زیرساخت‌ها برای روابط با روسیه فراهم نیست
روابط پیچیده اقتصادی ایران و روسیه ریشه‌ای تاریخی دارد. سال‌ها ایران تلاش داشت با حفظ این روابط موازنه تجاری با این کشور را مثبت نگاه دارد، اما با این حال، ملاحظات سیاسی، ترازوی تجاری را عمدتا به نفع روسیه سنگینی کرد.
به گزارش بازتاب به نقل از شرق، حالا هم پس از دورزدن نفتی ایران از سوی این کشور، این پرسش در اذهان ایجاد شده که ایران چگونه باید با این کشور تا کند؟ پاسخ‌گویی به این پرسش اساسی البته از سوی برخی مقامات، با ملاحظاتی همراه است. مجتبی خسروتاج، رئیس سازمان توسعه تجارت، معتقد است باید روابط خود را در زمان تحریم‌ها با روسیه گسترش دهیم. با این حال او اشاره می‌کند که هنوز زیرساخت‌ها برای این روابط فراهم نیست. او البته در کنار این اظهارنظر تأکید می‌کند که روابط ایران با کشورهای اوراسیا به تقویت ایران در منطقه خواهد انجامید و به همین سبب باید ایران به دنبال تجارت آزاد یا تعرفه ترجیحی با این کشورها باشد. رئیس سازمان توسعه تجارت در رابطه با روابط تجاری با روسیه با تأکید بر حفظ این رابطه، از ظرفیت‌های این کشور برای گسترش همکاری‌ها می‌گوید: روس‌ها در ساخت‌وساز بعضی پروژه‌ها تجربه دارند. برخی از پروژه‌های صنعتی ما حتی قبل از انقلاب با کمک روس‌ها شکل گرفته است. معاون وزیر صنعت با بیان اینکه روس‌ها در بخش فولاد و ساخت‌وساز نیروگاه‌ها و هوافضا تجربه‌های خوبی دارند، می‌گوید: روسیه برای کار مشترک در زمینه تولید هلیکوپتر و هواپیما و تکمیل برخی قطعات و تجهیزات موردنیاز در این صنعت اعلام آمادگی کرده است. او همچنین با اشاره به ظرفیت‌های همکاری با این کشور می‌افزاید: روسیه در بخش اقلام معدنی آلومینیوم، مس، کنسانتره سرب و روی به دلیل ظرفیت‌های بالایی که در بخش معدن دارند، برای همکاری اعلام آمادگی کرده است. شوروی سابق در بخش صنایع سنگین خیلی ظرفیت‌سازی داشت. همین الان بحث همکاری برای تولید واگن مشترک و لکوموتیو مطرح می‌شود. در بخش کالاهای تجاری، به‌خصوص در بخش فولاد و چوب هم ظرفیت‌های جدیدی ایجاد شده است. در بخش صنایع سنگین، ظرفیت‌های خوبی برای همکاری وجود دارد. هم‌اکنون پروژه‌های مشترکی در بخش وزارت نیرو، سازمان انرژی اتمی، راه‌آهن و ایمیدرو با طرف روس داریم. خسروتاج می‌افزاید: روس‌ها چندسالی است که مانند اروپایی‌ها، فاینانس صادراتی و آژانس بیمه صادراتی را شکل داده‌اند که باعث می‌شود با خطوط فاینانس، شرکت‌های خودشان را برای حضور در بازارهای جهانی همراهی کنند. در بخشی از کالاهای صنعتی، پروژه‌های سرمایه‌گذاری مشترک می‌تواند به کمک شرکت‌های روسی بیاید. شاید از نظر نقدینگی و منابع مالی بعضی از بنگاه‌هایمان در حدی نباشند که بخواهند یکباره این نقدینگی را تأمین کنند، اما پروژه فاینانس هفت، هشت‌ساله که در طولانی‌مدت باید پرداخت شود، این ظرفیت را برای فعالان اقتصادی ما ایجاد می‌کند. به همین دلیل آژانس بیمه صادراتی هم می‌تواند نقشی در توسعه پروژه‌های صنعتی دو کشور داشته باشد، به‌خصوص جاهایی که فعالان اقتصادی‌مان، مشکل کمبود منابع در کوتاه‌مدت داشته باشند. بنابراین نقش این آژانس را در روابطمان باید مؤثر تلقی کنیم.
