چادرخوابی همراهان بیماران

درد امانش را بریده و به خود می‌پیچد. آرام در گوش مادر زمزمه می‌کند: «مادر شما شب‌ها کجا می‌خوابید؟ راحت هستید؟» مادر آرام موهای پسر را نوازش کرده و می‌گوید: «مادرجان نگران ما نباش؛ خدا بزرگ است.» پرستار برای تزریق آمپول آرامبخش سرمی‌رسد.

زن اشک‌هایش را آرام و دور از چشم پسر پاک می‌کند و از اتاق بیرون می‌رود. سرش از ضعف گیج می‌رود، پله‌های خروجی بیمارستان را تلوتلو خوران پایین می‌آید، از در بیمارستان بیرون می‌آید. ناگهان فرزندان کوچک خود را درحال بازی کنار چادر محل اقامتشان می‌بیند، خودرویی به‌سرعت از کنار چادر و کودکان می‌گذرد، قلب مادر ناگاه می‌ریزد. چادر کنار دیوار بیمارستان پذیرای مادری است که طاقت دوری از فرزند بیمار خود را ندارد.

بیمارستان‌های پایتخت روزانه پذیرای بیمارانی است که بسیاری از آنها از شهرستان آمده‌اند. هر چند با توجه به طرح تحول سلامت تلاش‌های زیادی در زمینه تقسیم عادلانه امکانات و خدمات بهداشتی و درمانی در کشور صورت گرفت، اما همچنان باوری قدیمی بلای جان بیماران شهرستانی است که بر اساس آن پزشکان تهرانی را کارآزموده‌‌تر و متخصص‌تر از پزشکان شهرستانی می‌دانند. تقریبا نیمی از افراد سرگردان در بیمارستان‌ها و دارو‌خانه‌ها را بیماران شهرستانی و همراهان آنان تشکیل می‌دهند.

این افراد از مسافت‌های دور و با چمدان به تهران می‌آیند و اغلب آنها از ترس پول دوا و درمان راهی بیمارستان‌های دولتی می‌شوند و بنابراین حساب هر قران پول خود را دارند. بودجه آنها باید کفاف پول دوا و درمان بیمارشان را بدهد و حساب هزینه خورد و خوراکشان هم جداست. بنابراین اغلب دیگر پولی باقی نمی‌ماند که صرف هزینه هتل یا مسافرخانه شود. شب که به نیمه می‌رسد، دغدغه‌ محلی برای خواب دارند. برخی در خودرو می‌خوابند، برخی نیمکت پارک را برای استراحت شبانه انتخاب می‌کنند و خانواده‌ها به‌همراه کودکانشان کنار دیوار بیمارستان چادر می‌زنند. خیابان، خیابان است و امنیت در آن معنا ندارد.

اگر تمام سوراخ و سنبه‌های چادر را بپوشانند همچنان از یک درز نادیده باد و باران به داخل نفوذ می‌کند و با خود سرماخوردگی یا آنفلوآنزا به‌همراه می‌آورد یا دستی شب‌هنگام مالشان را به سرقت می‌برد. طول مدت اقامت آنها در تهران معمولا به چند هفته و ماه می‌رسد. برخی از همراهان نیز به‌دلیل مشکلات مالی چادرنشین نمی‌شوند؛ عدم‌طاقت در فراق عزیز بیمار آنها را چادرنشین می‌کند. برخی از بیماران حال جسمی وخیم دارند و همراهان لحظه‌ای آنها را در بستر بیماری تنها نمی‌گذارند. آنها رنج خوابیدن کنار خیابان یا پارک را به جان می‌خرند تا دمی از حال بیمار خود ناآگاه نباشند.

