ابزار بازرگانی در خدمت مدیریت تولید کشاورزی آمریکا

ریشه عمده مشکلات و دغدغه‌های مربوطه به تأمین غذایی سالم و با قیمت مناسب از عدم مدیریت صحیح بازار کشاورزی منشأ می‌گیرد و برای استفاده از زنجیره تولید باید از ابزارهای مدیریت بازار توسط متولی تولید و بازرگانی کشاورزی استفاده کرد.

بازار کشاورزی در روزها و ماه‌های اخیر تجارب تلخ و تکراری را پشت سر نهاد که همانند شلاقی دردناک بر پیکره تولیدکننده و مصرف‌کننده برخورد کرد. کاهش قیمت پرتقال تولید داخل، واردات بی‌حساب پرتقال به کشور و افزایش قیمت گوشت قرمز در سطح بازارهای خرده‌فروشی گوشه‌ای از این نابسامانی‌هاست.

اما وزیر جهاد کشاورزی در سیزدهم آذرماه سال به ریشه این مشکلات به‌درستی اشاره کرد. محمود حجتی در جشنواره ملی کشاورزی و تقدیر از نمونه‌های بخش کشاورزی در تهران اظهار داشت که بازار کشاورزی رهاشده است و با همه‌کسانی که در زنجیره تولید و عرضه هستند عهد می‌بندد که این مسئله را پیگیری نماید.

در فحوای این کلام مهندس حجتی مفهوم معنادار و ریشه‌داری وجود دارد که تا به امروز در کشور به‌درستی درک نشده است. علاوه بر مشکلات فوق، عدم توانایی دامداران درفروش شیر باقیمت مناسب به صنایع تبدیلی، فاصله زیاد قیمت انواع گوشت از مرحله کشتار تا عرضه به مصرف‌کننده، نبود نظام استانداردسازی محصولات به‌منظور عرضه در بازار داخلی و خارجی و بسیاری موارد دیگر، همگی از «رهاشدگی مدیریت بازار» حکایت می‌کند. درواقع ریشه عمده مشکلات و دغدغه‌های مردم و مسئولین در حوزه تأمین غذایی سالم و با قیمت مناسب از عدم مدیریت صحیح بازار کشاورزی منشأ می‌گیرد. بدون شک برای رونق تولید و همچنین حمایت واقعی از مصرف‌کننده باید زنجیره مزرعه تا سفره به‌صورت یکپارچه مدیریت شود. لازمه این امر استفاده از ابزارهای مدیریت بازار توسط متولی تولید و بازرگانی کشاورزی است.

 در این یادداشت به بررسی یکی از سازمان‌های متولی توسعه بازار (Marketing Development) کشاورزی ذیل وزارت کشاورزی ایالات‌متحده آمریکا پرداخته می‌شود که نقش بسزایی در افزایش صادرات محصولات غذایی و کشاورزی این کشور ایفا می‌کند.

تصویر 1- لوگوی سازمان خدمات خارجی کشاورزی

ایالات متحده آمریکا پیشرو در صادرات محصولات کشاورزی

بر اساس گزارشی که در ماه فوریه سال 2015 میلادی منتشر شد. صادرات کشاورزی ایالات‌متحده آمریکا موجب ایجاد یک میلیون شغل در داخل و خارج از مزارع این کشور شده است. بر اساس همین گزارش بین سال‌های 2010 تا 2014، صادرات کشاورزی آمریکا رکورد کل تاریخ این کشور را شکست و به بالاترین میزان خود رسید و رقم مجموعاً 675 میلیارد دلارفروش محصولات کشاورزی را به ثبت رساند. در سال 2014 میزان فروش محصولات کشاورزی آمریکا به 152.5 میلیارد دلار رسید. همچنین در این سال 180 میلیارد دلار ارزش‌افزوده در بخش‌های مربوط به کشاورزی تولید شد. علت این پیشرفت‌ها در صادرات محصولات کشاورزی آمریکا، وجود دستگاه متولی ذیل وزارت کشاورزی است که مأموریت آن افزایش ظرفیت‌های صادراتی تعریف‌شده است. جایگاه این نهاد در چارت سازمانی وزارت کشاورزی آمریکا در تصویر (2) نشان داده شده است.

تصویر 2- جایگاه سازمان خدمات خارجی کشاورزی در وزارت کشاورزی آمریکا

نهادسازی تخصصی برای رونق صادرات محصولات کشاورزی

سازمان خدمات خارجی کشاورزی (Foreign Agriculture Services) ذیل وزارت کشاورزی آمریکا متولی توسعه بازارهای خارجی برای عرضه محصولات و ارائه خدمات در این حوزه است. این سازمان در سال 1953 میلادی ذیل یکی از معاونت‌های وزارت کشاورزی آمریکا رسماً تأسیس شد. قبل از آن، سازمان خدمات خارجی کشاورزی با عنوان «دفتر روابط خارجی کشاورزی» فعالیت می‌کرد ولی در طی سال‌های بعد به وزارت امور خارجه و سپس مجدداً به وزارت کشاورزی آمریکا انتقال یافت. این سازمان در جهت کاهش تعرفه محصولات کشاورزی و رفع هرگونه مانع تجاری کشورهای دیگر در برابر محصولات آمریکایی تلاش می‌کند. علاوه بر این مذاکرات تجاری خدماتی از قبیل اجرای برنامه‌های حمایت از صادرات، کسب اطلاعات و تسهیل توافقنامه‌های تجاری در حوزه کشاورزی را بر عهده دارد.

