سند همکاری ایران و چین تنها یک سوپاپ اطمینان است/ سوابق خوبی از امضای چنین اسنادی برای ما وجود ندارد/ این توافق برای نسل هایی تعهدزاست که در تنظیمش نقشی ندارند

همزمان با امضای سند همکاری 25 ساله ایران و چین گمانه ها پیرامون مفاد آن و محاسن و معایبش بالا گرفته است. برخی آن را یک توافق هوشمندانه برای رهایی از شرایط تحریم و برخی آن را توافقی برای فروش منافع ایران به چینی ها تصور می کنند؛ تحلیل هایی صفر و یکی که به نظر نمی رسد با واقعیت ها همخوانی داشته باشد.

«بازتاب»؛ آرش خداپرست– پس از ماه ها بحث و رایزنی میان طرف های چینی و ایرانی در مورد سند همکاری 25 ساله که البته هنوز متن اصلی آن منتشر نشده و در اختیار عموم قرار نگرفته است، حالا بسیاری از شهروندان ایرانی نگران آن هستند که مبادا به دنبال امضای این توافق امتیازاتی به طرف چینی واگذار شده باشد که به زیان منافع ملی ایران باشد.

نگرانی برحق و بجایی که البته تا کنون مسئولان و متولیان امر برای آن پاسخ های قانع کننده ای در اختیار عموم قرار نداده و از انتشار متن توافق نامه نیز امتناع کرده اند!

همین رویه های مبهم و پنهانی حالا بسیاری را ناگزیر به گمانه زنی در این رابطه کرده و اکنون بازار شایعه و تحلیل های صفر و یکی در این میان داغ شده است.
با این همه نمی توان به طور کامل نه تحلیل کسانی را پذیرفت که این توافق را یک پیروزی کامل برای ایران می دانند و نه می توان به طور کامل تحلیل کسانی را پذیرفت که توافق مذکور را شکستی محض تلقی می کنند.

دکتر کیومرث یزدان پناه، دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران در همین رابطه به «بازتاب»، گفت: به رغم همه مباحثی که پیرامون امضای تفاهم نامه چین با ايران مطرح می شود، اما افراط در هر دو جهت موافق و مخالف اشتباه است. مهمترین نکته ای که خیلی دقیق باید بدان توجه کرد، تعمیم دادن همه توافق راهبردی با مساله تحریم ها است که نه تنها کارشناسانه نیست بلکه حتی ممکن است، زمینه را برای منت گذاری طرف مقابل سند همکاری بر سر ایران فراهم سازد.

یزدان پناه در همین باره افزود: این سند همکاری صرفا یک سوپاپ اطمینان در استمرار همکاری دیرینه دو کشور علی رغم همه فراز و فرودهای آن باید باشد. لذا در بوق و کرنا کردن بی مورد آن ممکن است روابط دیرپای دو کشور را مخدوش سازد.

ممکن است این توافق در دراز مدت برای ایران دردسر ساز باشد

استاد دانشگاه تهران ادامه داد: از طرفی دیگر، خیلی طبیعی است که به دلیل ناسازگاری تکنولوژی چینی یا تکنولوژی فعال فعلی در صنایع ایران بویژه صنایع استراتژیک نفت و گاز، تمرکز بر ابعاد فنی آن ممکن است در دراز مدت برای ایران دردسر ساز باشد. از اینرو نباید احساسی و هیجانی با موضوع برخورد کرد و از این سند همکاری بعنوان نمایش قدرت مافوق جهانی یا مانور پیروزی غرور انگیز و یا بر عکس آن ، از آن به عنوان شکست دادن همه مشکلات یاد کرد.

وی ادامه داد: این حقیقت تلخ است اما فراموش نکنیم که اقتصاد چین با همه شکوه و عظمتش هنوز سوپاپ اطمینان برای جامعه متراکم و بزرگ خودش فراهم نکرده و هر آنی ممکن است این اقتصاد غول پیکر آسیب های جدی ببیند. از سوی دیگر طوفانی بودن آثار مخرب صنایع و کالاهای چینی در تمام صنایع مولد داخلی بویژه صنایع خرد و مصرفی طی دهه های اخیر بخوبی هویدا است. و نمیتوان این نگرانی را از چشمان مضطرب تولیدکنندگان داخلی نادیده گرفت.