همراه‌سرا، راه‌حلی موثر اما پرچالش

دو سه سالی است که بیمارستان‌هایی مانند امام خمینی(ره)، شریعتی، علی اصغر(ع) و… میزبان همراهان بیمار در مجموعه‌هایی تحت‌عنوان همراه‌سرا هستند. اقامت در این همراه‌سراها رایگان است و تخت‌ها تا هر زمان که مایل باشند، در اختیار افراد است. افراد برای اقامت در آنها کافی است معرفی‌نامه‌ای از سوی بیمارستان به این مجموعه‌ها ارائه کنند تا میهمان این مراکز باشند و فرم درخواست اقامت را در بخش‌های بستری بیمارستان پر کنند تا به آنها مجوز ورود به‌همراه‌سرا داده شود. ایجاد این همراه‌سراها بسیاری از مشکلات اقامتی همراهان بیماران را رفع کرده، اما متاسفانه تمام بیمارستان‌های دولتی تهران دارای این مراکز نیستند و ظرفیت پذیرش مسافران شهرستانی نیز در این مراکز محدود است. بنابراین در مواقعی که سیل ورود مراجعان شهرستانی به تهران در کار باشد، قطعا این اماکن پذیرای تمام همراهان بیماران نخواهند بود. بنابراین با وجود این همراه‌سراها همچنان همراهان بیماران شهرستانی زیادی را بدون سرپناه و در خودرو یا کنار خیابان مشاهده می‌کنیم.

علاوه بر این بخش مددکاری بیمارستان نیز باید اقامت همراهان بیمار را در این همراه سراها تایید کند تا بتوانند نامه اقامت در آنها را دریافت کنند. در نهایت می‌توان گفت این همراه‌سراها راه‌حل قابل‌قبولی برای حل موضوع اقامت همراهان بیماران شهرستانی خواهد شد، اگر در نزدیکی تمام بیمارستان‌های دولتی شهر تهران احداث شوند و ظرفیت پذیرش تمام همراهان بیماران را داشته باشند. هرچند بیمارستان در صورت وجود یک همراه با بیمار وظیفه اسکان او را به‌عهده می‌گیرد و معمولا همراه بیمار در اتاق خود او سکونت دارد، اما اگر بیمار سرپرست خانواده باشد یا آنکه از وضعیت جسمانی فوق‌العاده حاد رنج ببرد، طبیعی است که همراهان او را در شهر غریب رها نمی‌کنند و تنها به‌دلیل آنکه اندکی بیشتر او را ببینند، راهی شهر غربت می‌شوند.

همراهان بیماران شهرستانی و بدحال به زبان نمی‌آورند، اما تمام آنها فکر می‌کنند که ممکن است برای آخرین بار فرصت دیدار عزیزانشان را پیدا کنند. بنابراین منطقی است که همراه با بیمار شال و کلاه کرده و راهی شهر شوند. شهرداری تهران تفاهمنامه همکاری با وزارت بهداشت و درمان برای اسکان همراهان بیمار منعقد کرد که براین اساس با همکاری شهرداری تهران همراه‌سراهایی برای همراهان سرگردان بیماران بستری‌شده در بیمارستان می‌سازد. اما شهردار منطقه شش در سال 95، با بیان اینکه شهرداری تهران مسئولیتی برای احداث همراه‌سرای بیمارستان‌ها ندارد، بلکه این پروژه مستقیما زیر نظر وزارت بهداشت است، گفت: متاسفانه باتوجه به پیگیری‌ها و استعلام‌های شهرداری از بیمارستان‌های دولتی منطقه تاکنون به‌دلیل کمبود فضا جواب مثبتی در این خصوص دریافت نکرده‌ایم. به‌گفته عظیم بابایی به‌علت سردی هوا در نیمه دوم سال از بیمارستان‌هایی جز بیمارستان امام خمینی(ع) نیز برای اقامت در همراه‌سرای بیمار جوادالائمه مراجعه می‌کنند.

او اضافه کرد: «به‌دلیل کمبود ظرفیت و فضا در این مواقع همراهان بیماران را که عمدتا از شهرستان‌های دور یا مناطق محروم کشور به‌دلیل عدم بضاعت مالی کافی مراجعه می‌کنند، حتی در نمازخانه بیمارستان‌ها، آشپزخانه‌ها، اتاق‌های اداری و حتی دفتر مدیریت شب‌ها اسکان موقت می‌دهند.» وزارت بهداشت قرار بود در داخل بیمارستان‌ها نسبت به احداث همراه‌سراها اقدام کند اما به‌دلیل محدودیت فضا در داخل بیمارستان‌ها این پروژه نتیجه‌ای نداشت.

