سایه خاکستری بر سر تهران
یک ماه از فصل پاییز می‌گذرد و 6 روز هم از دومین ماه آن گذشته است، اما شهروندان هیچ سرمایی را احساس نمی‌کنند و تازه اخبار از آلودگی هوای چهار روزه و پنج روزه نخست آبان هم می‌گوید. هنوز زمستان از راه نرسیده است که تهران آغوشش را تمام و کمال روی آلودگی‌ها باز گذاشته است؛ اما آنچه اخبار و شاخص‌های سایت کیفیت هوا درباره آلودگی هوای تهران می‌گویند، حقیقت دارند. واقعاً هوا برای گروه‌های حساس خطرناک است. اخباری که به تهرانی‌ها می‌گوید باید هوای آلوده زیادی را به داخل ریه‌هایشان بکشند، درست است.
خانم «لیلا نظری» سخنگوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره اخبار آلودگی هوا در مصاحبه‌ای که با خبرگزاری مهر داشته، گفته: «میانگین شاخص کیفیت هوای تهران در روزهای اول، سوم، چهارم و پنجم آبان در هوای ناسالم برای گروه‌های حساس بود و روز جمعه این عدد به ۱۲۱ رسید تا آلوده‌ترین روز پاییز به ثبت برسد.
طبق پیش‌بینی‌ها البته کیفیت هوای تهران در روز شنبه به سمت شاخص سالم سوق می‌یابد.» به گفته نظری، از ابتدای سال نودوشش تا به امروز، هوا ۱۰ روز پاک، ۱۸۶ روز سالم و ۲۵ روز ناسالم برای گروه‌های حساس بوده که ۴ روز هوای ناسالم سال در آبان ثبت شده است. این در حالی است که هوای تهران در مهرماه ۲۰ روز سالم و یک روز پاک بود.
مورد عجیب آلودگی هوا
بسیاری از کارشناسان معتقدند که یکی از دلایل افزایش آلاینده‌های تهران در این یکی دو روز گذشته، اثر آتش‌سوزی پالایشگاه نفتی تهران است. افزایش غلظت منواکسیدکربن، PM10 PM2.5 و اکسیدهای نیتروژن بعد از شروع آتش‌سوزی این ادعا را اثبات می‌کند. همین مسأله این سؤال را به وجود می‌آورد که اثرات مختلف آلاینده‌ها بر آلودگی هوا چه تأثیری دارند و اصلاً آلودگی هوا چطور محاسبه می‌شود؟ مسائل مربوط به آلودگی هوا به نوع، اندازه آلاینده و جامد یا مایع یا گاز بودن آن بستگی دارد.
همچنین به انرژی، صدا، گرما، رادیو‌اکتیویته یا ترکیبی از این عوامل بستگی دارد. واکنش بین آلاینده‌ها در اتمسفر بسته به خصوصیات آلاینده‌ها ممکن است، مقدار آلاینده در اتمسفر را افزایش یا کاهش دهد. همین مسأله پیچیده بودن وضعیت آلودگی هوا را به اثبات می‌رساند.
چگونگی ورود آلاینده‌ها، سرعت انتشارآلاینده‌ها به اتمسفر، تمامی پارامترهای جوی مثل اندازه و جهت باد، میزان‌های افت اتمسفری و رطوبت نسبی، شکل توپوگرافی زمین و تغییر فصل آلودگی هوا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. طبق دستورالعمل و استانداردی که برای اندازه‌گیری آلودگی حاکم است، وضعیت آلاینده‌های ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/۲ میکرون (PM2.5) و ذرات معلق با قطر کمتر از ۱۰ میکرون (PM10) در شرایط نامطلوب قرار دارد. این درحالی است که عموماً از نظر سایر آلاینده‌های منو‌اکسید کربن، دی اکسید گوگرد، دی‌اکسید نیتروژن و ازن، شهر تهران در وضعیت مطلوبی است.
نتایج به دست آمده از اندازه‌گیری در صورتی قابل اعتماد است که زمان و مکان اندازه‌گیری به درستی انتخاب شود؛ دستگاه‌ها و نمونه‌گیرهای مناسب با روش‌های استاندارد مورد استفاده قرار گیرد و آنالیز نمونه‌ها به صورت صحیح انجام شود. نتایج به دست آمده از این اندازه‌گیری‌ها اطلاعات مورد نیاز برای طراحی را به دست می‌دهد و ارائه راه‌حل درست و منطقی را امکان‌پذیر می‌کند.
