پاييزهای آينده را قضاوت نكنيد
ديروز رسانه‌ها اعلام كردند كه روند آلودگي هوا و روزهاي ناسالم در تهران همچنان ادامه خواهد داشت. اين در حالي است كه همچنان مردم تهران چشم‌انتظار بارش بارانند تا شايد فرجي باشد براي اين آلودگي هوا
با اين حال و با وجود پيش‌بيني‌هايي كه سازمان هواشناسي در هفته قبل در مورد بارش باران و ابري بودن هوا در پايتخت داشت، تهرانيان هفته گذشته همچنان با روزهايي آفتابي و البته آلوده مواجه بودند. اين مساله باعث شده تا اين شايعه مطرح شود كه آلودگي هوا باعث مي‌شود تا ابري تشكيل نشود و آلودگي هوا افزايش همچنان روندي صعودي را داشته باشد. اما اينكه واقعا آلودگي هوا چه تاثيري بركاهش بارندگي‌ها دارد موضوعي است كه آن را با احد وظيفه، معاون پيش‌بيني سازمان هواشناسي به گفت‌وگو نشسته‌ايم.
آقاي دكتر، چند روز گذشته شاهد بوديم كه هواشناسي اعلام كرده بود هواي تهران طي چند روز آتي ابري و باراني خواهد بود. اما در عوض نه‌تنها هوا صاف و آفتابي شد كه شاهد افزايش آلودگي هم در اين روزها بوديم. اين همه تفاوت و اختلاف از كجا ناشي مي‌شود؟
اول اجازه دهيد به ارتباط بين صاف بودن هوا و افزايش آلودگي اشاره كنم. برمبناي اصول هواشناسي، تمامي پديده‌هاي جوي مثل بارش به نوعي با حركت‌هاي صعودي جريان هوا در ارتباطند. يعني اگر اين صعود جريان هوا وجود نداشته باشد، اصولا شاهد هيچ پديده خاصي نخواهيم بود. مثلا با صعود هواي گرم به سطوح بالاتر، در سطحي، ميعانات جوي شكل مي‌گيرد. در هواي صاف و آفتابي چون حركت جريان هوا كمتر و ناچيز است، هواي گرم بالاتر نمي‌رود ودرهمان سطح زمين باقي مي‌ماند. از سويي در اوايل روز و هنگام طلوع خورشيد لايه‌هاي بالايي جو به دليل برخورد اشعه‌هاي نور خورشيد گرم‌تر از لايه‌هاي زيرين مي‌شود. با شروع روز و آغاز فعاليت‌هاي انساني و مصرف سوخت، دماي هواي سطح زمين زياد مي‌شود.
اين هواي گرم هنگام صعود و حركت به سمت بالا يا هنگام جابه‌جايي به وسيله باد با لايه‌اي هم دما از هوا كه توسط تابش خورشيد در طبقات فوقاني جو تشكيل شده برخورد كرده و اين مانع صعود و تبادل هوا مي‌شود. نتيجه آن تشكيل يك سطح پوششي بالاي شهر است كه با گذشت زمان و افزايش فعاليت‌هاي انساني و به دليل حبس هوادر زير اين لايه مواد آلاينده توليدشده در سطح زمين باقي مانده و بالا نمي‌روند. اين همان وارونگي هواست. در تهران هم به دليل حجم بالاي خودروها و انواع فعاليت‌هاي انساني و ماشيني، در روزهاي صاف اكثرا شاهد وارونگي هوا هستيم.
و قسمت دوم سوال… اينكه چرا اصولا پيش‌بيني‌ها تا اين حد مختلف و متفاوت هستند؟
ببينيد بخشي از اين اختلاف و تفاوت‌ها به مقياس پيش‌بيني مرتبط است. مثلا گفته مي‌شود البرز و زاگرس ابري و باراني است. خب مردم شهرهاي اين مناطق انتظار بارش دارند درحالي كه اين مناطق، حيطه‌هاي وسيعي را شامل مي‌شود كه ممكن است اين شهرها شامل آن نشوند. از سويي نمي‌توان منكر اين مساله بود كه گاهي نيز اين اختلاف‌ها به دليل غلط بودن پيش‌بيني‌هاست كه بخش اعظم آن به قديمي بودن نرم‌افزارهاي سازمان هواشناسي مربوط است. البته در همين خصوص قراردادي براي به‌روز كردن نرم‌افزارمان بسته‌ايم كه با نصب آنها مي‌توانيم هم در بازه‌هاي زماني كوتاه‌تر- مثلا هر چند ساعت يك‌بار- وضعيت هوا را اعلام كنيم و هم آن را به شكل نمودارهاي گرافيكي درآوريم.
سوال بعدي ما به موضوع آلودگي هوا برمي‌گردد. هواشناسي هم مي‌تواند آلودگي هوا را پيش‌بيني كند؟
بله. از چند سال قبل با توافقي كه با راهنمايي و رانندگي داشتيم قرار شد جدول مقدار آلودگي هوا را تا ٤ روزآتي به آنها بدهيم و اين نهاد هم بتواند براي تردد خودروها و اعمال محدوديت‌هايي كه بتواند مدنظر آنها باشد برنامه‌ريزي كند. الان هم يك بولتن روزانه براي اين منظور داريم كه به نهادهاي مرتبط ارسال مي‌كنيم.