درحال‌حاضر به‌نظر می‌رسد شهرداری تهران و وزارت بهداشت هیچ‌کدام مسئولیت احداث همراه‌سراها را نمی‌پذیرند، با توجه به نزدیکی به فصول سرد سال باید هرچه‌سریع‌تر فکری به حال همراهانی کرد که به‌زودی اسیر برف، باد و باران روزها و شب‌های پایتخت می‌شوند و از غم و نگرانی بیماری عزیزان خود نه راه پس و نه راه پیش دارند! اگر مسئولان نگاهی عقلانی به تصمیم این افراد بیندازند، فکر اقامت در تهران با این میزان مشقت اصلا منطقی نیست، اما نگاه نگران یک مادر و دستان لرزان یک پدر برای فرزند هیچ‌عقل و منطقی را نمی‌پذیرد!

تمرکز یک‌سوم درمان‌های تخصصی در تهران

به‌گفته قائم‌مقام و سخنگوی وزارت بهداشت بخشی از چرخه مهاجرت بیماران شهرستانی به تهران اجتناب‌ناپذیر است، زیرا برخی از خدمات تخصصی و فوق تخصصی را در همه شهرها و استان‌ها نمی‌توان فراهم کرد. ایرج حریرچی افزود:«متاسفانه از گذشته بیش از یک‌سوم درمان‌های تخصصی در تهران بوده و در برخی از موارد میزان آن حتی به بالای ۴۰‌درصد هم می‌رسد.» در برخی از مواقع یک تخصص یا عمل جراحی خاص در شهرستان محل زندگی بیمار وجود ندارد و او به‌ناچار وارد کلانشهر تهران می‌شود. عدم‌آگاهی مردم از متخصصان و تخصص‌های موجود در شهرها و استان‌ها نیز مساله دیگری است که افراد را برای درمان راهی تهران می‌کند. مشکلات فرهنگی که پزشک خوب تنها در تهران پیدا می‌شود، روزانه چندین‌هزار بیمار شهرستانی را رهسپار این شهر می‌کند.

وزارت بهداشت وظیفه‌ای ندارد

یک عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در گفت‌وگو با «آرمان» با تاکید بر موظف‌نبودن وزارت‌بهداشت برای اسکان مازاد همراهان بیماران‌شهرستانی می‌گوید: بر اساس مصوبات وزارت بهداشت اگر بیمار بستری نیاز به‌همراه داشته باشد، این سازمان موظف است که مکانی را برای اسکان همراه‌بیمار در نظر بگیرد. احمد همتی می‌افزاید: این مکان معمولا کنار تخت و درون اتاق بیمار است. اما در صورتی که بیمار نیاز به‌همراه نداشته باشد و بیمار نیز تعداد زیادی همراه داشته باشد، در این صورت وزارتخانه موظف به تعیین مکان اسکان برای آن افراد نیست. او تاکید می‌کند: در این صورت تهیه مکان اسکان با همراهان بیمار است و بیمارستان و وزارت‌بهداشت هیچ‌گونه وظیفه‌ای در قبال اسکان آنها ندارند.

همتی می‌افزاید: وظیفه اسکان همراه بیمار با وزارت‌بهداشت است و این همراه نیز معمولا بیشتر از یک نفر نمی‌شود و در نظر وزارتخانه تمام افراد همراه با بیمار، همراه او محسوب نمی‌شوند. او خاطرنشان می‌کند: تشخیص آنکه بیمار نیازمند به‌همراه است یا خیر، با پزشک و مجموعه کادر بیمارستانی است. اگر یک بیمار همراهان زیادی نیز همراه با خود داشته باشد، دلیل کافی برای اسکان آنها در مجموعه بیمارستان نیست. مسئولیت همراهان اضافه بیمار با خود آنهاست و وزارت‌بهداشت وظیفه‌ای جز در قبال یکی از آنها ندارد، آن یک نفر نیز به‌دلیل مراقبت و همراهی با بیمار کنار او حضور دارد.

همتی می‌افزاید: گاهی نیز همراه بیمار در محوطه بیمارستان اقامت می‌یابد، اما در اکثر موارد در اتاق‌بیمار و تخت همراه او هستند. او در پاسخ به این سوال که آیا وظیفه اسکان افرادی که نه به قصد بستری، بلکه به‌دلیل گذران دوران درمان و انجام آزمایشات به‌مدت طولانی در تهران می‌مانند نیز با وزارتخانه نیست، می‌گوید: اسکان این افراد ارتباطی با وزارت بهداشت ندارد، این موضوع به بیماران برمی‌گردد که اگر امکان حضور یک هفته‌ای در تهران دارند، در شهر باقی بمانند و در غیراین صورت بیمارستان وظیفه‌ای برای اسکان آنها ندارد.