سد ؛ متهم اصلی خشکی خلیج گرگان

دولت بودجه‌ای را برای نجات خلیج گرگان اختصاص داد. میزان بودجه مصوب پنج میلیارد تومان بود که تاکنون محقق نشده است

طلوع و غروب آفتاب،رویایی‌ترین منظره‌ خلیج گرگان بود اما از آن تصاویر رویایی دیگر خبری نیست. پس‌رفت دریا و پیش‌رفت ساحل، غم‌انگیزترین صحنه‌ این روزهای خلیج گرگان است.خلیج گرگان آهسته‌آهسته آب می‌رود و سرنوشتی همچون دریاچه ارومیه در انتظار اوست. گویا همه منتظرند تنها کرانه خزر خشک شود و آن زمان پس از جنجال‌های فراوان، ستادی نیز برای احیای خلیج گرگان تشکیل دهند. در این میان، خبری هم از بودجه‌های قطره‌چکانی و کارگروه‌های نجات خلیج گرگان نیست. به‌گفته مسئولان استان گلستان، بحران خشکی خلیج گرگان تا جایی پیش رفته است که به‌زودی پای ریزگردها به کرانه دریا خرز نیز باز می‌شود.

به گزارش بازتاب  به نقل از قانون ، خلیج گرگان بر اثر پیشروی در ساحل شبه‌جزیره میانکاله در منتهی‌الیه جنوب شرقی دریای خزر شکل گرفته است. مهم‌ترین مشکل خلیج گرگان، پس‌روی آب به سمت دریا و کاهش شدید عمق آن است. بازهم پای سدسازان در خشکی یک خلیج درمیان است. سدها، متهمان اصلی خشکی خلیج گرگان هستند چرا که سدهای بسیاری روی رودخانه‌های منتهی به خلیج احداث شده‌اند. کاهش میزان بارندگی و کاهش آب‌دهی رود ولگا در روسیه که 70 تا 90 درصد آب خزر را تامین می‌کند، از مهم‌ترین دلایل کاهش آب دریا بوده که درنهایت موجب خشکی خلیج گرگان شده است. صید بی‌رویه و ورود فاضلاب‌های صنعتی، دامداری و کشاورزی به خلیج گرگان از دیگر مشکلات این خلیج به‌شمار می‌رود.

عمق خلیج گرگان به یک متر رسید

درگذشته عمق خلیج گرگان به چهار متر می‌رسید اما درحال حاضر عمق آن بسیار کاهش یافته است و در بسیاری از نقاط به یک متر نیز رسیده است. کاهش عمق خلیج گرگان به یک متر به‌دلیل رسوب‌گذاری، یکی از مهم‌ترین معضلات این کرانه است. رسوب‌گذاری از طریق فرسایش خاک کشاورزی و آوردن آن به دریای خزر از سوی ایران رخ داده است. بخش دیگری از رسوب‌گذاری به‌دلیل ورود حجم وسیعی از فاضلاب‌های ایران به خلیج گرگان صورت گرفته است. پس از افزایش حجم رسوبات در دهنه خلیج گرگان، این مساله موجب کم شدن ورودی آب و پس‌روی آن به‌سمت دریا شده است. پیامد این گرفتگی دهانه خلیج گرگان، خشک شدن بخش غربی آن و کاهش عمق آب به یک متر است. همچنین نگرانی‌هایی درخصوص مساله ریزگرد نیز در این منطقه وجود دارد. به‌دلیل پس‌روی دریا و خشکی ممکن است در آینده نه‌چندان دور شاهد هجوم ریزگردها به خلیج گرگان باشیم.

خبری از بودجه پنج‌میلیاردی نجات نیست!

سال گذشته پس از اعتراضات فعالان و کارشناسان محیط زیست و هشدار تکرار سرنوشت دریاچه ارومیه در خلیج‌گرگان به‌دلیل پس‌روی آب دریای خزر و بحران خشکسالی و نابودی زیستگاه گونه‌های آبزی بسیار نادر و در حال انقراض،دولت بودجه‌ای را برای نجات خلیج گرگان اختصاص داد. میزان بودجه مصوب پنج میلیارد تومان بود که تاکنون محقق نشده است. اما مدیرکل پیشین حفاظت محیط‌زیست استان گلستان درباره جذب این بودجه گفته است:« حتی یک ریال از این بودجه نیز پرداخت نشده و هیچ اقدامی نیز در این مدت برای این خلیج انجام نگرفته است». در این میان برخی از مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست از تشکیل کارگروه ویژه نجات خلیج گرگان برای رسیدگی به وضعیت خلیج گرگان خبر داده‌اند. از آنجا که خلیج گرگان وابسته به دریای خزر است، معاونت امور دریایی سازمان حفاظت محیط زیست متولی آن محسوب می‌شود. شهرام فداکار، مدیرکل دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست درباره بودجه پنج میلیارد تومانی نجات خلیج گرگان گفت:« این بودجه را به استان گلستان اختصاص داده‌اند و سازمان محیط زیست وظیفه جذب آن را برعهده نداشته است. براساس آمار درحدود 30 درصد از این بودجه جذب شده است».

