ترامپ به دنبال بهانه جدید برای لغو برجام

سر رسید ژانویه برجام فرارسیده است. ترامپ باید دوباره دست به انتخاب بزند، اما شاید هنوز خود هم نمی داند چه تصمیمی گرفته است.
محمد اکبری: محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان با سفر به مسکو و بروکسل در روزهای منتهی به سررسید ژانویه که ترامپ تصمیم خود را در مورد برجام اعلام خواهد کرد، آخرین هماهنگی ها را با اعضای امضا کننده برجام انجام می دهد. سفر ظریف به بروکسل و دیدار با وزرای خارجه سه کشور اروپایی که به ابتکار موگرینی انجام می گیرد، نشان گر ابعاد مهمی است که می توان به بررسی آنها پرداخت.

1. نگاهی به مواضع سه کشور اروپایی، انگلیس، فرانسه و آلمان در رابطه با برجام مخصوصا مواضع آنها در سه ماه اخیر که ترامپ، برجام را به کنگره ارجاع داد اهمیت فراوانی دارد. یکی از اهداف ترامپ از ارجاع پرونده به کنگره، این بود که در راستای خرید زمان، اروپایی ها را با خود همراه کند و با تصویب قطعنامه ای از سوی کنگره موفق به توافقی شود که آنرا بدترین توافق ایالات متحده می داند. ترامپ قصد داشت با برجسته سازی موضوعاتی چون برنامه موشکی ایران و نفوذ آن در منطقه و همچنین مسائل حقوق بشری که اروپایی ها حساسیت خاصی نسبت به آن دارند، پرونده برجام را مختومه اعلام کند. نمایش نیکی هیلی نماینده امریکا در سازمان ملل در رابطه با موشک یمنی و نسبت دادن آن به ایران، شکل دادن جلسه شورای امنیت در رابطه با ناآرامی اخیر ایران و مسائل از این دست از جمله تلاشهای نافرجام امریکا بود که به ثمر ننشست.

2. مواضع اروپایی ها در همراه نشدن با امریکا در نمایش های نیکی هیلی در سازمان ملل نشان داد که اولا این تلاشهای امریکا در راستای محکوم کردن ایران از موضوعیت قوی و قابل ملاحظه ای برخوردار نیست و آنچنان محکمه پسند نیست که بتوان با مبنا قرار دادن آن زیر میز برجام زد، چه آنکه جلسه شورای امنیت در مورد ایران به تحقیر و تنهایی امریکایی ها در سازمان ملل هم منجر شد. چرا که تشخیص داده شد موضوع ناآرامی ها موضوعیتی برای طرح در شورای امنیت ندارد و برهم زننده صلح و امنیت بین المللی نیست. نماینده روسیه نیز با محکوم کردن امریکا، آن را متهم به این کرد که در راستای ضربه به برجام چنین روشی را پیش گرفته است. ثانیا اینکه اروپایی ها برجام را دستاوردی برای خود می بینند و حاضرند در راستای آن مبارزه کنند.

3. هر چند پس از حضور ترامپ در قامت رئیس جمهوری امریکا، مهمترین سوالی که ایجاد شده بود این بود که در صحنه تقابل ایران و امریکای ترامپ، اروپایی ها با کدام طرف خواهند ماند، و برخی ناظران، علت اقتصاد و صرفه های تجاری و مالی امریکا را گرایش اروپا به امریکا می دانستند و ابراز می کردند دیر یا زود اروپا هم مجبور است تسلیم ترامپی شود که برجام را به رسمیت نمی شناسد و از هر تلاشی برای ضربه به برجام فروگذار نمی کند، اما مرور زمان نشان داد برجام از چارچوبی سهل و ممتنع در معادلات بین المللی نیست که بتوان براحتی از کنار آن رد شد. برجام به مرور زمان نشان داد که از مبنا و اصولی محکم و غیر قابل تغییر برخوردار است ساز مخالف یک عضو از اعضای امضای کننده آن هر چند که امریکا باشد، نمی تواند کلیت آن را از بین ببرد. این ساز مخالف هر چند توانسته است گوشها را اذیت کند و اعضای دیگر را نگران کند ولی هارمونی اصلی این ساخت و توافق هنوز دقیق و رسا به گوش می رسد.

4. جمهوری اسلامی ایران با نزدیک شدن به سه سالگی برجام، تجربیات مفیدی را در این رابطه کسب کرده است و به نظر می رسد قصد دارد همان را مسیری برای رفتارهای آینده خود قرار دهد. یکی از این تجربیات این بود که نمی توان به بازیگران دیگر در رابطه با منافع ملی اعتماد کامل داشت و از این رو باید در مذاکرات خود در رابطه با موضوعی چون مسائل هسته ای، چارچوبی محکم و خدشه ناپذیر برای مبنای توافقات شکل گیرد. گذشت زمان نشان داد برجام با تمام انتقاداتی که به آن وارد بود، توانست این نقش را بازی کند و باعث حفظ و ادامه خود باشد. برجام نشان داد برای خروج از وضعیت بغرنج تحریمی فلج کننده باید دست به ریسک و مذاکره زد. مذاکره به معنای آنکه در راه رسیدن به اهداف و منافع خود بهتر است قسمتی از اهداف را کنار گذاشت و بازی برد- برد را پیش برد. قسمتی از منافع بهتر از دستی خالی است که چشم اندازی برای رسیدن به آن وجود ندارد.

5. سیزدهم ژانویه روز موعد برای ترامپ فرا می رسد. او دوباره باید مسیر آینده امریکا را در رابطه با برجام مشخص کند. وزیر خارجه کشورمان در سفر به مسکو گفت: ترامپ خود نیز نمی داند چه خواهد کرد. این سخن حاصل تجربه ترامپی است که از خود تنها و تنها پیش بینی ناپذیری را بجا گذاشته است. اتفاقات و رفتارهای امریکای ترامپ مخصوصا در سه ماهه گذشته و این اواخر در رابطه با جلسه شورای امنیت در رابطه با ایران نشان داد ترامپ له له می زند تا بهانه ای برای لغو برجام پیدا کند. به هر روی امریکایی می خواهد برجام را لغو کند که آنرا با با منافع خود در تضاد می بیند. به خطر افتادن منافع امریکا لزوما پیروزی منافع ما نیست. اما این موضوع نشان می دهد دستگاه دیپلماسی کشورمان و همچنین کلیت حاکمیت در ایران، باید با به خطر افتادن برجام مبارزه کنند و در حفظ آن تا آخرین لحظه ای که منافع کشور را تامین می کند کوتاهی نکنند.