تصویر 3- نقشه تخمین کمبود و بیش‌بود محصول برنج در کشورهای جنوب شرق آسیا در سال 1948 توسط دفتر روابط کشاورزی خارجی (سازمان خدمات خارجی کشاورزی)

استفاده تاریخی از ظرفیت دیپلماسی برای صادرات کشاورزی

در حال حاضر این سازمان با استفاده از 92 دفتر خود در 71 سفارتخانه جهان خدمات مهمی را در اختیار بخش صادرات کشاورزی آمریکا ارائه می‌دهد. تصویر (3) نمونه‌ای از فعالیت این سازمان و تخمین آن از بازارهای هدف محصولات آمریکایی و قدمت این فعالیت‌ها را نشان می‌دهد. بر اساس گزارش بودجه وزارت کشاورزی آمریکا این سازمان در سال 2015، بودجه‌ای برابر 2.2 میلیارد دلار داشته است.

یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های تجارت محصولات کشاورزی ارائه اطلاعات به‌موقع، صحیح و دقیق از بازارهای داخلی و خارجی است. سازمان خدمات خارجی ذیل وزارت کشاورزی آمریکا، با استفاده از ظرفیت سفارتخانه‌های خود در سراسر جهان و همچنین کارشناسان کشاورزی، شبکه‌ای‌ سازمان‌یافته برای کسب اطلاعات کاربردی در زمینه عرضه، تقاضا، تولید و تجارت کشاورزی ایجاد کرده است. همان‌گونه که در تصویر (4) مشخص است، اطلاعات جمع‌آوری‌شده در سراسر جهان به‌صورت گزارش مکتوب در اختیار ذی‌نفعان بخش کشاورزی قرار می‌گیرد. در نرم‌افزاری تحت وب موسوم به شبکه اطلاعات جهانی کشاورزی (Global Agriculture Information Network) امکانی فراهم‌شده است تا کاربر با انتخاب کشور، بازه زمانی و موضوع موردنظر به تمام گزارش‌های تولیدشده توسط کارشناسان مستقر در سفارتخانه یا کنسولگری‌های آمریکا در کشور مذکور دسترسی داشته باشند. از اخبار شیوع بیماری‌های کشاورزی تا برقراری قراردادهای کشاورزی میان کشورها و یا وضع قوانین مرتبط با تجارت کشاورزی در این کشور می‌تواند موضوع این گزارش‌ها باشد.

تصویر 4- تصویری از صفحه جستجوی سامانه اطلاعاتی GAIN

اما این گزارش‌ها خام بوده و همچنین از جامعیت کافی برخوردار نیست، لذا طی فرایندی دیگر با سایر اطلاعات تلاقی پیداکرده و به گزارش ماهانه تبدیل می‌شود. وزارت کشاورزی آمریکا با جمع‌آوری و تلاقی اطلاعاتی داده‌های تولیدشده در سایر سازمان‌ها، گزارش‌های سفارتخانه‌ها و با بهره‌گیری از تصاویر ماهواره‌ای و اطلاعات هواشناسی، «میزان عرضه و تقاضا کشاورزی جهان» را به‌صورت ماهانه تخمین می‌زند. این گزارش‌ها به‌صورت رسمی و از سال 1973 میلادی به‌صورت ماهانه در فرمت‌های مختلف بر روی تارنمای وزارت کشاورزی قابل‌دسترسی و اشتراک‌گذاری است.

تجارت آزاد؛ ابزاری برای صادرات بیشتر محصولات کشاورزی

در سال 1974 کنگره آمریکا قانونی را تصویب نمود تا هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات را در جهت پیگیری توافقات تجاری راهبری کند. این قانون اختیارات توسعه تجارت (Trade Promotion Act) نام دارد که با عنوان سیر سریع (Fast track) هم از آن یاد می‌شود. این مصوبه به رئیس‌جمهور اجازه می‌دهد تا برخی توافقات تجاری بین‌المللی را طی یک‌روند قانونی سریع برای مدتی محدود تائید و اجرایی نماید. از معروف‌ترین نمونه این مذاکرات، می‌توان به قرارداد میان کشورهای حاشیه اقیانوس آرام (Trans Pacific Partnership Agreement) اشاره کرد. این قرارداد در خصوص حذف تعرفه‌های تجاری میان 12 کشور ازجمله آمریکا صورت می‌گیرد که در چند دور مذاکرات صورت گرفت. صرف‌نظر از سرنوشت این مذاکرات، مسئولیت آن در حوزه تجارت کشاورزی بر عهده سازمان خدمات خارجی ذیل وزارت کشاورزی این کشور قرار داشت.

تجربه ایالات‌متحده آمریکا در واگذاری ابزار و اختیارات حوزه بازار به متولی تولید، ارتقای صادرات محصولات کشاورزی را در پی خواهد داشت و نشان می دهد بهبود دسترسی بازار می تواند بهترین نوع حمایت از تولید کننده و در دراز مدت از مصرف کننده نیز باشد.

از سال 1391 قانون تمرکز وظایف و اختیارات بخش کشاورزی با رویکرد مدیریت واحد تولید وو بازرگانی کشاورزی به تصویب مجلس رسید که پس از یک کش و قوس 2 ساله در دولت به طور ناقص اجرایی شد. با این حال ابزار دسترسی بازار و اختیار مدیر تولید کشاورزی قرار گرفت و باید دید وزیر جهاد کشاورزی در 3 سال اخیر توانسته، فرصت پیش آمده را غنیمت بداند یا خیر؟