همکاری بانک‌های ایرانی و روسی
او با بیان اینکه زمینه‌های فعالیت‌های بانکی بین دو کشور فراهم شده است، می‌گوید: از سال گذشته حداقل دو، سه بانک از طرف روسی و ایرانی، کارهای مشترک را آغاز کرده‌اند. بانک تجاری ایرانی هم در این بخش با طرف روسی همکاری می‌کند.
روسیه جایگزین واردات کالاهای اساسی
معاون وزیر صنعت با اشاره به ظرفیت‌های کشور دوست و همسایه برای همکاری‌های بیشتر تصریح می‌کند: در نشستی با واردکنندگان کالاهای اساسی گفتم روسیه پتانسیل خوبی به لحاظ وسعت جغرافیایی و دانه و روغن سویا، ذرت و کنجاله دارد و می‌تواند بخشی از کالای اساسی را که در گذشته مجبور بودیم از آمریکای‌لاتین یا کانادا، آرژانتین و برزیل بیاوریم تأمین کند. متأسفانه چون در سه دهه گذشته کمتر به این ظرفیت‌ها توجه کرده‌ایم، عمدتا از کشورهای آمریکای جنوبی این واردات را انجام می‌دادیم. یکی از موارد خوبی که در کار با روسیه می‌توان در نظر گرفت ظرفیت‌هایی است که به دلیل شرایط اقلیمی و آب‌وهوایی روسیه وجود دارند که توانسته‌اند در زمینه تولید مواد غذایی، به‌خصوص روغن و دانه‌های روغنی فعال باشند که ما به دلیل آب‌وهوای کشورمان نتوانسته‌ایم تا به حال در این بخش فعالیت خوبی داشته باشیم. روغن یکی از کالاهایی است که ما در سطح بالایی وابسته به آن هستیم. میزان تولید دانه‌های روغنی در کشور ما بسیار کم است. بنابراین در زمینه تأمین کنجاله، دانه سویا یا دانه روغنی و روغن در حد زیادی وابسته هستیم و از این ظرفیت روسیه باید برای تأمین کالایمان استفاده کنیم. او با اشاره به کمبود زیرساخت‌ها برای انتقال کالاهای اساسی از روسیه به ایران می‌گوید: شاید ترمینال‌ها یا سیلوها و انبارهای مناسبی را در شمال نداشته باشیم، بنابراین باید در زمینه زیرساخت‌های ترمینال‌ها کار کنیم.
ثبات پیوندهای منطقه‌ای
خسروتاج در ادامه می‌افزاید: در روابط اقتصادی با برخی کشورها روبه‌رو می‌شویم که بدون ملاحظات و موضع‌گیری‌های سیاسی تلاش می‌کنند به روابط اقتصادی خود با ایران صرف‌نظر از موضوع سیاسی ادامه دهند و منافع خود را در بخش اقتصادی با ملاحظات سیاسی به خطر نیندازند، اما در کلان‌روابط بین‌الملل به نظر می‌رسد روابط سیاسی، اجتماعی، تکنولوژیکی و اقتصادی بر یکدیگر اثر می‌گذارند، اما نسبت شدت اثر هر یک از این عوامل در روابط بین‌الملل متفاوت است.
