پیمانکاران نفتی پشت فیلترینگ توتال
حتما بارها این موضوع به گوشتان خورده است که با وجود گذر بیش از یک قرن از عمر اکتشاف «نفت» در ایران هنوز نمی‌توان ادعا کرد که این صنعت 100درصد ملی شده است.
به گزارش بازتاب به نقل از تعادل، البته به دنبال همت محمد مصدق و یارانش ایران از تاریخ اسمی ملی شدن صنعت نفت، صاحب و مالک منابع نفتی خود شده است اما میان این مساله و عدم نیاز به شرکت‌های خارجی برای توسعه فاصله زیادی است. بیژن زنگنه وزیر نفت در سال 1395 و در جریان سخنرانی در مراسم رونمایی از نسل جدید قراردادهای نفتی، یکی از اهداف مهم خود را تاسیس شرکت‌های E&P در ایران عنوان کرد. شرکت‌هایی که بتوانند روزی نه فقط در ایران بلکه در کشورهای مختلف به عملیات نفتی مشغول شوند. وزارت نفت در ابتدا 8 شرکت و در ادامه 3 شرکت را برای تبدیل شدن به شرکت‌های «اکتشاف و تولید» در ایران انتخاب کرد.
البته شرکت‌های متقاضی دیگری نیز پشت درهای بسته باقی مانده و به این امیدوار بودند که بتوانند با شرکت‌های خارجی که به عنوان رهبر کنسرسیوم در ایران فعالیت خواهند کرد، همکار شوند. تا به این قسمت از ماجرا و روی کاغذ همه چیز عادی و منطقی به نظر می‌رسد. اما کمی پیگیری نشان می‌دهد، پیمایش مسیر رسیدن به استانداردهای جهانی چندان نیز برای شرکت‌های ایرانی ساده نیست. مسائل مربوط به تحریم یا ضعف درونی این شرکت‌ها در نهایت منجر به توان اندک مالی و فنی شده و مسیری سخت را برای همکاری در سطوح استاندارد بین‌المللی برایشان رقم زده است.
عصر روز دوشنبه خبری به نقل از محمد مشکین‌فام مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس منتشر شد که حاکی از مشخص شدن نتایج پیمانکاران منتخب برای طرح توسعه فاز 11 پارس‌جنوبی تا یک‌ماه آینده بود. شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی روز دوشنبه نوشت که مشکین‌فام گفته است: «عمده شرکت‌های حاضر در این مناقصه‌ها ایرانی هستند.» او در ادامه صحبت‌های خود عنوان کرده بود که پاکت مالی بخش‌های فاز 11 پارس‌جنوبی جز بخش حفاری باز شده است و اسامی پیمانکاران پس از بررسی از سوی توتال اعلام و با آنها قرارداد بسته می‌شود.
اگرچه در ظاهر بررسی توتال از این شرکت‌ها یکی از مراحل بوده و قابل طی شدن است اما در باطن پیگیری‌ها حاکی از وضعیتی دیگر است. با انعقاد قرارداد میان شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیومی به رهبری شرکت فرانسوی توتال، مسوولان وزارت نفت بر این موضوع که شرکت‌های ایرانی پیمانکاران این پروژه خواهند بود، تاکید می‌کردند؛ البته از همان زمان مشخص بود که توتال برای انتخاب پیمانکاران خود فیلترینگی را مدنظر خواهد گرفت. اما اینکه شرکت‌های ایرانی تا چه اندازه با این معیارها فاصله دارند، مشخص نبود. در اینکه شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه نفت، فاصله قابل توجهی با استانداردهای جهانی در این زمینه دارند، شکی نیست. ورود توتال در قالب قراردادی درازمدت اما در چند مدت اخیر باعث شده است این فاصله از شکل «انتزاعی» به صورتی «عینی» درآمده و فضایی را حداقل برای قیاس با وضعیت شرکت‌های استاندارد این حوزه در جهان ایجاد کند.
آن‌طور که رضا پدیدار رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران می‌گوید: شرکت فرانسوی توتال پس از آنکه طی چند روز با پیمانکاران، EPCکاران و سازندگان ایرانی نفت در ساختمان کوشک جلساتی برای معرفی اولیه برگزار کرد، عملیات غربالگری را آغاز کرده است که شرکت‌های اندکی خواهند توانست از آن عبور کنند.
اگر به شمار شرکت‌های پیمانکاری فعال در حوزه صنعت نفت نگاه کنیم، بدون شک تصور خواهیم کرد که اوضاع مناسب است. شرکت‌های پرشمار ایرانی هر سال هزینه گزافی را بابت اجاره غرفه در نمایشگاه سالانه نفت، گاز و پتروشیمی در تهران مى‌پردازند و حتی اگر حوزه اصلی فعالیتشان به نفت مربوط نشده و مثلا در حوزه صنعت برق باشد، باز هم تمام تلاش‌شان را برای اجاره غرفه‌ها به خرج می‌دهند. اما آن‌طور که به نظر می‌رسد، این شرکت‌ها در موارد دیگر، کمتر رفتاری مشابه با دست و دل‌بازیشان در نمایشگاه‌ها به خرج می‌دهند.
