معیارها و شاخص‌های رای اعتماد به وزیران از نگاه خدابخشی
نماینده مردم الیگودرز و رئیس فراکسیون نظارت بر اجرای برنامه‌های توسعه کشور در یادداشتی معیارها و شاخص‌های رای اعتماد به وزیران را تشریح کرد.
به گزارش ایسنا متن یادداشت محمد خدابخشی به شرح زیر است:
«مسند مدیریت به طور عام و وزارت به طور خاص امانتی الهی است که به مدیر(وزیر) سپرده می شود و او باید از این امانت الهی مراقبت کند. حضرت علی(ع) درباره این امانت الهی می‌فرمایند:”عمل (حکمرانی) تو، رزق و خوراک تو نیست، بلکه امانت و سپرده‌ای است بر گردن تو، و خواسته‌اند که تو نگهبان باشی از برای مافوق خود” (نهج‌البلاغه، 1351).
در قران مجید آمده است که:“ان الله یامرکم ان تودوا الامانات الی اهلها” (همانا خداوند دستور می دهد امانت را به اهلش بسپارید) (نساء، 58).
با بررسی ادبیات موضوع، در سطح بین المللی، ملی و نیز آموزه های دینی معیارهای انتخاب وزیران را می‌توان به هشت معیار عمده تقسیم‌بندی کرد، که به اجمال هریک از معیارها توضیح داده می‌شود. شاخص های مرتبط با هر معیار در ادامه ارایه می شود (جدول ملاحظه شود).
- ویژگیهای شخصیتی
همه مدیران به یک شیوه عمل نمی‌کنند، مانند سایر افراد جامعه تفاوتهای فردی، استعدادها، انگیزه‌ها، رغبت‌ها و تمایلات مخصوص به خود دارند و از نگرش، دانش و نظام ارزشی متفاوتی برخوردارند. این تفاوتها هنگامی که از فرایندهای واسطه شناختی افراد عبور می‌کنند، به تفاوتهای بسیار بزرگ و نتایج رفتاری کاملاً متفاوت می‌انجامد. چنین تفاوتهایی عمدتاً از تفاوتهای ناشی از شخصیت هریک ازافراد سرچشمه می‌گیرد. شخصیت یک فرد، ترکیبی از خصوصیات روانشناختی (مثل آرام، پرخاشگر، بلند پرواز، وفادار یا اجتماعی) است. شخصیت افراد اساساً توسط عوامل محیطی و ژنتیکی شکل گرفته‌است.
- سوابق
از معیارهای مهمی که حضرت علی(ع) برای انتخاب و گزینش مدیران توجه داشتند، سابقه نیکو داشتن فرد بود. حضرت در نامه 53 به مالک توصیه می‌نمایند که با کسانی همنشین باش که از خانواده‌های شریف و خوشنام و کسانی که دارای سابقه نیکو باشند (موسی‌زاده و عدلی، 1387). حضرت علی(ع) حسن شهرت و سوابق خوب افراد را یکی از ملاک های گزینش معرفی می‌کنند. تجربه مدیریتی، شهرت حرفه ای و همچنین نتایج ارزیابی عملکرد وزیر پیشنهاد شده باید مورد توجه قرار گیرد.
- ویژگیهای علمی و تخصصی
امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر فرموند: ” آن کس را فرمانده لشگریان قرار ده که از همه در علم و بردباری بالاتر باشد” (سیدرضی،1371 ق). طبق فصل هشتم قانون خدمات کشوری مصوب 1386 مجلس شورای اسلامی، انتصاب و ارتقای شغلی باید با رعایت شرایط تحصیلی و تجربی لازم و پس از احراز شایستگی و عملکرد موفق در مشاغل قبلی آنان صورت گیرد: “در انتخاب و انتصاب افراد به پستهای مدیریت حرفه‌ای، شرایط تخصصی لازم را تعیین نمایند تا افراد از مسیر ارتقای شغلی، به مراتب بالاتر ارتقا یابند و در مواردی که از این طریق امکان انتخاب افراد شایسته وجود نداشته باشد، با برگزاری امتحانات تخصصی لازم، انتخاب صورت پذیرد”. یکی از مهمترین ملاکهای انتخاب کارگزاران و فرماندهان در حکومت اسلامی در نگاه امام علی(ع) افزون بر ویژگیهای فردی و کمالات نفسانی، داشتن تخصص و مهارت لازم در انجام وظیفه مربوط است.
- مسئولیت پذیری و پاسخگویی اجتماعی
مسئولیت یا مسئولیت‌پذیری به تنهایی، اشاره به حس وظیفه شناسی، پاسخگو بودن و تعهد دارد. وزیر موفق وزیری است که اهداف وزارت را در کنار منافع عامه و سیاستهای کلی جامعه پیگیری کند. از دیدگاه گریفین و بارنی، مسئولیت پذیری اجتماعی بیانگر احساس و عملی است که افراد در چارچوب موقعیت و نقشهای خود بطور آگاهانه و آزادانه نسبت به امور گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره از خود بروز میدهند. وجدان کاری از مهمترین شاخص های مرتبط با این معیار است.
- رعایت شایسته‌سالاری
حضرت علی(ع) به مالک سفارش می‌کنند:”حق را در مورد آن کس که سزاوار آن است از نزدیک و دور خویش و بیگانه اجرا کن و در اجرای آن، با امید به ارزش اجرای حق در پیشگاه خداوند استوار باش، هر چند در این راه به نزدیکان و دوستانت ضرر و صدمه‌ای وارد شود و اینگونه رفتار، اگر چه بر تو سخت و سنگین است ولی عاقبت و نتیجه‌ی آن را باید نگریست که عاقبتی نیکو دارد”(نهج‌البلاغه، 1351). شایسته‌سالاری، یعنی ایجاد فرصتهای برابر، بدون توجه به معیارهای ذهنی و سلیقه‌ای، مانند طبقه اجتماعی، ثروت، وابستگی فامیلی، افکار و عقاید؛ و توجه به معیارهای عینی مانند دانش، تجربه، مهارت، رفتار و اطلاعات.
- تواناییهای جسمی و ذهنی
گذر زمان از چالاکی فرد می‌کاهد و این در حالی است که تجربه می‌تواند کمبود ناشی از چالاکی را جبران نماید. توان ذهنی به معنی توانایی یادگیری و به کار بردن آموخته‌ها در حل مسائل و مشکلات تازه می‌باشد.
- مهارت ارتباطی و انسانی
مهارت برقراری ارتباطات متقابل شامل مهارت شنود مؤثر و مهارت بازخورد و همچنین مهارت کار گروهی است. مهارت انسانی یعنی قابلیت برقراری ارتباط با عقاید و احساسات دیگران تا با دریافت پاسخ مطلوب و ایجاد ارتباط از سوی دیگران، خوی اجتماعی بودن در فرد پرورش یابد.
- آگاهی و توان انجام وظایف مدیریتی
وزیری شایسته است که فنون برنامه‌ریزی، سازماندهی و هماهنگی مناسب کار، نیروها و امکانات سازمان، سرپرستی و هدایت امور سازمانی، گروهی و فردی را بتواند به خوبی اجرا کند. درک موقعیت و به کارگیری سبک مدیریت مناسب، هدفگذاری دقیق و مشخص فردی و گروهی، پیگیری، بررسی و کنترل مسائل و امور مهم، آگاهی از تشکیلات، قوانین و رویه‌های اداری و مالی سازمان از موارد ضروری است.
علاوه بر معیارهای گفته شد برنامه پیشنهادی وزیر هم باید مورد ارزیابی جدی قرار گیرد.»