در طول اين چند سال محدوديت‌هايي كه راهنمايي و رانندگي در روزهاي آلوده اعمال كرده توانسته حجم آلودگي را كم كند؟
واقعا نمي‌توان به طور دقيق در اين مورد اظهارنظر كرد. چون آلوده بودن هوا به عوامل زيادي مرتبط است كه يكي از آنها خودروهاست. از سويي ممكن است ايستگاه‌هاي سنجش آلودگي در نقاطي مانند اتوبوس‌ها باشد يا نقاط پرتردد؛ ضمن اينكه بخشي از آلودگي هوا ناشي از آلودگي روزهاي قبلي است. مي‌خواهم بگويم پاسخ به اين مساله نيازمند تحليل پيچيده‌اي است كه چندان ساده نيست. بنابراين ترجيح مي‌دهم در اين مورد اظهارنظري نكنم.
اما فكر مي‌كنم بتوانيد اين سوال را جواب دهيد. اينكه در ٨ ماهه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، آلودگي هوا و روزهاي آلوده كمتر شده است يا بيشتر؟
زياد تغيير محسوسي نداشته‌ايم. تقريبا شرايط روزهاي آلوده مثل سال گذشته بوده است. البته برخي از شاخصه‌ها كاهش داشته است. آنهم شايد به اين خاطر باشد كه مقدار بنزن موجود در بنزين كمتر شده است ولي در مجموع روزهاي آلوده و مقدار آن در پايتخت، چندان تغييري نداشته است.
اصولا آلودگي هوا مي‌تواند نقشي در كاهش بارندگي‌ها داشته باشد؟
بستگي دارد. به همين سادگي نمي‌توان به اين سوال پاسخ داد. چون آلودگي معمولا در سطح زمين است و پديده‌هاي هواشناسي در ارتفاع ٤-٣ هزار كيلومتري از زمين رخ مي‌دهند. بنابراين در سطح كلان، آلودگي نمي‌تواند چندان در بارش باران موثر باشد. ولي در عين حال ممكن است ميزان آلودگي در مناطقي و محله‌هايي به حدي افزايش پيدا كند كه باعث كاهش بارندگي شود ولي همان طور كه گفتم اينها محلي است و نمي‌توان با قطعيت در مورد آنها صحبت كرد. البته ذرات معلق در هوا مي‌توانند به نوعي بارش را تحت تاثير قرار دهند. مثلا يك فرضيه اين است كه در مناطقي كه رطوبت زياد است، قدر باروري ابرها افزايش پيدا مي‌كند ولي در مناطقي كه رطوبت كمتر است، آلودگي هوا باعث كاهش باروري مي‌شود.
پس با اين حساب در تهران هم كه جزو مناطق خشك و كم‌رطوبت تلقي مي‌شود، بايد شاهد كاهش بارندگي ناشي از آلودگي باشيم…
گفتم كه… براي اظهارنظر قطعي بايد مطالعات كاملي انجام شود كه تاكنون چنين پژوهش‌هايي در مورد كلانشهرهاي ما انجام نشده است. مثلا در يكي از مقالاتي كه در مورد يكي از كلانشهرهاي كشور چين انجام شده، مشاهده كرده‌اند كه با كاهش «ديد» افقي شدت بارندگي نيز كاهش پيدا كرده است و از روي همين مساله نتيجه گرفته‌اند كه چون كاهش ديد به خاطر افزايش آلودگي است، كلا كاهش آلودگي باعث كاهش باروري ابرها در اين منطقه شده است ولي چيزي كه مسلم است اين است كه به هر حال آلودگي هوا تا حدودي روي كاهش بارندگي تاثيرگذار است ولي اين تاثير براي هر منطقه و هر شهر متفاوت است.
هر سال كه مي‌گذرد شاهد آن هستيم كه پاييزها خشك‌تر و زمستان‌ها ديرتر آغاز مي‌شوند. يعني به زبان عاميانه در پاييز شما احساس مي‌كنيد در فصل تابستان هستيد. چرا اينچنين شده است؟
ببينيد، اين يك پديده كلي در كشور ما است. واقعيت اين است كه ايران حدود ١٥ سالي است كه با خشكسالي دست به گريبان است. البته اين خشكسالي فراز و نشيب‌هايي هم داشته ولي كلا كشور با خشكسالي روبه‌رو بوده است. در اين بين سال‌هايي بوده‌اند كه بارش در آنها در پاييز كم بوده ولي در زمستان يا بهار جبران شده است. امسال هم از اين قاعده مستثني نيست. تا امروز پاييز خشكي را داشته‌ايم. پيش‌بيني ما اين است كه تا ٧٠ درصد شرايط در زمستان نرمال باشد ولي اين فقط پيش‌بيني است. ممكن است شرايط اقليمي به هر حال به گونه‌اي به هم بريزد كه تمام معادلات ما را تغيير دهد اما اينكه بخواهيم بگوييم چون پاييز امسال پاييز خشك و كم باراني بوده، پس از اين پس بايد منتظر پاييزهايي مانند بهار و تابستان باشيم، فرضيه درستي نيست.