ستاد ملی احیای خلیج گرگان تشکیل می‌شود

همچنین مدیرکل دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به آخرین جلسه کمیته ملی احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله در مصاحبه‌ای به ایسنا گفت:« در جلسه‌ نجات خلیج گرگان بر ضرورت تشکیل ستاد ملی احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله توافق شد تا مرجعیت قانونی آن تغییر کند و این کمیته بتواند مصوبه خود را از شورای عالی محیط زیست یا هیات وزیران بگیرد.باتوجه به اینکه رییس جمهور آب و محیط زیست را در اولویت دولت دوازدهم قرار داده است، امیدواریم حمایت هیات دولت را در زمینه تشکیل ستاد ملی احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله داشته باشیم چون در صورت تشکیل ستاد ملی ضمن افزایش اختیارات،ردیف بودجه‌مشخصی برای احیای خلیج گرگان تخصیص داده می‌شود و این اقدامات مسیر نجات خلیج گرگان را هموارتر می‌کند».

مسئول لای‌روبی خلیج گرگان کیست؟

براساس شواهد در اثر بالا آمدن آب و رسوب‌گذاری از سمت خشکی، کانال خوزینی در سمت چپ جزیره آشوراده بسته ‌شده است. تنگه طبیعی سمت راست جزیره نیز در حال بسته شدن است. یکی از راه‌حل‌های نجات خلیج گرگان لای‌روبی این کانال‌هاست. حال پرسش این است که مسئول این لای‌روبی کدام نهاد یا ارگان است؟ چرا که تاکنون نهاد یا سازمانی مسئولیت لای‌روبی خلیج را برعهده نگرفته است و مسئولان همچنان درحال فرافکنی در این‌باره هستند».

خلیج گرگان؛ قطب گردشگری

اکولوژی خلیج گرگان تحت تاثیر دریای خزر، رودهای مجاور و شبه جزیره میانکاله قرار گرفته است که در رشد و تکثیر آبزیان ، ماهیان استخوان‌دار و ماهیان غضروفی و جذب پرندگان مهاجر زمستانی نقش مهمی دارد.

خلیج گرگان از مهم‌ترین جاذبه‌ها و دارای قابلیت توریستی است. سواحل جنوبی و شرقی دریای خزر برخلاف سواحل شمالی آن هیچ‌گاه دوره یخبندان ندارد، بنابراین پیوسته شرایط جلب توریست داشته و آماده انجام همه گونه ورزش آبی است. خلیج گرگان به همراه شبه جزیره میانکاله به‌عنوان پناهگاه حیات وحش و به‌علت داشتن اهمیت زیستی زیاد، در ردیف یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست کره در جهان به ثبت رسیده است. شاید جالب باشد که بدانید در دومین فصل از پژوهش‌های باستانی زیر آب، بقایایی از قلعه تاریخی در امتداد دیوار تاریخی گرگان و تمیشه در زیرآب‌های خلیج گرگان کشف شد.این خلیج همچنین زیستگاه و محل تخم‌گذاری بسیاری از گونه‌های بومی دریای خزر از جمله ماهیان خاویاری است که ارزش اقتصادی زیادی برای ایران دارند و آرام بودن آب خلیج نیز شرایط مناسبی برای آن به عنوان یک تفریحگاه دریایی ایجاد کرده است.

محل تخم‌ریزی ماهیان خاویاری از بین می‌رود

خشکی خلیج گرگان پیامدهای منفی و آثار مخربی برای اکوسیستم منطقه داشته است. شاید مهم‌ترین پیامد آن را بتوان از بین رفتن محل تخم‌ریزی ماهیان خاویاری دانست.

در منطقه خلیج گرگان، ورود انواع آلاینده‌ها از جمله مواد مغذی، فسفات، سیلیکات و غیره که به‌صورت کود یا فاضلاب شهری است، موجب شده این خلیج در اصطلاح دچار مشکلی به نام «پرغذایی» شود. همچنین دسترسی بسیار سخت به دریا برای صیادان، باتلاقی شدن ساحل برای گردشگران و از همه مهم‌تر کاهش ذخایر ماهیان دریایی،از مهم‌ترین آثار کم شدن آب خلیج گرگان است.

معیشتی وابسته به خلیج

اقتصاد مردم زیادی در غرب استان گلستان و شرق استان مازندران به این خلیج وابسته است و نابودی آن، پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی زیاد و خطرناکی مانند مهاجرت گسترده مردم منطقه و عواقب آن را در برخواهد داشت.

خشکی، دریاخواری می‌آورد

یکی دیگر از خطرهایی که خلیج گرگان را تهدید می‌کند، دریاخواری است. خشک شدن خلیج گرگان و پس‌رفت دریا و پیش‌رفت ساحل آن، این روزها بازار زمین‌خواری و دریاخواری را در این منطقه گرم کرده است. با پس‌روی آب به‌سرعت زمین‌های ساحل فنس‌کشی می‌شود و این پدیده به‌تنهایی مشکلات بسیار بزرگی را برای منطقه به وجود می‌آورد.خلیج گرگان نیز مانند صدها تالاب و رودخانه کشور نفس‌های آخر خود را می‌کشد و گوشی برای شنیدن این نفس‌ها نیست. خلیجی که درصورت خشکی آن اکوسیستم دریای خزر، جزیره آشوراده ومیانکاله به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌گیرند و بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی منقرض می‌شوند.