سردرگمی در مواضع؛ اعتراض خوب است یا بد؟!
برگزاری تجمعات اعتراضی در چند شهر بزرگ باعث ایجاد نوعی سردرگمی در رویکرد و نگاه مقامات و مسئولان کشور شده است. این سردرگمی ارتباط زیادی هم با جناح بندی‌های کشور ندارد، در هر دو طیف سیاسی اصولگرا و اصلاح طلب دیدگاه‌های متفاوت نسبت به اعتراضات دیده می‌شود.
به گزارش فرارو، هفته گذشته برخی شهر‌های کشور شاهد برگزاری اعتراضاتی به وضعیت اقتصادی به ویژه گرانی افزاش نرخ ارز بود. اعتراض‌هایی که بیشتر در شهر‌های بزرگ همچون اصفهان، شیراز، ساری، مشهد، اهواز، کرج و تهران صورت گرفته است.
ناظران معتقدند اعتراضات اخیر در ادامه اعتراضات دی ماه سال گذشته است. اعتراضات دی ماه نیز با تکیه بر اوضاع نامساعد اقتصادی آغاز شد. البته مخالفان خارجی نظام نیز در شعله ور کردند و تداوم آن اعتراض‌ها نقش مهمی داشتند. در روز‌های اخیر نیز رسانه‌های فارس زبان خارج از کشور به پوشش گسترده اعتراض‌های خیابانی نه چندان گسترده هفته اخیر پرداخته اند.
این اعتراض‌ها با حمایت دولت آمریکا نیز همراه بوده است.
با این حال در داخل کشور و میان فعالان سیاسی، مقامات مسئول و چهره‌های با نفوذ اختلافات فراوانی درباره اعتراض‌های اخیر وجود دارد. اما همه گروه‌ها و شخصیت‌های سیاسی در یک مورد هم رای هستند، آن هم این است که باید هرچه سریعتر برای حل بحران اقتصادی گام‌های موثری برداشت.
اختلاف دیدگاه بیشتر درباره ماهیت اعتراضات و نحوه رویارویی با آن است.
با وجود اینکه دولت درباره این اعتراض‌ها تاکنون سکوت کرده است و موضع رسمی خود را اعلام نکرده، اما نمایندگان مجلس، ائمه جمعه و فعالان سیاسی چپ و راست در این باره اظهار نظر پرداخته اند.
دو روز اخیر فضای سیاسی کشور مملو از اعلام موضع‌ها در باره وضعیت اخیر و نگرانی‌ها و اعتراضات مردمی بود.
انتقاد شدید از دولت
روز پنج شنبه دو تن از مراجع تقلید واکنش‌های تندی به وضعیت کنونی اقتصادی کشور داشتند.
آیت الله مکارم شیرازی با صدور بیانیه‌ای نسبت از اوضاع آشفته اقتصادی و افزایش شدید قیمت‌ها انتقاد کرد. این مرجع تقلید در بیانیه خود به شدت دولت را زیر سوال برد.
او با تاکید بر این که “تیم اقتصادی دولت ضعیف است”، گفت: «چرا این تیم ضعیف را عوض نمی‌کنند؟ چرا صاحب‌نظران باتجربه اقتصادی را فرا نمی‌خوانند؟ چرا به جای اینکه کارخانه‌ها را فعال کنند و جوانان ما را به کار دعوت نمایند، ثروت‌های مردم را از گردش اقتصادی خارج کرده و به صورت سکه و دلار در خانه‌ها محبوس می‌کنند؟ چرا نقدینگی بدون در نظر گرفتن راهکار‌های اقتصادی از طریق استقراض از بانک مرکزی، بی‌حساب و کتاب افزوده می‌شود؟»
آیت الله مکارم شیرازی افزود: «مردم از دستگاه قضایی نیز به شدت شکایت دارند. می‌گویند اگر آنها با قاطعیت، شجاعت و سرعت با مفسدان اقتصادی برخورد کنند این جرثومه‌های فساد به سرعت برچیده می‌شوند. اگر ده، بیست نفر از آنها با محاکمه سریع، یعنی حداکثر در یکی دو ماه، نه چند سال، محاکمه کنند و اموالشان مصادره و به اشد مجازات، مجازات شوند، اوضاع عوض می‌شود.»