سرما تأثیری ندارد
حرف بسیاری از مردم این است که در این روزهای پاییزی امسال، هوا از مردادماه هم گرم‌تر است، پس چطور است که هوا این قدر آلوده است. یکی از کارشناسان سایت کیفیت هوای تهران اما جور دیگری فکر می‌کند. او معتقد است که این قضیه جزو تفکر عموم است، موضوع هوا کمی پیچیده‌تر از این‌هاست. وارونگی و سردی هوا، تنها دلایل شدت یافتن آلودگی این روزهای پاییزی نیست. او توضیح می‌دهد: «سرمای هوا، تنها باعث بالا آمدن آلودگی نیست. وارونگی تنها دلیل آلودگی هوا هم نیست.
این‌ها به شرایط پایدار جوی مربوط است. در روز ممکن است که هزاران بار وارونگی هوا اتفاق بیفتد ولی این که این عمل تداوم داشته باشد، به آلودگی هوا کمکی نمی‌کند. ما یک سری شرایط پایدار جوی داریم. در حال حاضر سرعت باد پایین است و این دلایل باعث می‌شود که هوا آلوده‌تر شود.» اما سؤال اینجاست که وزش باد، چطور بر آلودگی هوا تأثیر دارد، کارشناس هواشناسی معتقد است که موضوع باد هم مانند، تمام اثرات دیگر، پیچیده است.
او توضیح می‌دهد: «باد می‌تواند باعث تشدید آلودگی شود؛ مثلاً در زمان‌هایی که گردوغبار داریم و زمان‌هایی که کانون‌های گردوغبار عبور می‌کند، باعث آلودگی هوا می‌شود. به اضافه این که در مدتی که هوا در حالت سکون قرار دارد، وزش باد، می‌تواند باعث تشدید آلودگی هوا می‌شود.» هنوز سرمای هوا شدت نیافته و شهروندان هنوز سراغ کمد لباس‌های گرم‌شان نرفته‌اند، اما خبرها از آلودگی خبر می‌دهند.
آیا امسال نسبت به سال‌های قبل آلودگی زودتر شروع شده است؟ او توضیح می‌دهد: «تعداد روزهای ناسالم، نسبت به روزهای قبل کمتر بوده است. هنوز جای امیدواری است. یک مقدار خیلی کم، نه خیلی زیاد، نسبت به سال‌های قبل، یک مقدار کاهش پیدا کرده است.» کارشناس شرکت کنترل کیفیت هوا، درباره نمودار شاخص‌های کیفیت هوا نیز توضیح می‌دهد: «به طور کلی، هر یک از آلاینده‌ها که بالاتر برود، یعنی از شاخص 100 بالاتر برود، وضعیت هوا ناسالم می‌شود و ما ناسالمی هوا را بر اساس شاخص AQI اعلام می‌کنیم.
شرایط ناسالم در صورتی به وجود می‌آید که از شاخص 150 بالاتر برود. در این صورت، وضعیت هوا، ناسالم برای گروه حساس می‌شود.» کارشناس هواشناسی شرکت کنترل کیفیت هوا معتقد است: «تنها راه کاهش آلودگی تهران را در مقیاس بزرگ، استفاده از تکنولوژی خودروهای جدید مانند استفاده از ماشین‌های برقی و استفاده از وسایل نقلیه عمومی است.» او راهکارهای کوتاه‌مدت برای کاهش آلودگی هوا را راه‌حل کاهش آلودگی هوا نمی‌داند.
او معتقد است که راهکارهای بزرگ مقیاس باید در مرحله مدیریتی عملی شوند؛ بنابراین به نظر می‌رسد که تنها راه مبارزه با آلودگی کلانشهر تهران و شهرهای پرجمعیت و صنعتی مانند، اراک، اصفهان و مشهد، در راه‌حل‌های مدیریتی و ضربتی خلاصه شده‌اند که البته در درازمدت هم جواب خواهند داد.