معاون وزیر در امور صادرات و رئیس کل سازمان توسعه و تجارت معتقد است: برای ثبات در روابط اقتصادی و توسعه پیوندهای همسایه‌ای و منطقه و جلوگیری از نوسانات در روابط اقتصادی نیازمند انعقاد موافقت‌نامه‌های دوجانبه و چندجانبه با کشورها برای استفاده از مزایای تجارت آزاد و مزایای تعرفه‌های ترجیحی (دادن تخفیف در حقوق ورودی کالاها به کشورهای یکدیگر) در روابط تجاری هستیم. خسروتاج در ادامه می‌افزاید: موافقت‌نامه‌ای که در اردیبهشت سال جاری با مقامات کشورهای عضو اتحادیه گمرکی اوراسیا منعقد شد، دقیقا اقدامی بود در جهت برقراری ثبات بیشتر در روابط اقتصادی با این کشورها و حرکت به سمت یکپارچه‌سازی بازارها در آینده و استفاده از مزیت‌های رقابتی-اقتصادی هر یک از این کشورها در توسعه و تجارت کالا. به گفته او، طبق اعلام سازمان تجارت جهانی 50 درصد صادرات کالایی جهان در سال 2008 تحت پوشش موافقت‌نامه‌های تجارت ترجیحی صورت گرفته است. تعداد موافقت‌نامه‌های تجاری در سال 1990 حدود 70 مورد بوده، درحالی‌که در سال 2016، به حدود 645 مورد افزایش یافته است. در شرایط حاضر نه‌تنها موافقت‌نامه‌های تجاری با کاهش تعرفه‌ها، زمینه‌های دسترسی تولیدکنندگان و صادرکنندگان داخلی را به بازارهای جدید باز می‌کند و آنها از رقابت ناعادلانه‌ای که با سایر رقبا در کشورهای هدف صادراتی دارند، رها می‌کند، بلکه این امکان را نیز به وجود می‌‌آورد که مشارکت در زنجیره جهانی ارزش بین کشورهای طرف موافقت‌نامه تسهیل شود. براساس گزارش‌ها، ایران در حال حاضر با هفت کشور ازبکستان، پاکستان، تونس، سوریه، کوبا، بوسنی و ترکیه توافق‌نامه‌های تجاری دوجانبه امضا کرده است و مجموع امتیازات اعطای تعرفه‌ای به حدود 931 تعرفه (به استثنای سوریه که قرارداد تجارت آزاد دارد) و مجموع امتیازات اعطای دریافتی به حدود 936 تعرفه می‌رسد. ایران، مذاکرات با همه این کشورها را برای توسعه موافقت‌نامه‌های امضاشده در دست دارد. با این حال، توافق ایران و اتحادیه اوراسیا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال 2015 میلادی با اجرائی‌شدن اتحادیه گمرکی میان بلاروس، قزاقستان، روسیه، ارمنستان و قرقیزستان تشکیل شد. اتحادیه اوراسیا با 20 میلیون کیلومترمربع مساحت و 183 میلیون نفر جمعیت و تولید ناخالص داخلی 2.7 تریلیون دلار، طرف مقابل این توافق‌نامه با ایران است. میانگین واردات این اتحادیه در دو سال گذشته برابر با 237 میلیارد دلار است که حدود 500 میلیون دلار آن کالای غیرنفتی از ایران بوده است. میانگین صادرات دو سال گذشته این اتحادیه برابر 366 میلیارد دلار بوده که حدود دو میلیارد دلار آن، صادرات به ایران بوده است. در بین پنج کشور عضو اوراسیا، تنها کشوری که تراز تجاری آن در این مدت همواره منفی بوده، ایران است. درحالی‌که تراز تجاری با سایر کشورهای عضو در همین ایام همواره به نفع ایران و مثبت بوده است. صادرات غیرنفتی ایران در سال 1396 با این پنج کشور عضو اتحادیه 730 میلیون دلار بوده و در همین مدت، 760میلیون دلار از کشورهای مذکور واردات داشته است.
یک اتحادیه قوی، ضامن امنیت و ثبات منطقه
به گفته خسروتاج، وجود یک اتحادیه اقتصادی قوی در منطقه می‌تواند ضامن امنیت و ثبات در منطقه باشد. گسترش همکاری‌های ایران با این اتحادیه در جهت تقویت هم‌گرایی و ثبات در منطقه و ایجاد قطبی قدرتمند در مقابل گروه‌بندی‌های رقیب و غربی حائز اهمیت است.