آیت الله نوری همدانی از دیگر مراجع تقلید نیز از وضعیت اقتصادی موجود انتقاد کرد، البته او لحن آرام تری داشت.
این مرجع تقلید با تاکید بر اینکه مردم می‌گویند چرا مراجع و علما در شرایط کنونی سکوت کرده‌اند، گفت: “بنده مکرر از مسئولان محترم اجرایی چه به صورت خصوصی چه به صورت عمومی نه تنها تذکر دادم بلکه خواهش کردیم به وضع مردم رسیدگی کنید، مردم در رنج هستند.”
نوری همدانی خواستار برخورد با اخلالگران اقتصادی شد. او اظهار کرد: «با هر کسی در اقتصاد کشور اخلال ایجاد کند و موجب افزایش مشکلات مردم شود، باید به عنوان یک خائن برخورد شود.».
اما این تنها مراجع تقلید نبودند که نسبت به وضعیت کنونی هشدار دادند. امامان جمعه در شهر‌های مختلف در این باره موضع گرفتند.
آنها نیز در این باره خواستار برخورد جدی دولت و قوه قضائیه با مفسدان اقتصادی شدند.
حجت الاسلام والمسلمین صدیقی امام جمعه موقت تهران روز گذشته در سخنانی با اشاره به اظهارات مقامات قوه قضائیه فساد در بحث ارز را مرتبط با بدنه دولت دانست و گفت: «کسی که فساد می‌کند و امید را به ناامیدی تبدیل می‌کند خیانتش خیانت جنگی است و مجازاتش مطابق جنایات جنگی است.»
خطیب جمعه تهران در بخش دیگری از سخنانش وضعیت کنونی کشور را یک “فرصت” برای “خودکفایی” دانست و گفت: «ستاره خلیج فارس را دو شرکت خارجی شروع کردند، اما با تحریم‌ها جا خالی کردند؛ برادران بسیجی و سپاهی ما آمدند و زودتر از آنها کار را تمام کردند. خودکفایی در پتروشیمی و تولید بنزین با کیفیت یورو پنج را همین بچه‌ها ایجاد کردند. باید از جوانان استفاده کرد.»
صدیقی همچنین درباره پیشنهاد ترامپ برای مذاکره بدون پیش شرط با ایران گفت: «رئیس جمهور آمریکا را نمی‌شود آدم گفت، گرگی است در لباس آدم. یک بار بد عهدی آنان را در برجام دیدید. آنان اهل این نیستند که با آنها مذاکره کنیم، اگر یک روز بنا بر مذاکره بود با این دولت و رئیس جمهور امکان مذاکره نیست.»
آیت الله اعرافی امام جمعه قم نیز تاکید کرد که نباید با آمریکا مذاکره کرد.
سخنان آیت الله صدقی و برخی از مراجع در حالی مطرح می‌شود که کارشناسان وضعیت کنونی ارز را ناشی از خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های شدی اقتصادی از سوی این کشور دانسته اند.
در همین حال امروز نیز آیت الله موحدی کرمانی امروز در جلسه مجمع تشخیص مصلحت از قوه قضائیه خواست با جدیت با مفسدان اقتصادی برخورد کند.
دعوت به اعتراض به دولت
تند‌ترین اظهار نظر از سوی روحانیون برجسته کشور توسط آیت الله علم الهدی امام جمعه مشهد مطرح شد. علم الهدی روز گذشته در خطبه‌های نماز جمعه به شدت به دولت و مجلس تاخت.
او گفت: “دولت و مجلس یک اقدام سریع و قاطعی که باید انجام دهند، انجام نمی‌دهند. آنها نباید تماشاچی وضع مردم باشند که مردم شب بخوابند و صبح ببینند آب خوردن‌شان دو برابر شده است.”
