متهم ردیف اول آلودگی هوای تهران کیست؟ نمودارها سخن می‌گویند!
اگر قرار به محاکمه عامل آلودگی هوای تهران باشد، متهم ردیف اول کیست؟ سوخت، خودروها، صنایع آلاینده، ساخت و سازها یا مدیرانی که عامل را می‌شناسند اما کوتاهی می‌کنند؟
چندسالی است که با از سرگیری واردات بنزین و راه اندازی پالایشگاه هایی که سوخت با استاندار بالا تولید می‌کنند، آلودگی هوا تا حدود زیادی مهار شده و دست کم در فصول گرم، کمتر نیازمند تعطیلی مدارس و اعمال شدیدتر طرح های ممنوعیت تردد هستیم، اما کافی است تا فصول سرد از راه برسند تا وارونگی جوی رخ داده و اوضاع دوباره همانی شود، که از دیرباز با آن دست به گریبان هستیم.
درست مثل هفته گذشته که در آن آلودگی‌هوا در تهران و چند کلانشهر و شهر بزرگ دیگر کشورمان شدت گرفت و برای مهار آن، تعطیلی مدارس و اعمال محدودیت های شدید ترافیکی در دستور کار مسئولان قرار گرفت. شرایطی که به مدد بازندگی مختصر رخ داده تا حدی تعدیل شد اما به طور کامل رفع نشده است. این را می‌شود از قدم زدن در معابر شهرهای شلوغ و آلوده‌ای مثل تهران دریافت که نفس کشیدن در آن، دشوار و جانکاه است.
وضعیتی که مجابمان می‌کند بپرسیم به راستی عامل آلودگی هوای تهران چیست و چرا با آن مقابله نمی‌کنیم؟ آیا این عامل شناسایی نشده؟ اگر پاسخ منفی‌ست، چرا این گونه است و اگر پاسخ مثبت است، چرا مقابله با آن در دستور کار قرار نمی‌گیرد؟ مگر نه این است که در نتیجه این آلودگی، سلامتی جمع بزرگی از هموطنانمان در معرض خطر قرار دارد؟ مگر نه اینکه تعطیل کردن ادارات و مدارس و اقدامات دیگری که برای مهار آلودگی هوا به کار می‌بندیم، همه هزینه آفرین هستند و این هزینه ها، به کشورمان تحمیل می‌شود؟
سوالاتی که کنکاش در آنها به پاسخ های جالب توجهی منجر می‌شود. از جمله رسیدن به “سیاهه انتشار” که از مهم‌ترین و پایه‌ای ترین ابزارها در مدیریت آلودگی هوای شهری است و با استفاده از آن می‌توان منابع آلاینده در شهر را شناسایی کرده و سهم هر منبع آلاینده در تولید آلودگی شهری را بدست آورد.
سیاهه‌ای که آخرین بار شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران در سال 94 آن را تهیه کرده و در آن، منابع آلاینده اصلی شهر تهران در دو دسته «منابع متحرک» (شامل خودروهای سواری، تاکسی، موتورسیکلت، وانت، مینی‌بوس، اتوبوس واحد، سایر اتوبوس‌ها و کامیون) و «منابع ساکن» (شامل صنایع آلاینده، نیروگاه‌ها و پالایشگاه، ترمینال‌های شهری (پایانه‌های اتوبوسرانی، فرودگاه، راه آهن)، جایگاه‌های سوخت‌رسانی و منابع خانگی و تجاری) مورد بررسی قرار گرفته‌اند و این نتیجه حاصل آمده است:
«بر اساس این سیاهه انتشار مشخص شد كه سهم منابع ساکن و متحرک در تولید آلاینده‌های گازی به ترتیب برابر 15 و 85 درصد است و این سهم در تولید ذرات معلق به ترتیب 30 و 70 درصد به دست آمده است. در منابع متحرک، کامیون‌ها، اتوبوس‌هاي سرويس ادارات، اتوبوس‌هاي شركت واحد، موتورسیکلت و مینی‌بوس‌ها مهم‌ترین منابع تولید ذرات هستند در حالی که نیروگاه، پالایشگاه و صنایع، اصلی‌ترین منابع تولید ذرات در منابع ساکن هستند.»
به گزارش «تابناک»، با این توضیح که باید توجه داشت “آلاینده‌های گازی” و “ذرات خروجی از اگزوز خودروها”، هر دو در غلظت ذرات معلق جو سهم دارند. گازهای آلاینده خروجی اگزوز خودروها در جو به ذرات معلق تبدیل می‌شوند و به همین دلیل است که خودروهای بنزین سوز با اینکه ذرات کمی تولید می‌کنند، با تولید گازهای آلاینده به طور غیر مستقیم باعث افزایش غلظت ذرات معلق در جو می‌شوند.
توضیحاتی که شهبازی، مدير واحد پيش بيني و مدل سازي شركت كنترل كيفيت هواي تهران ارائه داده و در تکمیل‌شان می‌گوید: «بايد دانست كه خودروهاي سواري شخصي و وانت تهران 49 درصد كل آلاينده‌هاي گازی شهر را توليد مي‌كنند. همچنين موتورسيكلت‌ها و تاكسي ها به ترتيب با 18 و 14 درصد، از دیگر عوامل اصلي تولید آلاینده‌های گازی شهر تهران هستند.»
بدین ترتیب مشخص می‌شود که عوامل آلاینده هوای تهران به تفکیک سهمشان مشخص شده‌اند و اگر قرار به مقابله با آلودگی هوای تهران باشد، می‌توان با برنامه‌ای مدون در خصوص آن اقدام نمود. برنامه‌ای که اگر به آن ملاحظات زیست محیطی و دانستی‌های حوزه سلامت افزوده شود، می‌تواند با دقت زیاد اولویت ها در برخورد را مشخص نموده و آن را اجرایی کرد. با اقداماتی از قبیل الزام خودروها به نصب فیلترهای جذب ذرات آلاینده یا تجهیز آنها به تجهیزاتی که از میزان تولید و انتشار گازهای آلاینده در اثر احتراق در موتورشان می‌کاهد. الزامی شبیه به الزام رانندگان به داشتن بیمه شخص ثالث که نفع عموم در آن دیده شده است.
برنامه‌ای که می‌تواند شامل تعیین مجازات های بازدارنده برای سرپیچی کنندگان از این امر حیاتی هم باشد و به این منظور، پشتیبانی قوه مقننه و دستگاه قضا را نیز دریافت کرده باشد، اما فعلا در حد ایده و نظر هم، حرفی از آن به میان نمی‌آید تا ثابت شود آنچه موجب آلودگی هوای تهران و دیگر شهرهای کشورمان شده، نه مشخص نبودن میزان آلاینده ها و عوامل آلاینده، که قصور مسئولان است و بس؛ مسئولانی که اگر قرار به مشخص کردن متهم ردیف اول آلودگی هوا باشد، خیلی پیشتر و بیشتر از دیگر گزینه‌ها، شایسته دریافت این عنوان هستند!