یزدان پناه با تأکید بر اینکه قدر مسلم هر توافقی حتما محاسنی برای دو طرف دارد و حتما هم بدون معایب هم نیست، اضافه کرد: باید با واقع بینی و اصول منتهی به منافع ملی، مفاد آنرا پیش برد که این تفاهم نامه اخیر هم از این قاعده مستثنی نیست.

سوابق خوبی هم از امضای چنین اسنادی برای ما وجود ندارد

او ادامه داد: از جانبی سوابق خوبی هم از امضای چنین اسنادی برای ما وجود ندارد، نه با چین بلکه یا دیگر کشورها هم مصداق دارد و این سابقة منفی در کنار دیگر موضوعات طبیعی است که ذهن جامعه ایرانی را که امروزه به همه چيز بدبین اند، درگیر خود می کند.

این استاد دانشگاه با ابراز نگرانی نسبت به تبعات آتی چنین توافق نامه های بلند مدتی افزود: از سوی دیگر دغدغه داشتن نسبت به آینده کشور هم یک امری طبیعی است. زبرا اسناد بلند مدت معمولا ایجاد تعهد برای آیندگان است و تعهد بدون تدابیر هوشمندانه در هر عرصه ای می‌تواند به نوبه خود مخرب باشد. این توافق ۲۵ ساله ،بطور تقریبی ۲۵ سال بعد از اتمام مهلت آن هم می تواند ادامه داشته باشد و برای کشور و نسل هایی تعهد آفرین باشد که در اساس هیچ نقشی در خلق آن نداشته اند. یعنی ۵۰ سال ممکن است کشور درگیر تبعات و پیامدهای مثبت و منفی سندی باشد که حتی به دلایل امنیتی مفاد آن هم اعلام نمی شود.

طرف مقابل دارای وزن جهانی بسیار قوی است که ایران از آن برخوردار نیست

وی تصریح کرد: شاید آنزمان هیچ ابزار و اهرم فشاری هم برای خلاصی از مفاد آن فراهم نشود. یعنی درست زمانی که دیگر هیچ یک از امضاء کنندگان و بستر سازان آن وجود خارجی ندارند. از اینرو تضامین حقوقی محکم میان طرفین بویژه برای ایران بسیار حیاتی است، زیرا طرف مقابل ایران دارای وزن جهانی بسیار قوی و صاحب امتیازاتی است که ایران از آن برخوردار نیست.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به نابرابری وزن ژئوپلیتیکی ایران و چین در مناسبات جهانی اضافه کرد: چین عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل است و از حق وتو برخوردار است اما ایران نیست. چین چهارمین قدرت اتمی دنیا است و از زرادخانه های انباشته از انواع سلاحهای اتمی برخوردار است اما ایران چنینی امتیازی ندارد و چین در حال مبدل شدن به اقتصادی بی در و پیکر در جهان است و همچنان استراتژی فروش ارزانترین کالاها را در جهان دنبال می کند که این مساله اگر مورد توجه عمیق ایران قرار نگیرد چه بسا بواسطه برخی نارسایی ها به نابودی هر چه بیشتر تولید داخلی ایران منجر شود.

او در همین باره گفت: چین برای تحقق راهبردها و تثبیت موقعیت جهانی نیاز به پل های ارتباطی محکم در نقاط مختلف دنیا دارد و د ذهن ژئواستراتژیک چینی ها در متهی الیه غرب آسیا ،ایران بی جایگزین ترین مسیر اتصالی و رقابتی چین به دنیای پساآسیایی محسوب می شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به نیاز چین به ایران تصریح کرد: اینکه چین به فضای مطمئن جغرافیایی در غرب آسیا برای بقاء در راس قدرت جهانی نیاز دارد، تردیدی در آن نیست و تردیدی هم نیست که تنها فضای خالی جغرافیایی باقی مانده در غرب آسیا، ایران است که چینی ها به خوبی موقعیت آنرا درک کرده اند.