علم‌الهدی گفت: “وقتی این‌ها تماشاچی شدند، شما مردم باید به صحنه بیایید.” امام جمعه مشهد منظورش از حضور در صحنه را اینگونه تشریح کرد: «البته نه آنگونه که جاسوسان آمریکایی با فراخوان‌ها می‌خواهند از موقعیت سوءاستفاده کنند، مردم را به صحنه بیاورند و مقابل نظام نگه دارند. این نظام به قیمت خون بچه‌های شما به دست آمده است. به خاطر پایین افتادن شکم نباید مقابل نظام بایستید.»
این سخنان نشان می‌دهد ظاهرا آیت الله علم الهدی مردم را فقط دعوت به اعتراض به “دولت” کرده است.
در اعتراضات دی ماه نیز حامیان دولت معتقدند بودند که جرقه اعتراضات از مشهد زده شده است.
در همین راستا دیروز پس از سخنان علم الهدی طلاب و روحانیون مشهدی پس از مراسم نماز جمعه در باب‌الجواد به منظور حمایت از مواضع مراجع تقلید نسبت به وضعیت اقتصادی مردم تجمع کردند.
نماینده طلاب و روحانیون تجمع‌کننده با اشاره به اینکه این تجمع به‌صورت خودجوش برگزار شده، گفت: «معتقد هستیم اگر دولت، مجلس و دستگاه قضائی به وظایفشان عمل کنند زمینه‌ای برای سوءاستفاده و بهره‌برداری‌های خارجی و منافقین داخلی وجود ندارد، در واقع این تجمع انعکاس صدای مرجعیت نسبت به حقوق ملت است».
حاضران در این تجمع شعار‌هایی مانند «دغدغه روحانیت درد و غم مردم است»، «غصه روحانیت، عدالت، معیشت»، «شعار هر ایرانی، مرگ بر گرانی»، «غارتگر بیت‌المال، اعدام باید گردد»، «مجلس بی تحرک، استیضاح استیضاح»، «وزیر بی‌کفایت، نمی‌خوایم نمی‌خوایم»، «قاضی بی‌شجاعت، نمی‌خوایم نمی‌خوایم»، «مطالبات مردم، شعار روحانیت»، «شعار هر روحانی، مرگ بر بی‌کاری» و «مطالبات ملت، شعار روحانیت» سر دادند.
اما یکی دیگر از شعار‌های ویژه این تجمع “گرانی بهانه است، مذاکره نشانه است” بوده است.
منتقدان تحریک مردم به اعتراض به دولت معتقدند که این اقدام خطرناک است و می تواند باعث شود تجمعات از کنترل خارج شود. موضعی که پیشتر مقامات دولتی در اعتراضات دی ماه بر آن تاکید داشتند. انها معتقد بودند اعتراضات دی ماه از مشهد و با محوریت منتقدان اصولگرای دولت آغاز شد اما از کنترل آنها خارج گردید و به اعتراضات سراسری بدل گردید.
با وجود اینکه آیت الله علم الهدی به نوعی مردم را دعوت به اعتراض به گرانی‌ها کرد، اما در اصفهان که چند روز اخیر شاهد اعتراض‌های ساختار شکنانه بوده است، آیت الله یوسف طباطبایی نژاد امام جمعه اصفهان درباره اعتراض‌ها گفت: “مردم در مورد گرانی، مالیات و تورم حق دارند، اما راه افتادن در خیابان اصلا معنایی ندارد به چه کسی می‌خواهید بگویید تورم و گرانی است؟ مسئولان خودشان می‌دانند.”
او افزود: «عاقلانه نیست که مردم به خیابان‌ها بریزند، به همه پدران می‌گویم نگذارید فرزندان‌تان به خیابان‌ها بریزند، در آینده دچار مشکل می‌شوند، در این صورت هیچ کس را نباید سرزنش کرد جز خودشان.»
مواضع امامان جمعه مشهد و اصفهان نشان دهنده وجود اختلاف دیدگاه در لایه‌های قدرت در این باره است.
