانسته تولید خود را نزدیک به 11میلیون بشکه در روز نیز ثابت نگه دارد. پیش‌بینی می‌شود به این زودی نیز این کشور توان افزایش قابل توجه تولید خود را نداشته‌ باشد».

بهروزی‌فر معتقد است تمامی یک‌میلیون و 200هزار بشکه توافق کاهش تولید به ظرفیت شناور اوپکی‌ها افزوده نخواهد شد. وی معتقد است: «ظرفیت مازاد تولید اوپک بالشتکی برای بازار است و سبب می‌شود که ثبات روانی در بازار ایجاد شود. هنگامی که بازار احساس کند که 2میلیون بشکه ظرفیت تولید اضافه در بازار وجود داشته‌ باشد که هر لحظه می‌توان آن را وارد بازار کرد، سبب خواهد شد که ثباتی در بازار ایجاد شود. هرچند کاهش یک‌میلیون و 200هزار بشکه‌یی تولید نفت اوپک به معنای وجود یک ظرفیت مازاد در بازار است اما این نکته را نیز مدنظر داشته‌ باشید که بخشی از این کاهش تولید خودخواسته نبوده است. تعهد بیش از 100درصدی برخی کشورها به تعهد مشخص‌شده برای آنها، موید این موضوع است. چنین کشورهایی یا نتوانسته‌اند نفت تولید کنند یا نتوانسته‌اند آن را به فروش برسانند و لزوما تمام کاهش تولید داوطلبانه نبوده است و بخشی از آن از چنین عواملی نشأت گرفته است».

در نهایت این کارشناس حوزه انرژی پیش‌بینی می‌کند که نیاز بزرگ‌ترین کشورهای تولیدکننده نفت یعنی عربستان و روسیه بزرگ‌ترین تضمین برای این موضوع است که قیمت نفت مجددا با کاهش مواجه نخواهد شد. او در این باره اظهار می‌کند: «کشورهای تولیدکننده نفت که بزرگ‌ترین آنها عربستان‌سعودی و روسیه هستند به درآمد نفتی نیاز دارند. عربستان اخیرا قراردادهایی با ارزش بیش از 380میلیارد دلار با ایالات‌متحده امضا کرده که متاسفانه یا خوشبختانه برای اجرایی کردن آنها به پول نیاز دارد. شاید عربستان برای تامین مالی قرارداد خرید اسلحه به صندوق ذخیره ارزی خود مراجعه کند اما برای باقی قراردادها نیاز به افزایش درآمد دارد».

در این میان مهدی عسلی مدیر سابق امور اوپک وزارت نفت معتقد است که همین حالا و پس از گذشت حدود 5ماه از اجرای توافق، ظرفیت شناور تولید اوپک نیز چندان بالا نیست. او اظهار می‌کند: «اوپک همواره ظرفیت شناور بین 2 تا 4میلیون بشکه را داشته‌ باشد. اکنون نیز ظرفیت شناور تولید اوپک بیش از 2میلیون بشکه در روز نیست. بنابراین همین حالا ظرفیت شناور تولید اوپک از میانگین خود که معمولا بین 2.5 تا 3میلیون بشکه در روز است فاصله دارد».

وی عامل اصلی تعیین‌کننده قیمت نفت را در برآیند افزایش تقاضای نفت‌خام و افزایش عرضه نفت‌های غیرمتعارف می‌داند و می‌گوید: «مساله اصلی نفت شیل امریکا و دیگر نفت‌های غیرمتعارف دنیاست که بتوانند تمام افزایش تقاضای ایجاد شده از سال 2018 را پاسخگو باشند یا خیر. اوپک همواره ظرفیت شناور تولید داشته است. نکته مهم این است که شرکت‌های تولیدکننده امریکا ظرفیت شناور تولید برای خود نگه نمی‌دارند و با تمام ظرفیت ایجاد شده برای تولید خود مشغول فعالیت هستند. بنابراین اصل قضیه این است که سال آینده تقاضای کل چقدر است. براساس آخرین آمارها در سال 2017 حدود 500هزار بشکه مازاد عرضه وجود دارد که پیش‌بینی می‌شود در اوایل سال 2018 کاهش پیدا کرده و عرضه و تقاضا به تعادل برسند و ذخایر جهانی نفت کاهش پیدا کنند».

بررسی ها از آخرین پیش‌بینی اداره اطلاعات انرژی امریکا نیز نشان می‌دهد که پیش‌بینی این نهاد برای ظرفیت شناور تولید برای ادامه سال 2017 و نیز سال 2018 با کاهش همراه است و تقریبا در سطح ظرفیت شناور تولید این کارتل در سال‌های 2003 تا 2008 است که قیمت نفت در اوج خود قرار داشت.

عسلی نیز افزایش ظرفیت تولید کشورهای اوپک در کوتاه‌مدت را متغیری معنادار نمی‌بیند. به عنوان مثال وی معتقد است که عربستان‌سعودی نه‌تنها به این زودی‌ها نمی‌تواند به ظرفیت تولید 12میلیون بشکه‌یی خود نزدیک شود بلکه در حفظ سطح تولید پیش از اجرای توافق خود یعنی 10میلیون و 600هزار بشکه در روز نیز مشکل دارد. این کارشناس حوزه انرژی با ارائه آخرین آمارها از تولید و ذخایر نفت‌خام عربستان می‌گوید: «برداشت عربستان از منابع نفت زیرزمینی و انبارهای خود نشان‌دهنده این است که این کشور قادر به ادامه تولید در سطح 10میلیون و 600هزار بشکه‌یی هم نیست. ظرفیت تولید عربستان همواره هم از سوی این کشور و هم مراجع بین‌المللی بیش از 12میلیون بشکه در روز عنوان شده است اما پایداری تولید مساله بسیار مهمی است. عربستان حدود دو سال تولید خود را با هدف حذف شیل امریکا افزایش داد اما از سال گذشته طرح فریز نفتی و پس از آن توافق کاهش تولید را مطرح کردند. علت این امر این است که عربستان بیش از آنکه به دنبال حمایت از قیمت باشد، قادر نیست که در سطح 10میلیون و 600هزار بشکه در روز به تولید نفت‌خام بپردازد. انبارهای نفت‌خام عربستان در یک‌ماه گذشته از 320میلیون بشکه به 250میلیون بشکه کاهش پیدا کرده است. این بدین معنی است که عربستان از ابتدای امسال و اجرای توافق نفتی، 70میلیون بشکه از انبارهای خود را برداشت کرده است تا بتواند تعهدات صادراتی خود را به انجام برساند».