از زنانی که پای هفت منبر می‌روند تا مردانی که بیل می‌زنند
مسئول حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: زنان بیرجندی برای برآورده شدن حاجت‌های خود، در غروب تاسوعا روی هفت منبری که در سطح شهر، مراسم روضه‌خوانی روی آن‌ها انجام شده است، شمع روشن می‌کنند.
به گزارش ایسنا، سیداحمد برآبادی – مسئول حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی – درباره‌ی نحوه برگزاری این آیین، توضیح داد: آیین سنتی «هفت منبر» در شهرستان بیرجند، در غروب روز تاسوعا توسط زنان این شهرستان برگزار می‌شود. در این آیین، خادم‌های مساجد، حسینیه‌ها یا هر جایی که در محرم مراسم عزاداری در آنجا برپا شده، از عصر تاسوعا روی منبر یک پارچه سیاه می‌اندازند و آن را در نزدیکی درِ مسجد یا حسینیه می‌گذارند و یک مَجمع بزرگ یا تشت پر از گُل را روی پله منبر و تشتی خالی را نیز در پله دیگر می‌گذارند.
وی ادامه داد: زنان شهر در نزدیکی زمان غروب آفتاب، به این اماکن می‌روند و بعد از نیت کردن، شمع خود را روشن می‌کنند و داخل سینی می‌گذارند و سپس نذورات خود مانند خرما، شیرینی و پول را داخل تشت می‌ریزند و منبر را زیارت می‌کنند و به مکان دیگر می‌روند.
به گفته او، کسانی که در این آیین شرکت می‌کنند، معمولا در هر مکان فقط یک شمع روشن می‌کنند؛ ولی اگر مسجدی بسته یا راه دور باشد، احتمال دارد که در یک مکان، دو شمع روشن کنند.
او با بیان این‌که نذورات جمع‌شده در هر مسجد به خادم منبر تعلق دارد، اظهار کرد: خادم باید تا پایان مراسم و خاموش شدن شمع‌ها در آنجا بماند. نباید هیچ‌کدام از شمع‌ها خاموش یا اشک‌های آن‌ها دور ریخته شود، این اشک‌ها در مسجد جمع‌آوری می‌شوند.
این مراسم ۲۰ شهریورماه ۱۳۹۱ به شماره ۵۰۷ در فهرست آثار ملی ناملموس به ثبت رسید.
مشعل‌هایی که به یاد مشعل‌های شب عاشورا روشن می‌شوند
برآبادی همچنین به برگزاری مراسم «مشعل‌گردانی» توسط مردم بیرجند در تاسوعا و عاشورا اشاره کرد و گفت: مردم بیرجند مراسم مشعل را به یاد مشعل‌هایی که در شب عاشورا در اطراف خیمه امام حسین (ع) روشن شد، برپا می‌کنند.
او توضیح داد: مشعل در شهرستان بیرجند با چند تسمه‌ی آهنی به شکلی استوانه‌ای درست می‌شود که داخل آن را با کُنده چوب آغشته به روغن پنبه‌دانه یا نفت پر می‌کنند و آتش می‌زنند و در کنار آن روشنایی، به عزاداری می‌پردازند.
وی با بیان این‌که این مراسم اکنون فقط در روستای «خور» و «برکوه» اجرا می‌شود، گفت: در روستای برکوه عصر تاسوعا و در روستای خور عصر عاشورا، مراسم مشعل‌گردانی انجام می‌شود. مردم بعد از مراسم، آتش را خاموش نمی‌کنند و حتی برخی زمین‌های زراعی خود را وقف مشعل‌ها کرده‌اند.
این آئین نیز ۲۲ آذر ۱۳۹۱ به شماره ثبت ۶۲۹ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید.
آیینی شبیه‌سازی‌شده از حضور طایفه بنی‌اسد در کربلا
برآبادی همچنین برگزاری آیین «بیل‌زنی» در شهر خوسف از استان خراسان جنوبی را تنها آیین محرمی دانست که با وجود سابقه طولانی، فقط در همین شهرِ استان و در ظهر عاشورا برگزار می‌شود.
او در ادامه به این نکته اشاره کرد که به اعتقاد مردم، این مراسم در سال ۱۳۲۷ هجری شمسی ممنوع شد و تا مدتی دیگر برگزار نشد، اما پس از چند سال، بار دیگر به مرحله اجرا درآمد.
وی در توضیح چگونگی برپایی این مراسم، گفت: برای برپایی این مراسم، در هریک از دو هیأت خوسف دو دسته ۱۵ نفری و در مجموع، چهار دسته تشکیل می‌شوند و هریک از نفرات بیل به‌دست، دایره‌وار و به‌هم چسبیده، بیل‌های‌شان را به طرف آسمان می‌گیرند و هنگام حرکت هریک از نفرات به هوا پریده و تیغه بیلش را به بیل‌های دیگر می‌زند و همه با هم یک صدا می‌گویند «حیدر علی».
این مردم‌شناس استان خراسان جنوبی آیین «بیل‌زنی» را نوعی شبیه‌سازی از طایفه بنی‌اسد در صحرای کربلا دانست و افزود: طایفه بنی‌اسد پس از واقعه عاشورا با بیل یا ابزار دیگری که در دست داشتند، شهدای کربلا را به خاک سپردند.
آیین «بیل‌زنی» نیز ۲۰ شهریورماه ۱۳۹۱ در فهرست میراث ملی ناملموس کشور به ثبت رسید.