جواد آرین منش از فعالان سیاسی اصولگرا در مشهد درباره این اختلاف به روزنامه اعتماد گفت: «قطعا تقابل در هر شکل آن و در شرایط کنونی نه‌تنها راهگشای مشکلات نیست بلکه مشکلات را افزون می‌کند و امکان حل عاقلانه آن را دشوارتر می‌کند. اگر فرض بگیریم دولت نمی‌خواهد مشکل را حل کند و دولت مردمی نیست سوء‌ظن بدی نسبت به دولت است.»
او با اشاره به دعوت مردم به اعتراض از سوی برخی چهره‌ها در داخل کشور گفت: «اینگونه تصور می‌شود یا دولت آگاه نیست یا اراده‌ای برای حل مشکلات در شرایط کنونی ندارد و باید آن را هوشیار کرد. برای هوشیار کردن و تذکر به دولت هم مردم را به اعتراض فرابخوانیم و شعار‌های ضد دولت سر داده شود؛ در این میان عده‌ای هم به خود حق می‌دهند که شعار‌های متفاوتی ارایه دهند.»
جواد آرین منش افزود: «اگر اجازه دهیم کار به تقابل با دولت بینجامد باید به دیگران هم این اجازه را بدهیم. برای مثال باید اجازه بدهیم که طرفداران دولت یا طرفداران احزاب و گروه‌های سیاسی مختلف هم شعار‌های خود را بیان کنند تا احساس تبعیض و دوگانگی ایجاد نشود و مردمی که معترض و ناراضی هستند احساس نکنند هدف شلوغ کردن صحنه است تا صدای آنها شنیده نشود.»
مذاکره با آمریکا
در کنار فشار‌ها به دولت و قوه قضائیه برای بهبود وضعیت اقتصادی و برخورد با مفسدان، نگاه دیگری هم وجود دارد که معتقد است وضعیت کنونی ارزی کشور بیشتر ناشی از خروج آمریکا از برجام و تحریم‌های شدید اقتصادی است.
برخی دیپلمات‌ها و تحلیلگران سیاست خارجی نیز معتقدند ایران باید با آمریکا وارد گفتگو شود. حسین موسویان و علی خرم از این دسته از کارشناسان هستند.
با وجود اینکه ترامپ هفته گذشته خواستار گفت‌وگوی بدون پیش شرط با رهبران ایران شد، اما به نظر می‌رسد تحلیل هماهنگی در میان مقامات کشور در این باره وجود دارد، هرچند که ممکن است خیلی از فعالان سیاسی با آن موافق نباشند. از مجلس و دولت و حتی نظامیان کشور یک حرف شنیده می شود، حالا زمان “مذاکره” نیست.
علی مطهری نایب رییس مجلس در این باره به روزنامه ایران گفت: «امروز باید بیش از هر چیز به فکر مقاومت باشیم. اگر مردم و حکومت چند ماه مقاومت کنند و امریکا بداند که تحریم‌هایش تأثیر چندانی بر مردم نگذاشته است، قطعاً تغییر روش خواهد داد.»
مطهری بخشی اعتراض‌های اخیر را هم مرتبط با پیشنهاد مذاکره ترامپ دانست. او درباره اعتراضات گفت: «آنطور که من برخی ویدئو‌های اعتراضات را دیدم، بخشی از این‌ها عکس‌العمل طبیعی مردم در قبال مشکلات است و بخش دیگر با توجه به شعار‌هایی که داده می‌شود ناشی از برنامه‌ریزی مخالفان انقلاب اسلامی در داخل و خارج است. مردم باید مواظب باشند که ابزار دست ترامپ واقع نشوند.»
به گفته این نماینده مجلس “نقشه آقای ترامپ این است که با فشار‌های بانکی و مالی، مردم ایران را علیه نظام بشوراند تا ایران با ذلت و از موضع ضعف پای میز مذاکره برود. طبیعی است که این نوع مذاکره به ضرر کشور و انقلاب اسلامی است.”