رضا پدیدار با اشاره به اینکه در جلسات برگزار شده، توتال به شاخص‌های موجود در Appendix A قرارداد اصلی با شرکت ملی نفت اشاره کرده است، می‌گوید: «یکی از این موارد گواهی کیفیت کالاست. ما در ایران به دلیل تحریم‌ها نتوانسته‌ایم گواهی‌های معتبری مانندAPI امریکا یا GSI ژاپن را کسب کنیم، به همین دلیل توتال گواهی ما را معتبر نمی‌داند. » او در ادامه عنوان می‌کند: «وزارت نفت اکنون گفته است که از طریق انجمن نفت و سازمان ملی استاندارد درصدد صدور گواهی کیفیت کالا برای شرکت‌های ایرانی است. شرکت توتال نیز گفته است که این گواهی را معتبر خواهد دانست.»
تبعات دور بودن از فضای رقابتی
اما این تنها مشکل شرکت‌های ایرانی که شاید از قضا در زمینه خلاقیت از نمونه‌های خارجی چیزی کم نداشته باشند، نیست. دور بودن از فضای رقابتی باعث شده است، این شرکت‌ها در مواردی دیگر نیز به تغییرات نیازمند باشند. یکی از این مسائل رفتار مالی این شرکت‌هاست.
رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران و رییس سابق انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت در این باره می‌گوید: «شرکت توتال عنوان کرده است که تمام شرکت‌ها هم از لحاظ کیفی و هم از لحاظ حسابرسی باید مورد تایید شرکت مادر قرار گیرند.» او ادامه می‌دهد: «در واقع توتال خواهان روشن بودن حسابرسی و صورت مالی شرکت‌ها و به‌طور کلی این مقوله است که شرکت‌ها از نظر مالی تا چه اندازه شفاف‌اند؟» پدیدار در پاسخ به این پرسش که مشکل شرکت‌های ایرانی با این درخواست توتال چیست و چرا آنها از شفاف شدن صورت‌های مالی سر باز می‌زنند، می‌گوید: «مساله اینجاست که توتال از شرکت‌های ایرانی خواسته است که این عملیات حسابرسی از طریق شرکت‌های معتبر بین‌المللی انجام شود. دستمزد این شرکت‌ها اما بالاتر از توان شرکت‌های ایرانی است.»
او در ادامه می‌گوید: «من به تازگی با یکی از همین شرکت‌ها که کار حسابرسی یک بانک و یک شرکت پتروشیمی را نیز در ایران انجام می‌دهد، مذاکره کرده‌ام. آنها حداقل هزینه حسابرسی یک شرکت را 10هزار یورو عنوان کرده‌اند. در صورتی که این شرکت بزرگ باشد، این هزینه به 100هزار یورو افزایش خواهد یافت.» پدیدار می‌گوید: هر چند این هزینه باید فقط یک‌بار پرداخت شود اما از توان شرکت‌های ایرانی خارج است.
واضح است که شرکت‌های پیمانکاری ایرانی که اغلب در پرداخت دستمزد کارکنان خود در موعد مقرر دچار مشکل بوده و به همین دلیل در بازه‌های زمانی کوتاه با خروج نیروهای خود مواجه می‌شوند برای تطابق خود با این شرایط جدید مشکلات فراوانی داشته باشند. اما آیا هیچ شرکتی تاکنون توانسته است از فیلترینگ توتال عبور کند؟
رییس سابق انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت در پاسخ به این پرسش که آیا تاکنون شرکتی توانسته است از فیلترهای توتال عبور کرده و وارد فاز همکاری شود، عنوان می‌کند: «در این زمینه هیچ اطلاع‌رسانی رسمی صورت نگرفته اما برخی شنیده‌ها از این حاکی است که در میان شرکت‌های E&P شرکت نفت و گاز پرشیا (وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام(ره))، در میان سازندگان شرکت مپنا و همچنین شرکت فراب توسط توتال انتخاب شده‌اند.»
گفتنی است، تمام شرکت‌هایی که نام آنها توسط رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران برده شده است، شرکت‌هایی وابسته به نهادهای مختلف دولتی یا شبه‌دولتی به حساب می‌آ‌یند و شرکت‌هایی که اشخاص یا گروه‌های غیر وابسته مالک آن باشند در میان این فهرست به چشم نمی‌خورد.
رضا پدیدار در نهایت می‌گوید: «البته تاکید می‌کنم که سندیت این موارد برای من احراز نشده است. ما اکنون به دنبال دیدار با افرادی در این زمینه هستیم. من درخواست ملاقات با نماینده توتال، دهقان رییس ایرانی توتال و غلامرضا منوچهری معاون توسعه و مهندسی شرکت ملی نفت ایران را مطرح کرده‌ام و به دنبال این هستم که آخرین وضعیت را از طریق مذاکره در این ملاقات دنبال کنم.»
