فرشته‌های نجات را چگونه رسانه‌ای کنیم؟
قهرمان سازی یکی از حساس‌ترین و چالش‌برانگیزترین موضوعات در رسانه‌ها محسوب می‌شود؛ قدرتی که می‌تواند در الگوسازی جامعه بسیار موثر باشد و حتی قدرت‌های سیاسی جهان نیز در مواقع لزوم همانند دوران جنگ، از این قدرت رسانه‌ای بهره برده‌اند.
اما فارغ از نگاه‌ها و بهره‌وری‌های سیاسی از مقوله قهرمان‌پروری در رسانه‌ها، گاهی در مواقع عادی نیز سهوا تشویق و تحسین در رسانه‌ها جای خود را به قهرمان‌سازی می‌دهد؛ این در حالی است که اساسا شخصیت یک قهرمان در یک رویداد و با انجام یک کار شایسته که از عهده کمتر کسی هم برمی‌آید، تعریف نمی‌شود بلکه در طول زمان و تکرار ویژگی‌های شایسته است که یک نفر را قهرمان می‌نامند.
یکی از مصداق‌های این موضوع، فرشته نجات تنها بازمانده بوئینگ ۷۰۷ است که در این حادثه ناگوار توانست جان یک نفر را نجات دهد؛ مهرداد راضی اولین کسی بود که پس از حادثه برای هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ در فرودگاه فتح خود را به محل حادثه رساند و جان یک نفر از سرنشینان را نجات داد.
بر همین اساس هم بسیاری از رسانه‌های رسمی به این رفتار شایسته و شجاعانه او پرداختند و از او تقدیر کردند. اما در این میان برخی به ویژه در رسانه‌های اجتماعی به صورت ناآگاهانه به او جنبه‌های قهرمان‌گونه دادند. این در حالی است که به باور بسیاری از کارشناسان رسانه، قهرمان‌سازی افراد بدون توجه به پیشینه و سابقه انسان‌ها می‌تواند تبعات منفی زیادی هم برای آن فرد و هم برای جامعه به دنبال داشته باشد.
در همین راستا، حمید شکری‌خانقاه ـ کارشناس رسانه و استاد علوم ارتباطات ـ در گفت‌وگویی با ایسنا درباره مقوله قهرمان‌سازی در رسانه‌ها، اظهار کرد: به طور کلی موضوع قهرمان‌سازی از چندین زاویه قابل بررسی است. بیش از هر چیزی باید به این نکته توجه کرد که برخی کارها جزو وظایف انسانی و مسئولیت‌های اجتماعی همه انسان‌ها محسوب می‌شود؛ اما باید بدانیم که اگر بخواهیم به انجام این وظایف بعد قهرمانی بدهیم، شاهد تبعات منفی زیادی خواهیم بود؛ به عنوان مثال اگر دانش‌آموزی در مدرسه بعد از مدت‌ها نمره ۱۰ آوردن، نمره ۱۶ کسب کند، قهرمان نیست، بلکه فقط شایسته تشویق است.
او ادامه داد: هر یک از ما انسان‌ها باید به هم‌نوعان خود کمک، محبت و در موقعیت‌های مختلف به وظایف انسانی‌مان عمل کنیم. در این میان اگر عده‌ای به این وظایف انسانی بی‌توجه هستند، دلیل نمی‌شود که بخواهیم از آن دسته از افرادی که به وظایف انسانی خود عمل می‌کنند، قهرمان بسازیم؛ البته حتما باید از کسانی که کارهای شایسته انجام می‌دهند، تقدیر کرد؛ ولی تقدیر، تحسین و تشویق به هیچ وجه معنای قهرمان‌سازی نیست.
این کارشناس رسانه با تاکید بر اینکه «حتی اگر پای از جان‌گذشتگی و ایثار در میان باشد، باز هم با قهرمان شدن فاصله زیادی وجود دارد»، یادآور شد: قهرمان دارای ویژگی‌های خاص خودش است. وقتی از قهرمان صحبت می‌شود، در واقع به صفات تثبیت شده‌ای در آن فرد اشاره می‌شود؛ و نه اینکه صرفا فردی در موقعیتی خاص عملکرد و رفتار خوب، شایسته و انسانی داشته باشد؛ البته باز هم می‌گویم این افراد حتما نیاز به تشویق و تشکر دارند.
شکری خانقاه با بیان اینکه مردم از قهرمان‌هایشان الگوبرداری می‌کنند، خاطرنشان کرد: بنابراین در معرفی افراد به عنوان قهرمان و بزرگ کردن شخصیت آنها در رسانه‌ها حتما نیاز به بررسی و تحقیق درباره ابعاد مختلف شخصیتشان است. رسانه‌ها باید بدانند که قهرمان‌ها دارای صفات ثابتی هستند که قابلیت تکرار دارند، مردم آنها را در موقعیت‌های مختلف دیده و رفتارشان را ستایش کرده‌اند.
او افزود: در بسیاری از رسانه‌های خارجی نیز اینگونه است که وقتی می‌خواهند فردی را به عنوان یک شخصیت موفق یا قهرمان معرفی کنند، حتما ابعاد مختلف زندگی او را جست‌وجو می‌کنند و سپس از آن فرد سناریوهایی می‌سازند و او را به عنوان یک الگو معرفی می‌کنند. آنها معتقدند که نمی‌توان فردی را بدون سابقه و پیشینه مشخص و شایسته به عنوان قهرمان معرفی کرد.
این استاد ارتباطات همچنین درباره عملکرد رسانه‌های داخلی در قهرمان‌سازی، گفت: در بسیاری از مواقع خبرنگاران و رسانه‌ها به صورت هیجانی موضوعات و رویدادها را مورد بررسی قرار می‌دهند؛ این درحالی است که خبرنگار باید روحیه مساله‌شناسی و تحلیلگری داشته باشد و بتواند به موضوعات پیرامون خود از ابعاد مختلف جامعه‌شناسی و روان‌شناسی نگاه کند. خبرنگار حرفه‌ای باید به این بیاندیشد که برجسته‌سازی افراد از بعد منفی یا مثبت، چه عواقبی می‌تواند به دنبال داشته باشد. اگر فردی که امروز به عنوان قهرمان معرفی کرده است، قابلیت قهرمان شدن نداشته باشد، چه الگوهای بدی می‌تواند برای جامعه باشد؟
